طلبکاران روسی هم آمدند

شمار قابل‌توجهی از کسانی که خود را طلبکار بانک استقراضی و پس از آن بانک ملی (جانشین بانک یادشده) می‌دانستند، کسانی بودند که از شعبه این بانک در روسیه طلب داشتند و پس از واگذاری می‌خواستند آن را از ایران دریافت کنند... شرح این ماجرا را در شماره حاضر می‌خوانید. از جمله مشکلات بانک ایران در مورد دعاوی افراد مختلف فقدان اسناد و مدارک متقنی بود که طی سال‌های اخیر فعالیت بانک استقراضی و پس از واگذاری آن به دولت ایران به عللی از بین رفته بود؛ به ویژه در شعبات بانک سابق استقراضی در شهرها و ایالات مختلف کشور این موارد بیشتر مشهود بود و به تبع آن اولیای بانک ایران مدت‌ها با طلبکارانی که اسناد و دعاوی آنان در شعبه بانک سابق مفقود یا از بین رفته بود دچار مشکل می‌شدند و گاه دامنه این اختلافات به کشمکش لفظی، اخطار و نظایر آن می‌کشید.

به هر حال، دعاوی اتباع خارجی از بانک سابق استقراضی قابل‌توجه بود، اما مسوولان بانک ایران که در کوتاه‌مدت در اخذ مطالبات عقب افتاده بانک سابق استقراضی از بدهکاران موفقیت چندانی کسب نکرده بودند. صرفا وعده می‌دادند که پس از اخذ اینگونه مطالبات، قروض بانک به طلبکاران پرداخت شد؛ چنانکه دعاوی مشابهی از سوی اتباع کشورهای مجارستان، ایتالیا، چک‌اسلواکی، لهستان و غیره در مورد مطالباتشان از بانک سابق استقراضی مطرح شد که بانک ایران با بررسی دعاوی فوق پاسخ مقتضی را در اختیار آنان قرار داد.

از جمله دعاوی مطرح شده مربوط به کسانی می‌شد که طی سال‌های گذشته وجوهاتی از شعب بانک استقراضی در خاک روسیه طلب داشتند و اینک از بانک ایران می‌خواستند نسبت به پرداخت اینگونه مطالبات اقدام لازم را به عمل آورد؛ چنانکه یک بار در همین مورد در ۲۴ ژوئن ۱۹۲۶ از سفارت لهستان به وزارت خارجه ایران چنین نوشتند:

فلورانتین کاژرز در ۱۹۱۷ در تحت نمره ۳۲۹ در شعبه بانک استقراضی ایران در منات به امانت سپرده است. فلورانتین کاژرز باید باز هم از / مسکو مبلغ ۴۲۱/۷۲ منات اخذ نماید. علیهذا سفارت لهستان از / بانک استقراضی ایران مبلغ ۰۰۰/۲۵ وزارت جلیله امور خارجه متمنی است اقداماتی در نزد مقامات مربوطه به عمل آورده مقرر دارند مبلغ مزبور به مادام فلورانتین کاژرز کارسازی شود.

وزارت مالیه هم طی نامه‌ای به شرح زیر از وزارت امور خارجه خواست تا به سفارت لهستان اطلاع دهد که دارایی‌ها و قروض شعب بانک سابق استقراضی مستقر در روسیه به دولت ایران واگذار نشده است:

در تعقیب مرقومه نمره ۹۱۱/۴۱۸۲، متضمن سواد یادداشت سفارت لهستان راجع به ادعای طلب فلورانتین کاژرز از شعبه بانک سابق استقراضی مسکو، اشعار می‌دارد چنانکه به وسیله مراسلات سابق خاطر محترم آن وزارت جلیله را مستحضر داشته دارایی و قروض بانک مزبور نسبت به دوایر و شعب خارج از مملکت ایران تحویل دولت علیه شده؛ بنابراین وزارت مالیه نمی‌تواند در این موضوع اقدامی معمول دارد. بخش عمده‌ای از مطالبات خارجیان از بانک سابق استقراضی شامل اتباع روسیه بود که به دلایلی طی سال‌های گذشته مبادلات تجاری اعتباری قابل‌توجهی با بانک مذکور داشتند و پس از واگذاری این بانک به دولت ایران به ویژه از طریق سفارت شوروی در تهران دعاوی خود را مطرح کرده، خواستار اخذ مطالبات خود بودند.

در مورد دعاوی اتباع روسیه شوروی از بانک ایران نیز مراسلات و مذاکرات نسبتا زیادی میان سفارت شوروی در تهران با وزارت امور خارجه و بانک ایران به عمل آمد که برخی از آنها ضمن تایید مطالبات اتباع روسی از بانک مذکور وعده می‌داد که پس از دریافت مطالبات بانک از بدهکاران به طلبکاران بانک پرداخت خواهد شد و در مواردی هم دولت ایران ادعاهای آنان را به دلایلی نظیر فقدان مدارک و اسناد کافی دایر بر طلبکار بودن آنان و غیره مردود می‌شمرد. دولت روسیه شوروی که عقیده داشت دولت ایران در بازپرداخت به موقع مطالبات اتباع روسیه از بانک ایران چندان جدیتی نشان نمی‌دهد، طی نامه‌هایی که از طریق سفارت خود در تهران برای وزارت امور خارجه ایران فرستاد، ضمن اعتراض به شیوه مدیریت بانک ایران که آن را از نظر حقوقی تحت نظارت وزارت مالیه ایران قرارداده دولت ایران در سال ۱۳۰۴ ش بانک ایران را تحت نظارت مستقیم وزارت مالیه قرار داده بود.

مدعی شد که دولت ایران نسبت به قرارداد ۱۹۲۱ م تعهداتش در مورد بانک استقراضی را انجام نداده و به تعویق انداخته است و بالاخص تاکید کرد که در پاسخگویی عملی به مطالبات و دعاوی اتباع روسیه از بانک سابق استقراضی قصور ورزیده است. در واکنش به این یادداشت سفارت شوروی در تهران وزارت امور خارجه ایران در ۲۸ شهریور ۱۳۰۴ سواد یادداشتی را که وزارت مالیه در مقام پاسخگویی به دعاوی آن سفارت تهیه کرده و متذکر شده بود که دولت ایران در انجام دادن وظایفش نسبت به بانک استقراضی سابق قصوری نکرده است، به شرح زیر در اختیار نماینده مختار شوروی قرار داد.