اعتراض بانک شاهنشاهی

بانک شاهنشاهی توانسته بود امتیاز بزرگی از ایرانیان بگیرد و ناشر انحصاری اسکناس شود. پس از آنکه بانک استقراضی به دولت ایران واگذار و قرار شد که بانک ملی تاسیس شود، اما با بانک شاهنشاهی مانع این کار بود و.... مساله کتابخانه بانک سابق استقراضی هم مدت‌ها مطرح مذاکره دوطرف بود. چنانکه پیش از این هم ذکر شد، یکی از شروط سفارت شوروی برای موافقت با تحویل رسمی بانک سابق استقراضی واگذاری این کتابخانه به اجزای بانک مذکور بود، اما این موضوع در آن مقطع حل و فصل نشد و نهایتا نیز دولت ایران، پس از چندین سال مذاکره و نامه‌نگاری با سفارت شوروی، در اواخر سال ۱۳۰۶ شمسی موفق شد سفارت شوروی را برای واگذاری کتابخانه مذکور به دولت ایران متقاعد سازد.

در همان آغازین ماه‌های واگذاری غیررسمی بانک سابق استقراضی به دولت ایران اولیای امور در صدد برآمدند از بقایا و مطالبات بانک مذکور بانکی دولتی تاسیس کنند و گویا مقدمات این طرح هم فراهم آمد و به همین دلیل مدت‌ها در برخی مکاتبات رسمی از بانک جدیدالتاسیس ایران تحت عنوان بانک دولتی هم نام برده می‌شد. رییس‌الوزرا وقت قوام‌السلطنه هم برای مطالعه و بررسی در کم‌وکیف امکان تاسیس بانکی دولتی از بقایای بانک سابق استقراضی از ممتازالملک رییس کل وقت بانک ایران توضیحاتی خواست. ممتازالملک هم، با توجه به مجموعه اطلاعاتی که درباره چگونگی و کیفیت بانک‌های دولتی فعال در بخش‌های مختلف جهان داشت، تاکید کرد که بانک ایران در صورتی می‌تواند وظیفه یک بانک دولتی را انجام دهد که از استقلال مالی مدیریتی لازم برخوردار باشد و وزارت مالیه سیطره‌ای برآن نداشته باشد.

اما اولیای امور دولت ایران برای تبدیل بانک ایران به عنوان بانک دولتی ایران با مشکل جدی‌تری نیز برخورد کردند و آن مخالفت بانک شاهنشاهی بود که در جایگاه تنها بانک ناشر اسکناس مدعی بود تنها بانک دولتی ایران است و تلاش دولت ایران برای تبدیل بانک ایران به بانک دولتی منافی با قراردادهای فیمابین و امتیازنامه انحصاری بانک شاهنشاهی است. سفارت انگلستان در تهران در ۲۴ قوس (آذر) ۱۳۰۰/۱۵ دسامبر ۱۹۲۱ در همین باره طی نامه‌ای به شرح زیرنظر وزارت امور خارجه ایران را به وظایف و کارکرد بانک شاهنشاهی به عنوان تنها بانک دولتی ایران معطوف ساخته خواستار اجتناب از هرگونه اقدامی در خدشه دار شدن این حقوق انحصاری بانک مذکور شد:

از قراری که به دوستدار اطلاع داده شده، در این اواخر راپورتی در جراید بوده است که باید یک کمیسیون معین شود که بانک استقراضی سابق ایران را به بانک دولتی ایران تبدیل نماید. شرف دارم خاطر جناب مستطاب عالی را متذکر سازم که فصل اول امتیازنامه بانک شاهنشاهی به بانک مزبور حق می‌دهد که برای شصت سال از ۳۰ ژانویه ۱۸۸۹ (۲۷ جمادی‌الاول ۱۳۰۶) بانک دولتی بوده باشد و فصل سوم آن امتیازنامه به بانک مزبور که بانک دولتی است، حق انحصار نشر اسکناس را می‌دهد چون فقط یک بانک دولتی می‌تواند در مملکت وجود داشته باشد، خاطر جناب مستطاب عالی را مراجعه می‌دهد به راپورت فوق‌الذکر که هرگاه این مساله حقیقت داشته باشد بایستی برضد ایجاد هر اداره غیر از بانک شاهنشاهی که دارای لقب بانک دولتی بوده باشد پروتست نماید. موقع را مغتنم شمرده و احترامات فائقه را تجدید می‌نمایم.

سفارت انگلیس طی مراسله دیگری که در ۱۳ دلو ۱۳۰۰ برای وزارت امور خارجه ایران فرستاد، بار دیگر به لزوم پرهیز از تاسیس و تشکیل هرگونه بانک دولتی دیگری به جز بانک شاهنشاهی تاکید کرد.

علاوه بر آن، بانک شاهنشاهی به عنوانی هم که برای بانک جدید (بانک ایران) انتخاب شده بود اعتراض داشت و مدعی بود که لفظ بانک ایران که برخی اوقات به طور غیررسمی تحت عنوان بانک ملی ایران نیز از آن یاد می‌شود، اسباب اشکالاتی برای بانک شاهنشاهی شده است؛ به همین دلیل، خواستار تغییر عنوان بانک ایران از موسسه جدیدالتاسیس فوق شد، اما دولت ایران که به تدریج از فکر تاسیس بانکی دولتی از بقایای بانک سابق استقراضی منصرف شده بود، حاضر نشد در موضوع تغییر نام بانک ایران تسلیم نظرات سفارت انگلیس در تهران و نیز بانک شاهنشاهی شود و بانک جدیدالتاسیس تحت همان عنوان «بانک ایران» به حیات خود ادامه داد. اما سفارت انگلیس در تهران و بانک شاهنشاهی باز هم از پای نایستاده و طی سال‌های آتی باز هم به نام بانک ایران و مشکلاتی که این عنوان برای بانک شاهنشاهی فراهم می‌آورد اعتراض کرده خواستار تغییر آن شدند. از جمله سفارت انگلیس در تهران در ۲۳ اسد (مرداد) ۱۳۰۳ طی نامه‌ای به شرح زیر وزارت امور خارجه ایران را مطلع ساخت که عنوان بانک ایران که گاه تحت عنوان بانک ملی هم از آن یاد می‌شود باعث بروز مشکلاتی برای بانک شاهنشاهی شده و خواستار تغییر این عنوان شد:

محترما، خاطر جناب مستطاب عالی را مراجعه می‌دهم که به واسطه اسم غلط‌اندازی که بانک ایران به خود نهاده است اسباب زحمت بانک شاهنشاهی ایران گردیده است.این مساله را سابق سرپرسی لورن در مراسله خود نمره ۵۱۴ مورخه ۶ اکتبر ۱۹۲۲ (۱۳ میزان ۱۳۰۱) به اطلاع جناب اشرف آقای قوام‌السلطنه رسانیده‌اند.