معضل سد سازی در اصفهان

برداشت گندم

سدسازی به عنوان یکی از بحث‌های عمرانی در ایالت‌های ایران در زمان رضاخان به عنوان معضلی که زراعت و کشاورزی را با مشکل مواجه ساخته است، مطرح بود. اصفهان نیز به عنوان یکی از ایالت‌های صنعتی ایران از این قاعده مستثنی نبود و بنا به راپورت شمس‌الدین جلالی به تیمورتاش، وزیر دربار پهلوی اگر به مساله سدسازی در اصفهان اهمیت داده می‌شد، مساحت زیادی از زمین‌های این ایالت تحت زراعت قرار می‌گرفتند. در شماره امروز، بخش دیگری از این اسناد جهت مطالعه به خوانندگان محترم تقدیم می‌شود.

۲ - در بلوک چهار محال، در محل چقاخور قریب سیصد سنگ میرابی آب برطرف بلوک و ناحیه گندمان چهار محال جاری است که سابقا دارای سد بوده و خراب شده و آثار آن هنوز باقی است و معروف به سد سنگ‌چین است و نیز از چشمه‌های معروف به باباحیدر قریب بیست سنگ جاری و نیز از چشمه‌های معروف به بابا حیدر قریب بیست سنگ جاری و همچنین در بلوک نیروج و محل ده چشمه رودخانه‌ای است که قریب شصت سنگ میرابی آب دارد که هر گاه سد چقاخور بسته شود و آن دو قسمت هم بنا شود مساحت زیادی را مشروب و تحت‌زراعت خواهند آورد.

۳ - در نجف‌آباد و بعضی بلوکات دیگر قنوات مخروبه است که بعضی صاحب دارد و بعضی بلاصاحب است و البته اگر قنوات مزبور تنقیه شود، دارای آب و اراضی زیادی را در اطراف خود مشروب و دایر خواهد نمود.

۴ - موضوع مهم و قابل‌توجه انتقال آب کوه‌رنگ به زاینده‌رود است که سال‌های سال است مطرح مذاکره و مورد دقت و توجه اولیای امور است. به طوری که مطلعان از مهندسان خارجی رفته و دیده‌اند و مخصوصا شونمان آلمانی متوقف اصفهان مکرر این محل را دیده است، اظهار عقیده می‌نماید که الحاق کوه‌رنگ و زاینده‌رود یکی از قضایا و اموری است که مهم‌تر از این کاری برای توسعه زراعت و آبادی اصفهان و بلوکات آن ممکن نیست در نظر گرفته شود و به طور خلاصه الحاق این آب به زاینده‌رود و متصل شدن به یکدیگر از استخراج تمام معادن واقعه در حوزه ولایتی اصفهان و بلوکات آن مهم‌تر و لازم‌تر است و پرمنفعت‌تر و گرانبهاترین معادن اصفهان می‌باشد. همین راپورتی که مسیو شونمان از مطالعه و نظریات خود داده به ضمیمه دو نقشه، یکی از وضعیت طبیعی زاینده‌رود و کوه‌رنگ و تعیین محل و نقطه‌ای را که سلاطین صفویه برای اتصال آن در کوه مزبور کار کرده‌اند و دیگری نقشه محاسباتی و فلاحتی و زراعتی که می‌نمایند در اثر اتصال این دو رودخانه که در هر فصل چه مقدار آب به بلوکات اصفهان می‌رساند و در نتیجه زراعت و فلاحت حوزه اصفهان در حدود چه مقدار و چه مبلغ ترقی می‌کند، به نمره ۱ و ۲ و ۳ تقدیم و از نظر مبارک می‌گذرد. راپورت نمره ۲ و نقشه نمره ۱ و نمره ۲.

خالصجات

راجع به خالصجات دولتی غیرانتقالی و استعداد هر یک از آنها:

۱ - قریه زغمار شش‌دانگ آن خالصه غیرانتقالی است، واقع است در بلوک بر آن. در صورتی که دو هزار تومان برای حفر چاه و نصب تلمبه خرج بشود استعداد غرس ده هزار اصله درخت خواهد داشت.

۲ - قریه حاج الوان شش دانگ خالصه غیرانتقالی. واقع است در بلوک لنجان در صورتی که دو هزار تومان خرج قنات آن بشود، استعداد دو خروار اضافه بذر و غرس ده هزار اصله درخت دارد.

۳ - پنج قطعه کوچک دیگر خالصجات غیرانتقالی واقعه در بلوک سمیرم، لنجان، کرون و نجف‌آباد که خیلی مختصر و مال‌الاجاره سالانه هر پنج قطعه در حدود ۷۳ تومان است و استعداد زراعتی هم ندارد و اسامی و تعداد آنها از قرار ذیل است:

حوض ماهی سمیرم یک حبه

باغبادران لنجان یک دوم ۲۹ نی

چم کوره لنجان یک دوم ۱ حبه

باغ‌شاه نجف‌آباد یک ربع حبه

بلان کرون دو قطعه

راجع به محصولاتی است که در محل به عمل می‌آید و اینکه استعداد زراعت توتون، پنبه و درخت توت موجود است یا خیر؟

در کلیه بلوکات اصفهان اغلب محصولات شتوی و صیفی به خوبی به عمل می‌آید و فقط توتون تاکنون کاشته نشده، لیکن استعداد دارد. چنانچه در قسمت سردسیر اردستان امتحانا مقداری توتون چپق کاشته‌اند و معلوم شده است عمل می‌آید و همچنین ناحیه سیزوج [که] از بلوک چهارمحال است، استعداد توتون‌کاری دارد. در بلوکات عمده و وسیع اصفهان از سمیرم، شهرضا، ماربین، برخوار، قهپایه، اردستان، لنجان و غیره پنبه‌کاری زیاد می‌شود و استعداد زیادتر هم دارد. استعداد کشت و غرس اشجار توت چنانچه فوقا در قسمت دوم عرض شد در تمام بلوکات هست. بادام که از محصول عمده نجف‌آباد، چهار فرسخی اصفهان است که سالانه متجاوز از یکصد هزار من سنگ شاه مغز بادام از آنجا به خارجه صادر می‌شود. در بعضی بلوکات دیگر هم بادام هست. در بلوک قهپایه فلفل سیاه به عمل می‌آید. شش سال است غرس نموده‌اند، فلفل آن را مصرف نموده‌اند. فعلا ۴ اصله درخت آن در قصبه دیرقهپایه و مزارع موجود است. می‌گویند فلفل آن معطر و قابل استفاده می‌باشد.