صاحبان مشاغل آزاد سهم بیشتری می‌گیرند

سردر مجلس شورای ملی

مجلس چهاردهم پس از مشروطه شاهد ورود ۵۶ درصدی چهره‌های تازه بود که سطح تحصیلات آنها نسبت به دوره‌های قبلی مجلس رشد چشمگیری داشته است. برپایه پژوهش مرکز اسناد ملی که در کتاب مجلس شورای ملی منتشر شده است، در مجلس چهاردهم صاحبان مشاغل آزاد سهم بیشتری در ترکیب این نهاد قانونگذاری به دست آوردند. تعداد کسانی که دارای مدرک دکترا بودند در مجلس سیزدهم نیز از ۳ درصد به ۸ درصد رسید. مجلس سیزدهم

در ترکیب نمایندگان دوره سیزدهم نسبت به دوره قبل، به جرات می‌توان گفت هیچ تغییری روی نداد. شاید هم‌زمانی جریان انتخابات با وقایع جنگ جهانی و تغییرات راس حکومت سبب شد تا فرصتی برای رسیدگی به این امر فراهم نشود.

حتی با وجود تغییرات اندکی که در مورد وکلای مجلس دوران گذشته روی می‌داد، در این دوره هیچ تغییری به چشم نمی‌خورد.

از لحاظ ترکیب طبقاتی شاهد تغییر چندانی نسبت به کل دوره رضاشاه نیستیم.

نمایندگان مالک، همچنان بیشترین درصد وکلا را به خود اختصاص می‌دادند. در مقایسه با آغاز سلطنت رضاشاه شاهد کاهش وکلای کارمند دولت از ۴۸ درصد در مجلس ششم به ۳۰ درصد در مجلس سیزدهم هستیم. کاهش تعداد وکلای روحانی از ۲۳ درصد در مجلس ششم به ۶ درصد در مجلس سیزدهم و سیر نزولی ۱۷ درصدی آنها حاکی از دیدگاه منفی رضاشاه نسبت به علما و روحانیون و مبارزات او با این قشر تاثیرگذار در انقلاب مشروطه و کل تاریخ معاصر ایران است. از نظر ساختار سنی وکلا، به تدریج شاهد پیرتر شدن مجلس هستیم که با توجه به محافظه‌کاری و مطیع بودن افراد مسن و عدم‌تمکین یا شاید تمکین کمتر نسل جوان و اینکه رضاشاه خواستار افراد مطیع‌تری بود، این امر موجه به نظر می‌رسد. در مورد سطح تحصیلات نیز به خوبی قابل درک است که با کاهش فوق‌العاده تعداد روحانیون در مجلس دوره رضاشاه، شاهد کاهش افراد دارای تحصیلات قدیم و در سطح اجتهاد هستیم؛ به طوری که با کاهش حدود ۶ درصدی این گروه از مجلس ششم تا سیزدهم مواجه هستیم. در مقابل با توجه به تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ و ورود نیروهای تحصیلکرده بیشتر در سطح کل جامعه و باسوادتر شدن عامه مردم و سیاست‌های تخته قاپوی رضاشاه تعداد وکلای دارای تحصیلات دانشگاهی و جدید از ۳۸ درصد در مجلس ششم به ۵۹ درصد در مجلس سیزدهم رسیده است. این روند به ویژه در سطح دکترا بسیار چشمگیر است و از ۳ درصد مجلس ششم با رشد ۵ درصدی به حدود ۸ درصد در مجلس پایانی دوره پهلوی اول افزایش یافته است.

مجلس چهاردهم

مجلس چهاردهم از نظر ساختار و ترکیب اجتماعی شاهد تغییرات قابل‌توجهی بود. به عنوان مهم‌ترین تغییر در این دوره اینکه ۵۶ درصد نمایندگان، چهره‌های جدیدی بودند که برای اولین بار پا به عرصه مجلس گذاشتند و همین امر مبین تغییر ساختاری آشکاری است که در ترکیب مجلس روی داده بود. کسانی چون مصدق و سیدضیا که در دوره رضاشاه خانه‌نشین شده بودند و دارای سابقه وکالت بودند، به این مجلس راه یافتند. این امر، خود حاکی از عدم‌دخالت حکومت در انتخابات به ویژه در حوزه‌های اصلی شهرهای بزرگ بود؛ هر چند از لحاظ طبقاتی همچنان مجموعه‌ای از روسای ایلات، ملاکین و خوانین مثل همیشه، موفق شدند به مجلس راه یابند.

از لحاظ ساختار سنی شاهد جوان‌تر شدن ترکیب مجلس نسبت به دوره قبل هستیم؛ زیرا تعداد وکلای زیر ۵۰ سال در این دوره نسبت به دوره قبل ۳۱ درصد افزایش یافته، یعنی از ۴۰ درصد در دوره قبل به ۶۱ درصد در این دوره رسیده است که با توجه به راهیابی افراد جدید و بدون سابقه نمایندگی قبلی، بالطبع باید شاهد ترکیب جوان‌تری نسبت به مجالس قبل باشیم. از لحاظ سطح سواد وکلا، صعود قابل‌توجهی به چشم می‌خورد؛ به طوری که تعداد وکلای زیر دیپلم از ۳۶% در دوره قبل به ۱۳% در این دوره کاهش یافته و در واقع نصف شده است. به دلیل رشد طبقه متوسط و روشنفکران، صاحبان مشاغل آزاد از این دوره به بعد در موقعیت بهتری قرار گرفتند.

اکثریت نمایندگان نیز همچنان در اختیار مالکان و کارمندان دولت قرار دارد. در این دوره هم شاهد رشد ۵ درصدی وکلای بازاری نسبت به دوره قبل می‌باشیم.

از راست به چپ: حسین مکی و دکتر محمد مصدق در مجلس چهاردهم