اسدالله شمس ملک‌آرا، رییس هیات تفتیشیه مالی کرمانشاه در ادامه راپورت خود از اوضاع عمومی و اقتصادی این ایالت به تیمور تاش وزیر مقتدر دربار رضاخان به حضور متخصصین برای بهره‌برداری از زمین‌های کشاورزی، معادن و غیره تاکید می‌کند که ادامه آن در شماره امروز منتشر می‌شود.

۴ - استعداد حشم‌داری: کرمانشاه نظر به اینکه نواحی گرمسیر پر مرتع در حدود دارا است و با نقاط سردسیر مسافت زیادی ندارد، برای نگاهداری و پروراندن احشام مستعد است و ایلات مهمه که پروراندن احشام و اغنام اساس زندگانی آنها محسوب می‌شود، در این ولایت بسیارند و هر طایفه مراتع مخصوصی در گرمسیرات دارند و در موقع تابستان به نقاط خوش آب [و] هوا مثل کرند و سنقر و کلیایی و ماهیدشت و دامنه الوند احشام خود را می‌چرانند.
یکی از رشته‌های تجارت کرمانشاه حمل گوسفند است به نقاط دیگر ایران. برای مصرف گوشت عده احشام موجوده به یک کرور تخمین زده می‌شود. برای ازدیاد آن لازم است در مرتع آنها تسهیلات شود و حتی‌المقدور از تحمیل به آنها جلوگیری شود. احشام کرمانشاهان از نقطه‌نظر اقتصاد و تجارت نهایت اهمیت را دارد. روغن که اقلا در سال پنج هزار خروار ممکن است صادر شود و پشم چنانچه در فوق عرض شد و نخ و تجارت پوست و فروش گوسفند برای مصرف غذایی تمام از اثر وجود احشام است و در سالی چندین کرور از این راه عاید ولایت می‌شود. علی‌هذا هر توجه نسبت به احشام و آسایش و ازدیاد و پروراندن آنها بشود. به اقتصاد مملکت کمک مهمی شده است.
۵ - راجع به سدها و بندهای آب: در کرمانشاهان دو رودخانه هست که نسبت به سواحل اطراف عمیق هستند و به زمین نمی‌نشینند. در صورت بستن سد و حفر انهار جدید ممکن است وسعت زیادی از ولایت را برای هر زراعتی مهیا نماید. اولا قره‌سو که سرچشمه آن در روانسر، قسمت جنوبی کردستان است، پس از طی مسافت کمی در خاک کردستان وارد خاک کرمانشاه می‌شود، از شمال به جنوب این ولایت را سیر می‌کند. از نزدیکی شهر عبور می‌کند و بالاخره در جنوب شرقی با آب گاماسیاب مخلوط شده و وارد رودخانه سیمره می‌شوند و در خاک کرمانشاه و در ایران از این رودخانه هیچ استفاده نمی‌شود. اگر در قسمت علیای رود، یعنی در نزدیکی‌های سرچشمه سدی ساخته شود ممکن است قسمت مهمی را مشروب کرد و به آب شهر نیز مدد داد. این اقدام با نظر اجمالی تصور می‌کنم دویست سیصد هزار تومان سرمایه لازم داشته باشد. اراضی که از نتیجه برگرداندن آب قره‌سو مشروب می‌شوند برای پنبه‌کاری و سایر محصولات خیلی مفید خواهند بود. ثانیا رودخانه الوند یا هلوان است که ‌از کوه‌های پاطاق یا زاگرس می‌آید، از زهاب تا قصر سیر کرده به خاک عراق می‌رود. متاسفانه در خاک ایران استفاده از آن نمی‌شود. به وسیله بستن سد یا حفر نهر از زهاب ممکن است صفحه وسیعی از زمین‌های خالصه و اربابی را مشروب کرد. خاک و زمین من‌بعد با بودن آب نتایج و بهره مهمی خواهند داد مخصوصا برای پنبه‌کاری فوق‌العاده مناسب و مساعد خواهد بود.
6 - از قسمت‌های قابل‌استفاده کرمانشاه اراضی زهاب و دهات خالصه آن ناحیه است. نهری که به اسم ولاش خوانده می‌شود و سابقا باعث آبادی آن خطه بوده با جزئی توجه و مخارج ممکن است قابل‌استفاده شود [و] در کشت پنبه و سایر محصولات نتیجه کلی برد. در هرسین نیز چند قریبه خالصه است که چندان مهم نیست. اسامی و کیفیت سایر خالصجات از اداره مالیه خواسته شده و تقدیم می‌شود. روی هم رفته در کرمانشاه فعلا خالصجات زیادی غیر از قصر و زهاب نیست.
۷ - انواع محصول ولایت: عمده محصول ولایت گندم است. چون استعداد دیمی از اراضی خوب است در سالی قریب دویست‌هزار خروار غله حاصل می‌شود و اگر بازار فروش برای گندم نباشد تسعیر قیمت نازل است و اکثر گندم در انبارها فاسد می‌شود. برای استفاده از این گندم فراوان دو اقدام ممکن است که با توجه دولت و همت صاحبان سرمایه بشود: اولا کارخانه آرد حاجی ترخان ساخته شود که برای مصرف شیرینی احتیاج به وارد کردن آرد خارجه نباشد.
ثانیا کارخانه نشاسته‌ریزی است که ممکن است مردم را از نشاسته خارجه مستغنی نمایند و عایدات مهمی برای ولایت خواهد بود. تاسیس کارخانه آب‌جو نیز عامل مهمی برای مصرف جو و تحصیل عواید خواهد بود، اما محصولات دیگر توتون در فوق عرض شد. پنبه در نقاط گرمسیر خیلی خوب به عمل می‌آید فقط تهیه آب لازم است، چنانچه در باوندپور پنبه فراوان است و خوب به عمل آمده. چنانچه عرض شد ماشین پاک کردن پنبه قبل از هر چیز لازم است. به‌علاوه متخصص می‌خواهد که به زارعین طرز کشت و زرع پنبه را بیاموزد. فعلا محصول پنبه کرمانشاه نسبتا چیزی نیست که قابل‌ذکر باشد.
۸ - در ترغیب اهالی به کشت پنبه و توت اهتمام می‌شود، ولی چنانچه عرض شد تشویق آنها را لازم است به وسیله دادن متخصص و فهماندن مزایا و نتایج حسنه آن کرد و در نقاطی که آب نیست تهیه آب کرد. به علاوه اگر بانک‌های فلاحتی مساعدت مادی با رعایا بنمایند، حصول نتیجه تسهیل و تسریع می‌شود.
9 - در کرمانشاه معادنی که فعلا وجود آنها مسلم است زغال‌سنگ است در قصر و درود فرامان و سرب در نزدیکی سنقر، ولی هیچ کدام فعلا قابل‌استفاده نیست.
۱۰ - از امتعه مهمی که جزء صادرات کرمانشاه محسوب می‌شود کتیرا است. مطابق تحقیقاتی که به عمل آمده در سال قریب یک هزار و دویست خروار از انواع آن، سفید و زرد و غیره حمل به خارج می‌شود. قیمت آن در سنوات سابق میزان متوسط پنج تومان، امسال روی هم رفته خوب و به دوازده تومان متجاوز است. نتیجه اینکه متجاوز از دو کرور عاید می‌شود.

طاق بستان در کرمانشاه