نهضت راه‌آهن و پست

نخستین ماشین بخار

در ۷ مقاله ارزشمند اِ.ج.هوبز باوم درباره فرآیند توسعه صنعتی در غرب پس از بررسی تاریخ اقتصاد این کشورها به دومین نهضت پدیدار شده در این منطقه که به رشد صنعت کمک کرد می‌رسد. او توضیح می‌دهد که چگونه انقلاب راه‌آهن‌سازی منجر به رشد حمل‌ونقل و پست شده. به گفته او، پس از آمریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان و بلژیک که در ۱۸۴۸ دارای خطوط راه‌آهن قابل توجه بودند، اتریش و اسپانیا نیز به این انقلاب پیوستند. در مورد کشورهای غیراروپایی اطلاعات ما ناچیزتر است، اگرچه به نظر می‌رسد که جمعیت چین در قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم به نرخ سریع‌تری افزایش یافته، تا اینکه دخالت اروپاییان و حرکت دوره‌ای سنتی تاریخ سیاسی چین انقراض حکومت شکوفای سلسله مانچورا، که در این دوره در اوج اثربخشی خود بود، پدید آورد. در آمریکای لاتین احتمالا به نرخی نظیر اسپانیا افزایش یافت. نشانه‌ای از انفجار جمعیت در بخش‌های دیگر آسیا دیده نمی‌شود. جمعیت آفریقا احتمالا ثابت ماند. فقط بعضی فضاهای خالی که جمعیتشان از ساکنان سفیدپوست تشکیل می‌شد به نرخ واقعا فوق‌العاده افزایش یافت، مانند استرالیا که در ۱۷۹۰ در واقع سکنه سفیدپوستی نداشت، ولی در ۱۸۵۱ نیم میلیون داشت.

این افزایش چشمگیر جمعیت طبعا اقتصاد را به شدت تحریک می‌کرد، اگرچه باید آن را معلول انقلاب اقتصادی تلقی کنیم نه علت نابجای آن؛ زیرا بدون آن رشد جمعیت بدین سرعت نمی‌توانست بیش از مدت محدودی دوام بیابد. (در واقع، در ایرلند که انقلاب پیگیر اقتصادی با آن توام نگشت، دوام نیاورد.) جمعیت کار بیشتر، مهم‌تر از آن کار جوان بیشتر و مصرف بیشتر ایجاد می‌کرد. جهان یا دوره مورد بررسی ما جهانی بسیار جوان‌تر از هر دوره ماقبل بود: پر از کودکان و زوج‌های جوان یا مردمانی در عنفوان حیات.

دومین تحول بزرگ در ارتباطات بود. درست است که راه‌های آهن در ۱۸۴۸، با اینکه هم‌اکنون در بریتانیا، ایالات‌متحده آمریکا، بلژیک، فرانسه و آلمان اهمیت عملی قابل توجهی داشتند، فقط دوره طفولیتشان را می‌گذراندند، ولی حتی قبل از ارائه راه‌آهن پیشرفت ارتباطات، نسبت به سابق، نفس‌گیر بود. مثلا امپراتوری اتریش (به جز مجارستان) در فاصله ۱۸۳۰ و ۱۸۴۷ بیش از ۳۰.۰۰۰ میل جاده کشید و به این ترتیب طول بزرگراه‌هایش را دو و یک سوم برابر کرد. بلژیک در فاصله ۱۸۳۰ و ۱۸۵۰ شبکه راه‌هایش را تقریبا دوبرابر کرد و حتی اسپانیا بیشتر به خاطر اشغال فرانسویان، طول اندک بزرگراه‌هایش را دو برابر ساخت. ایالات‌متحده، طبق معمول با سرمایه‌گذاری‌های غول‌آساتر از هر کشور دیگر، شبکه راه‌های ارابه‌ای- پستی خود را بیش از هشت برابر- از ۲۱.۰۰۰ میل در ۱۸۰۰ به ۱۷۰.۰۰۰ میل در ۱۸۵۰- کرد. در زمانی که بریتانیا شبکه آبراه‌های خود را می‌ساخت، فرانسه ۲.۰۰۰ میل از آنها را بنا کرد (۴۷-۱۸۰۰) و ایالات متحده آمریکا راه‌های آب مهمی مانند اری و چسالپیک و اوهایو را گشود. جمع ظرفیت کشتی‌های جهان غرب در فاصله ۱۸۰۰ و اوایل دهه ۱۸۴۰ از دو برابر بیشتر شد و کشتی‌های بخار هم‌اکنون فرانسه و بریتانیا را به هم پیوسته (۱۸۲۲) و بالا و پایین دانوب را شلوغ کرده بودند. در ۱۸۴۰ حدود ۳۷۰.۰۰۰ تن بار با کشتی بخار حمل شده بود و در مقابل نه میلیون تن با کشتی بادبانی، اگرچه در واقع این می‌توانست معرف یک ششم ظرفیت حمل باشد. در اینجا باز آمریکاییان بقیه جهان را کنار زده، حتی از بریتانیا از جهت داشتن بزرگ‌ترین ناوگان تجاری سبقت گرفتند.

همچنین نباید پیشرفت محض در سرعت و ظرفیت حمل بار را که به این ترتیب حاصل آمد، دست کم بگیریم. تردید نیست خدمات کجاوه‌ای که تزار کل روس‌ها را ظرف چهار روز از سن‌پطرز‌بورگ به برلین می‌برد (۱۸۳۴) در دسترس انسان‌های حقیرتر نبود؛ ولی پست سریع جدید (کپی شده از پست فرانسه و انگلیس) که از ۱۸۲۴ به بعد به جای دو روز و نیم در مدت پانزده ساعت از برلین به ماکدبورگ می‌رفت، بود. راه‌آهن و اختراع درخشان رولاندهیل جهت استانداردکردن کرایه مواد پستی در ۱۸۳۹ (که در ۱۸۴۱ با اختراع تمبر چسباندنی کامل گشت) پست‌ها را چند برابر ساخت؛ ولی حتی قبل از هر دوی اینها و در کشورهایی با پیشرفت کمتر از بریتانیا، پست به سرعت زیاد شد. در فاصله ۱۸۳۰ و ۱۸۴۰ تعداد نامه‌های ارسالی سالانه در فرانسه از ۶۴ میلیون به ۹۴ میلیون افزایش یافت. کشتی‌های بادبانی نه فقط‌ سریع‌تر و مطمئن‌تر بودند، به طور متوسط بزرگ‌تر هم بودند.

این پیشرفت‌ها از نظر فنی، بی‌تردید، به‌سان راه‌آهن عمیقا نشاط‌انگیز‌ نبودند، اگرچه پل‌های دلربایی که به تازگی روی رودخانه‌ها خمیده بودند، آبراه‌ها و لنگرگاه‌های بزرگ مصنوعی،‌ کشتی‌های باشکوه تندرو که بادبان‌های تمام برافراشته بودند همچو قو می‌خرامیدند، دلیجان‌های پستی مجلل جدید بعضی از زیباترین محصولات طراحی صنعتی بودند و هستند، ولی در مقام وسایل تسهیل مسافرت و حمل‌و‌نقل، پیوند دادن شهر و روستا، مناطق غنی و فقیر آنها تاثیر تحسین‌انگیز داشتند. رشد جمعیت دین بسیار به آنها داشت؛ زیرا آنچه در ایام قبل از صنعتی آن را عقب نگاه می‌داشت مرگ و میر معمولا زیاد افراد نبود، بلکه بلایای دوره‌ای- اغلب بسیار محلی شده- قحطی و کم‌غذایی بود، اگر قحطی در این دوره (به استثنای سال‌های بدی همگانی محصول مانند ۷-۱۸۱۶ و ۸-۱۸۴۶)

در جهان غرب کمتر خطرآفرین شد، در درجه اول به سبب این گونه پیشرفت‌ها در حمل‌و‌نقل و نیز بدیهی است در اثر بهبود کفایت دولت و حکومت بود.