ایران سالانه 500میلیون دلار درآمد نفتی دارد

صنعت نفت در آبادان

دکتر الموتی در بخش دیگری از دفاع خود در خصوص طرح‌ ۵ قرارداد جدید نفتی در مجلس شورای ملی ۱۳۴۳ به تشریح بازار صنعت پتروشیمی در جهان و عدم توسعه این صنعت در ایران پرداخت و اعلام کرد که ایران سالانه ۵۰۰ میلیون دلار درآمد نفتی از فروش نفت دارد. سپس دکتر مبین از دیگر نمایندگان مجلس شورای ملی ایراداتی را درخصوص این قرارداد نفتی ارائه داد. بخش دیگری از این مطلب که از کتاب «تاریخچه و متن قراردادهای مربوط به نفت ایران» برداشت شده و توسط شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۳۴۴ چاپ شده است، در شماره امروز تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود. از جمله صنایعی که امروز در دنیا فوق‌العاده اهمیت دارد و بنده قبلا اشاره کردم همین صنعت پتروشیمی است. بنده اینجا با رقم و عدد عرض می‌‌کنم که برای پتروشیمی در دنیا چه می‌کند و در آمریکا صنعت پتروشیمی در ده ساله گذشته دویست درصد توسعه یافته، اکنون ۵۱۰ واحد پتروشیمی با ۷ میلیارد دلار سرمایه به کار مشغول است که سالی ۲۵۰ میلیون دلار در این راه سرمایه‌گذاری می‌شود و سالی ۱۸ میلیارد دلار بهای محصولات آن می‌باشد. در اروپا ۲۵۰ واحد پتروشیمی با سرمایه ۲۷۰۰ میلیون دلار می‌باشد و ۶۰ واحد در دست ساختمان است. در ژاپن که یک کشور آسیایی است و نفت هم ندارد و از نقاط دیگر وارد می‌کند ۵۲ واحد پتروشیمی مشغول کار بوده و ۴۳ واحد در دست ساختمان است. به طور کلی در دنیا قریب یک‌ هزار واحد پتروشیمی ایجاد شده و در سال‌های اخیر شرکت‌های نفتی ۳۵ درصد از سرمایه‌گذاری‌ خود را به صنایع پتروشیمی اختصاص داده‌اند. یعنی آنها آینده بسیار درخشانی که برای صنایع پتروشیمی قائل هستند سعی می‌کنند مقدار زیادی از سرمایه خودشان را منحرف بکنند در پتروشیمی. چون به هر حال آنچه که آنها می‌دانند و مطالعه می‌کنند این است که آینده دنیا و آینده صنعت دردست پتروشیمی است. یک کشوری مثل ایران که از نظر ذخایر گاز و نفت این همه غنی است حیف است که در این راه سرمایه‌گذاری نکند. بنده در یکی از نشریات که جزو نشریات خودمان بود دیدم که نوشته است کشور ایران دارای بزرگ‌ترین ذخایر ثابت شده گاز طبیعی جهان است. تنها از آغاجاری می‌توان روزی هزار میلیون فوت مکعب گاز تا ۷۰ سال بهره‌برداری کرد. مقدار گازی که فعلا از مناطق نفت‌خیز جنوب مشتعل می‌شود روزانه حدود هزار میلیون فوت مکعب است که از لحاظ ارزش حرارتی برابر ۱۶۰ هزار بشکه نفت می‌باشد و بیش از مجموع گازی است که در آمریکا برای تولید پتروشیمی به کار می‌رود، یعنی آن قدر گازی که در آمریکا این قدر پول از آن درمی‌آورند در مملکت ما می‌سوزد و از بین می‌رود و باز ما به فکر توسعه آن صنعت نیستیم و اگر هم هستیم خیلی آهسته و خیلی ملایم.

بنده در ایتالیا وقتی رفته بودم بعضی از موسسات نفتی و پتروشیمی را که می‌دیدم یکی از مسائل مورد بحث بازار برای محصول کارخانه‌های پتروشیمی بود. البته این را باید قبول کرد که همان رقابتی که در امر فروش نفت وجود دارد در امر فروش محصولات پتروشیمی هم شاید به طور شدیدتری وجود دارد؛ یعنی اگر ما امروز سعی بکنیم صنایع پتروشیمی را توسعه بدهیم به همان مقدار که اروپا و آمریکا توسعه داده‌اند ما نمی‌توانیم محصول خودمان را در بازارهای دنیا عرضه بکنیم؛ چون رقابت زیاد است ولی این امر موجب نخواهد شد که ما لااقل برای مصارف داخلی خودمان تا آنقدری که لازم است وارد بازار نشویم. اصولا در امر اقتصاد رقابت وجود دارد، هر کشوری سعی می‌کند کالای خودش را عرضه بکند و کالای خودش را بفروشد. ما به فکر اینکه در امر نفت و در امر پتروشیمی رقابتی وجود دارد نمی‌توانیم از این رشته صنعت صرفنظر کنیم. بنابراین لازم است در این باره واقعا یک فکر اساسی بشود، یک فکری بشود که ما بتوانیم محصول پتروشیمی خودمان را تولید بکنیم و به بازارهای دنیا عرضه بکنیم و امیدوار هستیم که در همه جای مملکت این صنایع تاسیس بشود و مردم بتوانند از مزایای برنامه‌های نوین اقتصادی بهره‌مند بشوند.

از جمله نکات دیگری که لازم است بدان اشاره شود تاسیس بندر نفتی و اقداماتی است که در خارک و همچنین بندر معشورکه حوزه انتخابیه جنابعالی هم هست شده و مشغول هستند. امروز بنادری وجود دارد که منحصر است ولی خارک وضعش طوری شده که کشتی‌های ۸۰ هزار تنی بلکه صدهزار تنی می‌آیند و به سهولت بارگیری می‌کنند- در حالی‌که سابق این وضع موجود نبود و کشتی‌های بیش از ده هزار تن و ۱۵ هزار تن حداکثرنمی‌آمدند و این یکی از مشکلات نفتی ما شده بود که ما نمی‌توانستیم نفت را به قیمت ارزان عرضه بکنیم، چون امروز رقابت از نظر نفت به حدی رسیده که تانکرهای هشتاد هزار تن و صدهزار تن مقرون به صرفه است و خوشبختانه این تاسیساتی که در خارک شده از این جهت توانسته وضعی به وجود بیاورد که ما بتوانیم خیلی سریع و به سهولت نفت به بازارهای دنیا صادر بکنیم. بنده در پایان عرایضم یک نکته دیگری را لازم می‌دانم ضمن تشکر از دولت که در امر نفت توفیقی پیدا کرده از جناب آقای دکتر اقبال که به ایشان بنده اعتقاد و ایمان زیادی دارم و ایشان را مرد درستکار و شایسته و لایقی می‌شناسم تشکر بنمایم. ایشان توانسته‌اند در امر نفت در اجرای نیات درخشان ما توفیق زیادی به دست بیاورند و شایسته این است که ما از هر کسی که در اجرای این نیت ما زحمت کشیده در اینجا تشکر بکنیم و از متخصصین شرکت نفت هم واقعا جای نهایت تشکر است که امروز توانسته‌اند با این کار خدمت به ملت ایران بکنند. این نکته را بنده می‌خواستم عرض بکنم که خوشبختانه تشکیلات فنی نفتی ما که همه ایرانی هستند آنقدر غنی شده است که ما توانسته‌ایم همه ساله تعدادی متخصص به سایر ممالک هم بفرستیم و الان با برنامه‌هایی که وجود دارد تعداد متخصصین نفتی ما از سایر ممالک نفتی خاورمیانه مثل عراق- کویت- عربستان- قطر بیشتر هستند و هم تحصیلاتشان زیادتر است، استعدادشان هم زیادتر است. ما بایستی از دولت و شرکت ملی نفت بخواهیم که موجبات و وسایل مطالعات علمی این متخصصین را بیش از پیش فراهم آورد. واقعا وسایلی فراهم بشود که ایران از نظر علمی یک مرکز مطالعات نفتی باشد. ایران باید انستیتوی نفتی خاورمیانه باشد که ما بتوانیم متخصص به خارج بفرستیم، متخصصینی که هم نفت خودمان را اداره بکنند و اگر لازم شد به خارج بفرستیم، چون الان با وضعی که در شرکت ملی نفت به وجود آمده لازم است که تعداد این قبیل متخصصین زیادتر بشوند. انشاءالله با کمک همه مردم ایران و لیاقت و همت خدمتگزاران مملکت این کارها خواهد شد. بایستی از شرکت نفت بخواهیم چون یک مقداری را می‌دانیم که عمل کرده‌اند همان‌طوری که معتقدیم دستگاه شرکت نفت را به‌صورت پاکیزه‌تری درآورند که تبعیض در آن نباشد، وسایل تشویق خدمتگزاران فراهم بشود صرفه‌جویی بشود، چون بنده دیدم در یک آماری از روزنامه‌ها که جناب ‌آقای دکتر اقبال مبلغ ۲۳۰ میلیون ریال برای کمک به ساختمان شبکه فاضلاب آبادان وام بدون بهره در اختیار شهرداری گذاشته‌اند- این اقدام قابل توجهی است که شرکت نفت ما از این کارها بکند. در یک گزارشی دیدم که در چهارده ماه در حدود ۲۱ میلیون تومان به موسسات فرهنگی- بهداشتی و ورزشی از طرف شرکت نفت کمک شده. البته به عقیده من بایستی این کمک‌ها بشود برمی‌گردم به حرف اول خودم که می‌گفتند در این مملکت (اقتصاد بدون نفت) باشد. باید گفت ای بدبخت‌ها این تاسیسات نفتی و با این بهره‌برداری از منابع نفتی که یک رقم کوچکش این است چرا تعطیل شود؟ نفت ما که فعلا در سال ۵۰۰ میلیون دلار درآمد دارد ما باید کاری بکنیم که این منابع به کار بیفتد و ملت ایران از درآمد خودش حداکثر بهره‌برداری بکند. باز هم از حوصله همکاران عزیز تشکر می‌کنم، امیدوارم این قراردادی که به نفع ملت ایران است و ما با سربلندی و افتخار به آن رای می‌دهیم در تاریخ ایران هم با همین طرز و با خطوط طلایی ثبت شود.

سخنان دکترمبین

بنده با اتکاء به سه موضوع صحبت خودم را شروع می‌کنم: اول توکل به خداوند متعال، دوم قسمی که به قرآن در اینجا خوردیم تا منافع مردم را در نظر بگیریم، سوم فرمایشات صریح در سلام عید فطر خطاب به آقای نخست‌وزیر «هرکس کاری را که به عهده دارد به منتهی درجه جدی تلقی کند و آن را از اول تا آخر با دقت و وظیفه‌شناسی به انجام برساند و در این مورد هیچ‌گونه سهل‌انگاری و سستی نشان ندهد. همان روحیه‌ای را که یک دانشجو در روز امتحان دارد باید هر فردی در مورد کار روزانه خودش داشته باشد یعنی فکر کند که امروز روز امتحان اوست باید کار او طوری باشد که کاملا آماده هرگونه آزمایشی باشد.» براساس این سه موضوع بنده صحبت خودم را شروع می‌کنم. ما باید ببینیم وظیفه ما در مقابل خداوند چیست؟ وظیفه ما در مقابل خداوند فقط خدمت به خلق است وظیفه دیگری نداریم جز کارهایی که از نظر فرایض دینی وظیفه قطعی و اصلی ما خدمت به خلق است. کار ما در مجلس چیست؟ کار ما جز این نیست پس ما جز اینکه منافع مملکت و ملت را در نظر بگیریم هیچ وظیفه‌ای بنده به شخصه نمی‌شناسم.

براساس این سه مطلب بنده می‌پردازم به قرارداد، این قراردادها به تجویز ماده ۲ از قانون نفت منعقد شده. در آنجا دولت و شرکت نفت مجاز بوده‌اند که براساس مزایده قراردادهایی در بخش یک منعقد بکنند و بعدا آن قراردادها را بیاورند در مجلس و به تصویب برسانند. این کار شده؛ یعنی دولت و اولیای شرکت نفت ۵ قرارداد منعقد نموده‌اند به تجویز ماده ۲ از قانون نفت؛ یعنی مجلس به دولت چنین اجازه‌ای داده بود که بروند و مزایده بگذارند راجع به این حدود از ذخایر نفتی ایران قراردادهایی منعقد بکنند. این قراردادها که بسته شده چون براساس مزایده است ظاهرا باید این طور باشد که شرایط این قراردادها از شرایط سایر پیشنهاداتی که در این زمینه داده شده بود مسلما باید بهتر باشد و مسلما هم دولت خواهد گفت که بهتر است. پس بنابراین شرایط قرارداد من حیث‌المجموع قابل بحث است؛ یعنی نه جزء به جزء. اولا به طور کلی می‌بایست تصمیم می‌گرفتیم که این حوزه نفتی را ما اجازه استخراج و اجازه استحصال بدهیم یا نه؟ در قانون نفت چنین اجازه‌ای داده شده یعنی گفته شده که دولت مجاز است مزایده بگذارد و اجازه بدهد که قراردادهایی بسته شود و استحصال بشود، لذا راجع به شرایط، ما وارد جزء جزء شرایط نمی‌شویم یعنی ما نمی‌توانیم بگوییم فلان ماده صحیح است و فلان ماده‌اش خوب خوب نیست: چرا نمی‌توانیم بگوییم؟ برای اینکه این شرایط من‌حیث‌المجموع تشخیص داده شده از سایر شرایط و پیشنهادات بهتر است.

وقتی که ما قبول کردیم که می‌بایستی اجازه بدهیم نفت استخراج بشود و یک شرایط دسته‌جمعی وقتی که ارائه شد ما نمی‌توانیم بگوییم یک شرطش را بزن شرط دیگرش خوب است. پس موقعی که نسبت به کلیات تصمیم گرفتیم نسبت به اصل مطلب که نفت استخراج بشود راجع به خود قراردادها بنده می‌خواهم عرض کنم اگر موادی ایراد کوچکی داشته باشد ما نمی‌توانیم تغییرش بدهیم فقط باید من حیث‌المجموع وقتی که دولت اینجا صراحتا اظهار کرد و در صورت جلسه قید شد که این مزایده که گذاشته شده این قراردادها از پیشنهادات مشابه بهتر است و نتیجه‌ای که مملکت ایران خواهد گرفت از این قراردادها از نتیجه‌ای که در صورت قبول سایر پیشنهاد می‌گرفت، بالاتر است برای ما کافی است، ما بیشتر از این راجع به مطالب و مواد جزء به جزء نمی‌توانیم وارد بشویم.

بنابراین بنده فوق‌العاده خوشوقت می‌شوم که اگر نماینده دولت یا آقای دکتر یگانه معاون پارلمانی این را صراحتا بفرمایند که در صورت جلسه قید بشود که این مزایده‌ای که گذاشته شده چون این پنج گروه شرایطشان بالاتر بود و من حیث‌المجموع به نفع مملکت ما بود ما از این جهت اینها را پذیرفتیم، ولی برای جلوگیری از بعضی توهمات در ماده واحده می‌توانیم دخل و تصرفی بکنیم در اصل قرارداد چون من‌حیث‌المجموع شرایطش بهتر بوده ما نمی‌توانیم وارد بشویم در ماده واحده چون صحبت بود که ممکن است این شرکت‌ها اگر نفتی صادر کنند بخواهند از شرایطی که برای تشویق صادرات در قوانین ما پیش‌بینی شده یعنی جوایزی تعیین شده شاید مدعی شوند که استفاده کنند بنده پیشنهاد می‌کنم تبصره‌ای اضافه شود به ماده واحده تحت این عبارت که جوایز مربوط به تشویق صادرات و معافیت از مالیات بر درآمد شامل صدور نفت‌خام نمی‌شود. بنده این پیشنهاد را تقدیم مقام ریاست خواهم کرد. پیشنهاد فوق‌العاده مفید است و فقط مربوط به ماده واحده است و قانونی است که ما در مملکت خودمان می‌گذرانیم. چون راجع به صادرات اگر از حد معینی تجاوز کرده راجع به موضوعات مخصوصی ما بایستی جوایزی بدهیم و این صحیح نیست که ما هفتاد و پنج درصد از این دست بگیریم و بعد مجبور شویم از آن دست مقداری از آن را به عنوان جایزه تشویق برگردانیم.

مطلب دیگر مربوط به معافیت از مالیات بر درآمد است. چون شرکت‌ها طبق قانون نمی‌دانم سال اول یا برای بعضی از شرکت‌‌ها تا چند سال از مالیات بر درآمد معاف هستند بنده خواستم این جلوگیری بشود که این شرکت‌ها هیچ‌گونه معافیتی نتوانند داشته باشند از نظر مالیات بر درآمد و آنجا که باید معافیت داده شود در قرارداد داده شده، ولی معافیت از مالیات بر درآمد شامل این شرکت‌ها نباید بشود. انتفاعی یا غیرانتفاعی به هر حال این ضرری ندارد. این بود ایرادی که بنده راجع به ماهیت خواستم عرض کنم یعنی ایرادی نیست، می‌خواستم جلوگیری کنم از بعضی توهماتی که ممکن است در آینده پیش بیاید. بنابراین بنده این پیشنهاد را تقدیم مقام ریاست می‌کنم.

ایراد دیگری که بنده داشتم راجع به فرم بود؛ یعنی نحوه تصویب قرارداد و نحوه کار مجلس. به عقیده بنده حق این بود که این ماده واحده و قرارداد ما به کمیسیون دادگستری هم می‌رفت. بنده ماده ۴۳ آیین‌نامه را قرائت می‌کنم.

«ماده ۴۳- وظایف کمیسیون دادگستری عبارت است از:

۱ - رسیدگی به لوایح و طرح‌های قانونی راجع به کلیه امور حقوقی (اعم از مدنی و جزائی و ثبتی و غیره) اگر ما این قرارداد در نظر بگیریم از ماده ۳۵ به بعد مطالبی هست راجع به انتقال فورس ماژور راجع به سازش و داوری و اجرای داوری و راجع به ضمانت اجرای آن و راجع به تناقض قوانین با قرارداد. بنده می‌خواستم بدانم به چه مناسبت این ماده واحده و حتی قرارداد را به کمیسیون دادگستری نفرستادند.»

اظهارات رییس مجلس شورای ملی

در این مورد جواب آقای دکتر مبین را بنده باید عرض کنم اگر به مواد قرارداد مراجع بفرمایید مطالبی هست که به همه کمیسیون‌ها می‌بایست ارجاع بشود، ولی کمیسیون‌های اصلی همان کمیسیون دارایی و کمیسیون خارجه بوده است که طبق معمول ارجاع شده است.