انقلاب کوبا و اقتصاد- 1

فیدل کاسترو

فیدل کاسترو تنها در همین دو- سه سال اخیر بود که جایش را به رائول کاسترو، برادر خود سپرد و از صحنه قدرت سیاسی در کوبا کنار رفت، اما داستان انقلاب کودتا با یاد فیدل همچنان جذاب است. پرسش مهم این است که چرا ایالات متحده آمریکا هرگز با انقلاب کوبا آشتی نکرد. شاید پاسخ آن در رفتار انقلابی کاسترو یا دانش در بخش اقتصاد باشد. آنچه می‌خوانید بخش کوچکی از نوشته دکتر منوچهر کمالی طه در کتاب «مسائل نیمکره غربی، کوبا، کاسترو و انقلاب» است که در سال ۱۳۵۷ منتشر شده است.

مصادره مزارع و کارخانه‌های آمریکایی‌ها- شدت واکنش‌های داخلی نسبت به قوانین جدید کوبا و پروازهای مداوم هواپیماهایی‌ که از ایالات‌ متحده آمریکا برمی‌خاستند و بر فراز کوبا می‌چرخیدند، مسائلی بود که برای آینده دولت انقلابی اشکال ایجاد می‌کرد. پرواز «دیازلانیز» آتش پاسخ کوبا را که به تدریج بیشتر می‌شد، برافروخت. اکنون به نظر کاسترو زمان آن فرارسیده بود که برای حفظ انقلاب دست به اقدامات نظامی بزنند. کاسترو در اجتماع عظیمی در هاوانا تصمیم دولتی انقلابی را دایر بر مسلح کردن مردم و تشکیل نیروی مقاومت ملی تاکید کرد و دادگاه‌های انقلابی تشکیل داد و در این اوضاع پر از هوشیاری و سوءظن، انقلاب کوبا وارد سومین مرحله خود شد.

دولت انقلابی در آغاز متوجه اموال آمریکاییان شد و این امر در اواخر اکتبر و اوایل نوامبر ۱۹۵۹ صورت گرفت. دو قطعه از بزرگ‌ترین مراتع کوبا که متعلق به آمریکاییان بود، ‌مصادره شد و این دو یکی «پین‌گری رانچ» در ایالت اورینته، به وسعت ۵۶۰۰۰ اکر و دیگری «ال‌ایندیورانچ» در کاماگوی به وسعت ۲۱۰۰۰ اکر بود. ضمنا دولت کوبا تاسیسات و کارخانجات الیاف زرد طناب‌سازی «اینترنشنال هاروستر کامپانی» را که ۵۰۰۰ اکر وسعت داشت و در ۹۰ میلی شرق هاوانا واقع بود در اختیار خود گرفت، البته این کارخانه را دولت مصادره نکرد، ولی در اداره آن مداخله کرد تا تصمیم بعدی در مورد تولید محصول آن اخذ شود. علاوه بر اینها ۷۵۰۰۰ اکر زمین دیگر که شرکت‌های آمریکایی در آن امتیازاتی داشتند و در ایالت اورینته واقع بود، از جمله ۱۰۰۰۰ اکر زمین متعلق به «بت‌الحلم استیل کامپانی» و ۳۰۰۰۰ اکر زمین متعلق به «کوبان دولاپمنت کامپانی» از طرف دولت انقلابی ضبط شد.

با تمام این‌ها در مقام مقایسه با رویه‌ای که دولت انقلابی در مصادره زمین‌های متعلق به زمین‌داران کوبایی به کار می‌برد، روش مصادره زمین‌های آمریکاییان ناچیز به نظر رسید.

مقررات جدید نفتی- دولت انقلابی ضمنا پیش از تهیه یک قانون جدید برای فعالیت‌های نفتی در کوبا پرونده‌های قریب چهل شرکت آمریکایی و کانادایی و انگلیسی را مهروموم کرد. این پرونده‌ها شامل اسنادی بود که با دقت فراوان محافظت می‌شد و محتوی اسرار با ارزش شرکت‌های مختلف بود. به کسانی‌ که ادعای امتیازی داشتند چهار ماه وقت داده شد که با پرداخت یک صد دلار برای هر ادعا دارایی خود را به ثبت برسانند. مدعیان امتیاز را مجبور کردند به موجب قانون جدید نفت سالیانه برای هر ۵/۲ اکر زمینی که طبق امتیاز در آن فعالیت می‌کردند ۱۰ دلار بپردازند و ۲۰ لار سالیانه برای ۵/۲ اکری که در امتیاز دارند، ولی در آن فعالیتی نمی‌کنند تادیه کنند. همچنین به شرکت‌ها اخطار شد در ظرف ۶۰ روز از تاریخ تصویب قانون جدید نفت (که در جلسه ۲۸ اکتبر ۱۹۵۹ کابینه کوبا به تصویب رسید) کار توسعه فعالیت خویش را آغاز کنند وگرنه امتیاز خود را از دست خواهند داد. ضمنا بیست‌و‌پنج درصد مالیات نیز روی درآمد غیرخالص از مواد تصفیه‌شده‌ای که توسط شرکت‌ها به خارج حمل می‌شد، بستند. شرکت‌های معدنی این قانون را به قانونی که مانع کار می‌شود تعبیر کردند.

اقدامات اجتماعی- طبق اعلام «آی.ان.آر.ا» ۴۵۲ مزرعه کوبایی که شامل ناحیه‌ای قریب به ۲.۱۷۶.۵۰۱ اکر زمین می‌شد - از جمله زمین‌هایی که از طرفداران باتیستا گرفته بودند- قبل از ضبط زمین‌های آمریکاییان توسط دولت کوبا ضبط شده بود. در این زمین‌ها ۴۵۲ «تی‌انداس‌دل پوئبلو»؛ یعنی فروشگاه عمومی که کالاها را به قیمتی نزدیک قیمت تمام شده می‌فروختند در سال اول تاسیس شد. ضمنا «آی. ان. آر. ا» یک ناوگان کوچک ماهیگیری که در ایالت لاس‌ویلاس ضبط کرد و این ناوگان در اختیار یک شرکت تعاونی که توسط خود ماهیگیران اداره می‌شد قرار داده شد. دولت انقلابی نرخ‌هایی جدید براساس امنیت اجتماعی وضع کرد که قرار شد از اول ژانویه ۱۹۶۰ رعایت شود. در این قانون ۴۰ پزو به‌عنوان حقوق ماهیانه بازنشستگی به‌طور اعم تعیین شد و علاوه بر این مقرر شد که کارفرمایان و کارمندان هریک مبلغ ثابتی معادل ۵ درصد حقوق به بانک امنیت اجتماعی بپردازند. طبق قانون دستور داده شد به کارگران صنایع شکر برای هر ۴۴ ساعت کار هفتگی ۴۸ ساعت دستمزد پرداخت شود و حداقل مزدی برای دوره برداشت نیشکر نیز مقرر شد که ۸ درصد بیش از میزان تعیین شده قبلی بود. در همین دوره اصلاحات دیگری هم به عمل آمد.