اگر غرس اشجار شود، بنی‌طرف محسود هندوستان خواهد شد

پل دزفول در طول تاریخ به کرات ویران‌ و دوباره ساخته شده‌است

دزفول و بنی طرف به عنوان بخشی از ایالت خوزستان نه تنها از امکانات صنعتی برخوردار نبودند، بلکه از لحاظ کشاورزی و طرح‌های عمرانی سدسازی، پل‌سازی و غیره نیز در مضیقه بوده‌اند. در این شماره به بخش دیگری از گزارش‌های ایالات و ولایات از اوضاع اجتماعی - اقتصادی ایران در سال ۱۳۱۰ که به ایالت خوزستان پرداخته است، اشاره می‌شود.

دزفول

کارخانه پنبه‌پاک‌کنی و نخ‌ریسی و قالی‌بافی در دزفول نیست، ولی نمدمالی را در آنجا بسیار خوب می‌کنند. کلاه نمدی و فرش و حتی نمد را به قدری خوب مالش می‌دهند که به مصرف عبا و لباس هم می‌آید. اراضی آنجا برای توت‌کاری مستعد و در باغات اطراف شهر هم درخت‌های توت و مرکبات و میوه‌جات از سال‌های متمادی موجود است. قلم‌های نی که از آنها تحریر می‌نمایند در دزفول خوب عمل می‌آید. تریاک‌کاری در دزفول سابقه دارد و حالا هم مقدار اراضی در حومه آنجا تریاک‌کاری می‌شود که مساحت آن یازده هزار ذرع مربع است و حاصل شیره تریاک از هزار ذرع تقریبا یک من تبریز می‌شود. آب و هوای دزفول برای حشم‌داری خوب و در سنوات اخیره هم زیاد شده است به علاوه چون به لرستان نزدیک است و امنیت برقرار است در تابستان احشام خود را به آنجا می‌برند.

شادروان پل دزفول که از خرابی آن بر املاک دزفول مقدار کلی صدمه وارد آمده، در صورتی که سدهای سابق بسته شده و تعمیر شود استفاده‌های فوق‌العاده از اراضی آنجا می‌توان نمود. دهات بسیاری را که به علت شکستگی سد از بین رفته و معدوم شده دو مرتبه می‌توان بهتر از اول آباد نمود و در اینجا تاریخ شادروان دزفول را بی‌ضرورت ندیده عرضه می‌دارم: دزفول از نقاط مهم خوزستان و پل دزفول که مایه آبادی این شهر و مهم‌ترین رابط بین ایالت خوزستان و لرستان است، از بناهای اردشیر بابکان اول، پادشاه ساسانی است. سدی که به عرض رودخانه بنا شده و ستون‌های پل را به هم مربوط می‌سازد، شادروان نام دارد. این شادروان که حالیه وسطش خراب است سابقا ایجاب کرده که سطح آب بلند شده و آب بر بعضی اراضی که حالیه دیم شده‌اند مسلط شود. خرابی این شادروان که شاهراه خرابی دزفول است، همیشه در موقع سیلاب تکرار یافته چنانچه خرابی‌های آن در صد سال اخیر، مذکور می‌گردد. در موقع حکومت مهراب‌خان ساکی (سنه ۱۲۱۵ تقریبا) سیلاب آن را خراب ساخته و پس از چند سال در زمان حکمرانی محمد علی میرزا دولتشاهی (سنه ۱۲۲۱ تقریبا) تجدید عمارت شده. طولی نکشید که محمد علی میرزا مرحوم و به زودی به واسطه نبودن سرپرست لایقی در خوزستان شادروان خراب گردید. در زمان حکومت خانلر میرزا (احتشام‌الدوله)، در سنه تقریبا ۱۲۷۴، به حکم ناصرالدین شاه این پل تجدید عمارت شد. تقریبا در سنه ۱۲۸۴ مکرر سیلاب آن را خراب و مردم را آشفته حال نمود تا آن که حمزه میرزا (حشمت‌الدوله) آن را در سنه تقریبا ۱۲۹۷ تجدید عمارت کرد و باز به فاصله چند سال خراب شد. در سنه ۱۳۰۵ قمری حسینقلی خان نظام‌السلطنه آن را بنا نمود ولی به زودی خراب شد. در سنه ۱۳۱۳ باز نظام‌السلطنه تجدید عمارتش کرد. در سنه ۱۳۱۷ مکرر خراب و به دست اهالی فقط برای عبور و مرور ساخته شد. در سنه ۱۳۲۴ باز خراب که تاکنون شادروانش مخروبه است. در سنه ۱۳۳۴ کمپانی تجارتی تشکیل و مبلغ ۶۳۸۵۰۰قران در آن خرج شده و تعمیرات کلی در آن نمودند ولی شادروان آن به حال خرابی باقی و چندین قریه به واسطه بی‌آبی خراب و اگر این پل درست نشود، طولی نخواهد کشید که دزفول همدوش شوشتر بلکه بدتر خواهد شد.

اراضی خالصه در دزفول عبارت از چند قطعه اراضی معروف به چقامیش و بعضی از قطعات اراضی دیگر و دوزنه و باقی مالک دارد، اربابی است. زراعت دزفول عبارت از پنبه، جو، گندم، عدس، باقلا و سایر حبوبات، مخصوصا چند رقم شلتوک مثل مال گیلان و مازندران عمل می‌آید. در صورتی که سد شکسته‌اش تعمیر و بسته شود موجب تشویق اهالی خواهد شد.

اول زراعت مهم دزفول وسمه‌کاری بود که یکصد و بیست نیل‌سازی داشته و مال‌التجاره خیلی معظم دزفول بوده است ولی به واسطه وارد شدن نیل از خارجه به این عمل لطمه وارد و از بین رفته است.

بنی طرف

صنایعی در بنی‌طرف و هویزه و بساتین جز چند باب کارخانه عبابافی و جاجیم‌بافی مانند چادرشب موجود نیست. (عبا را زن‌ها به جای چادر استعمال می‌نمایند.)استعداد بنی‌طرف برای هر گونه زراعت و اشجار، مخصوصا شلتوک‌کاری و پنبه و توت و مو فوق‌العاده قابل ولی اهالی آن عرب و هیچ اطلاعات زراعتی نداشته و آن طوری که باید نمی‌توانند از اراضی مزبور استفاده نمایند. عرصه بنی‌طرف را در نقشه ملاحظه فرمایند برابر گیلان است. این قطعه با هویزه تا حدود فکه که تقریبا ۴۵ فرسخ مربع است به دو قسم منقسم که یک قسمتش فعلا از رود کرخه مشروب و قسمت دیگری (در صورتی که سد حمیدیه معروف به نهر هاشم بسته شود و بعدها مشروب گردد و حالا دیم‌کاری می‌شود) ۲۵ فرسخ مربع است. هوای خفاجیه، مرکز بنی‌طرف و بساتین و سابلیه و بحریه که از بلوکات مهمه بنی‌طرف هستند و اغلب اراضی آنها از شعبات رودخانه با برکت کرخه مشروب می‌شوند. بنی‌طرف تقریبا مانند گیلان و مازندران است منتها قدری گرم‌تر، اگر غرس اشجار نمایند البته هوای آنجا تغییر کرده و بهتر از هر جنس درخت‌هایی که در جنگل‌های مازندران و گیلان بلکه هندوستان به عمل می‌آید در این اراضی مرغوب با رطوبتی که دارد به عمل خواهد آمد، به ضمیمه نخل که قابل هزار و هزار نخلستان و میلیون‌ها نخل است که میوه آنها و مرکبات و هم تخته و چوبی که از درخت‌ها ممکن است به عمل آید با هر چیز دیگرش برای تجارت به دنیا حمل و محسود هندوستان واقع خواهد شد.