اقتصاد ایران از نگاه بودجه1360- بخش اول

مجلس دهه شصت

روزنامه کیهان روز پنج‌شنبه ۳ اردیبهشت ۱۳۶۰ در صفحه اول خود خبری به نقل از شهید رجایی نخست‌وزیر با تیتر «هدف اصلی دولت از بین بردن اختلاف طبقاتی است» درج کرد. نخست‌وزیر وقت در گفت‌وگویی که کیهان با تیتر یاد شده آن را چاپ کرده بود، «بودجه ۱۳۶۰» را تشریح کرده بود. وی که در مجلس قانون‌گذاری سخنرانی می‌کرد، برخی از رئوس بودجه سال ۱۳۶۰ را «توزیع عادلانه امکانات»، «بهبود وضع اقتصادی و حرکت به سوی تامین رفاه اجتماعی در سایه شرایط سیاسی مناسب و آرام» و «افزایش بهره‌وری کارخانه‌ها» اعلام کرد. شرایط سیاسی در داخل و تشدید جنگ عراق علیه ایران موجب شده بود که ارائه لایحه بودجه ۱۳۶۰ کشور به جای زمستان ۱۳۵۹ به بهار ۱۳۶۰ برسد.

چند روز بعد، روزنامه یاد شده، متن سخنرانی عزت‌الله سحابی، رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس را که در روزهای قبل و درباره لایحه دو دوازدهم بودجه ۱۳۶۰ صحبت کرده بود، با تیتر «عمده مشکلات مالی دولت نتیجه ارثیه‌هایی است که از رژیم قبل به ما رسیده است» را نیز منتشر کرد. وی در این سخنان نکاتی را درباره بودجه ایران در سال ۱۳۵۹ و ضرورت توجه به برنامه‌ریزی اصول مطرح کرده بود. چاپ این سخنرانی در روز ۶ اردیبهشت ماه ۱۳۶۰ با هدف داغ نگهداشتن بحث‌های مربوط به بودجه ۱۳۶۰ انجام می‌شد که هنوز به جایی نرسیده بود. در سرتاسر اردیبهشت ماه اما اخبار جنگ و اختلاف میان ابوالحسن بنی‌صدر (رییس‌جمهور وقت) با نخست‌وزیر و همچنین سایر رهبران نهادهای سیاسی مثل مجلس و قوه قضائیه و اقدام‌های مرتبط با تثبیت انقلاب جای کمی برای طرح مسائل اقتصادی باقی می‌گذاشت. با این همه، در آخرین روزهای این ماه، محمدتقی بانکی از مدیران اصلی اقتصادی تلاش کرد، در مقاله‌ای طولانی که در چند قسمت در روزنامه کیهان چاپ شد توجه نمایندگان مجلس و کارشناسان و فعالان اقتصادی را به سوی بودجه سال ۱۳۶۰ جلب کند. مجلس شورای اسلامی در روزهای نخست خرداد ماه، ابتدا لایحه جنجالی «حذف فرمان همایونی» را که بر اساس آن اختیار انتخاب رییس کل بانک مرکزی به وزیر اقتصاد داده می‌شد، تصویب کرد. شهید رجایی نخست‌وزیر درباره این لایحه گفته بود: «هدف من از پیشنهاد این لایحه، دقیقا همان است که با رییس کل بانک مرکزی هماهنگی ندارم. بانک مرکزی را در عمل با خودم به هیچ وجه هماهنگ نمی‌بینم و این را به عنوان یک مشکل در کار اداره کشور می‌بینم که امیدوارم حل شود.» سرانجام روز ۵ خرداد ۱۳۶۰ از راه رسید و «بحث و بررسی چهار دوازدهم بودجه ۱۳۶۰» در مجلس آغاز شد. آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رییس وقت مجلس از نمایندگان خواست که دیدگاه مخالف یا موافق خود را ارائه کنند. علی اکبر معین فرد از اعضای کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نخستین نماینده‌ای بود که بحث‌های خود را مطرح کرد و نکاتی را درباره وضعیت اقتصاد ایران در سال ۱۳۶۰ بیان کرد. با توجه به نزدیک شدن زمان بررسی لایحه بودجه ۱۳۸۹ کل کشور، آشنایی با اقتصاد ایران و بحث‌های بودجه ۱۳۶۰ کل کشور می‌تواند جذاب باشد که در چند قسمت از نظر گرامی شما می‌گذرد.

معین‌فر- «بسم‌الله‌الرحمن الرحیم. رب‌ادخلنی مدخل صدق و اخرجنی مخرج صدق واجعلنی من لدنک سلطانا نصیرا» نمی‌دانم آیا رییس کار خوبی کرده‌اند که به من اجازه دادند که به جای دوستان قبلی در این وقت تنگ صحبت کنم یا کار خوبی نکردند. برای اینکه اجازه دادن به من مفهومش این است که باید از مجلس هم اجازه تمدید وقت را برای چند ساعتی بگیرند حالا دیگر خود می‌دانید.

شهریاری- آقای معین‌فر پس‌فردا صحبت کنید.

علی اکبر ناطق نوری- هر چه می‌خواهد دل تنگت بگو.

معین‌فر- زنده باد، قربان شکلت. به هر حال ما مطیع هستیم و هر چه بفرمایید عرض می‌شود که شاید به نظر تعجب‌آور باشد کسانی که شاهد تا حدودی صمیمیت و فعالیت بنده در کمیسیون بودجه هستند و می‌بینند که اگر در موردی مطلبی به نظر برسد و راه‌حلی را فکر کنم صحیح و مشکل‌گشا است آن را بیان می‌کنم و با کمال صمیمیت و دوستی و خیرخواهی در جلسه هستیم و تفاهمی با دوستان عضو کمیسیون برنامه و بودجه داریم. در رسیدگی به لایحه چگونه شده است که در همان لایحه‌ای که به مجلس می‌آید، من به عنوان مخالف صحبت می‌کنم. آیا مثلا سرگذشت کریم آقای بوذر جمهری را به یاد بیاوریم به آن ترتیب است؟ نه. مسائلی که در کمیسیون مطرح می‌شود و مسائلی که در مورد ریز مواد هست و راه‌حل‌هایی که به نظر می‌رسد کما اینکه راه‌حل‌هایی که در اینجا هم به نظر بنده برسد، ارائه خواهم داد. برای پیدا کردن راه‌حل وظیفه همه ما است. اگراحیانا اطلاعی، دانشی در پاره‌ای از مواد، بعضی‌ها دارند، این را باید در اختیار بگذارند. شکی نیست. مطلبی که در اینجا گفته می‌شود، مطلب کلی قضیه هست و مسائلی است که بیشتر جنبه روشنگری هم دارد. جنبه روشنگری هم نه برای مایوس کردن اجتماع یا فرصت‌طلبی سیاسی بخواهد پیش بیاید. تنها به این جهت است که دوستان عزیزمان، نمایندگان محترم مجلس، این مسائلی را که به نظر گوینده مهم می‌رسد و احتمالا ممکن است در تصمیماتشان اگر نه در لایحه بودجه که رای می‌دهند ولی در تصمیمات کلی مملکت مفید می‌دانند، این را توجه داشته باشند. به این جهت است که بنده به عنوان مخالف ثبت‌نام می‌کنم و تا حالا ثبت‌نام کرده‌ام و نظریاتی که من در ذیل عنوان مخالف خدمت دوستان ارائه می‌دهم، برای اینکه اقتصاد مملکت را با تاکید بر اینکه تقصیر دولت‌های بعد از انقلاب اسلامی را در آن نمی‌دانم و نه اینکه بگوییم که یک دولت خاص و افرادی خاص را مقصر می‌دانم.

با تاکید به این مرحله، اقتصاد مملکت را طوری می‌بینم که مملکت را در سراشیبی سقوط انداخته است. بنابراین اگر نگویم و اگر مطالب را در اینجا بیان نکنم به نظر خودم خیانت کرده‌ام. در گفتن این حقایق ابایی از این ندارم که بعضی فکر کنند که تضعیف دولت می‌کنم. برای اینکه اعتقادم بر این است که اگر ضعفی در جایی هست باید گفته شود و جوسازی‌هایی که به عنوان اینکه دولت را تضعیف نکند و نتیجه‌اش زبان‌بندان باشد و ما نتوانیم صحبت خودمان را بکنیم و مطالب حقه خودمان را بگوییم. این جوسازی‌ها را من محکوم می‌کنم و گله دارم از کسانی که با نهایت خیرخواهی و از صمیم قلب مطالبی دارند باید بگویند و باید به آنها اجازه داده شود.

بودجه مملکت برادران عزیز و خواهران نمی‌تواند از برنامه جدا باشد. ناگزیر مملکت باید برنامه‌ای داشته باشد و بر اساس یک برنامه مدون بودجه سالانه خودش را تنظیم کند. این برنامه مطابق آنچه که وظیفه سازمان برنامه و بودجه هست، وظیفه قانونی‌اش هست به صورت برنامه‌ ۵ ساله و برنامه‌های درازمدت، حتی برنامه بیست و پنج‌ساله پیش‌بینی شده است. یعنی واقعا سازمان برنامه ما با کمک تمامی متخصصان دستگاه‌های دولتی و حتی خصوصی بنشینند برنامه‌ای برای مملکت تدوین کنند یعنی برنامه چند ساله‌ای و بر مبنای آن ببینند در هر سال چه می‌خواهند بکنند و با آن برنامه و پروگرامی که تهیه می‌شود به آن شکل جلو بروند، ولی متاسفانه به علت مشکلاتی که بعد از انقلاب بوده است و نتوانسته‌ایم برنامه ششم را تدوین کنیم و با وجود اینکه مقدماتش هم فراهم شده بود؛ اما آن مقدمات را باید به اوضاع بعد از انقلاب تلفیق می‌دادیم و با تطبیق با وضع جدید و داشتن یک برنامه اسلامی باید برنامه ششم تدوین می‌شد، برنامه پنجم هم تمام شده بود و برنامه پنجم به میزان زیادی بار بر دوش همه گذاشته بود. این بود که در این دو ساله که متاسفانه الان داریم به سال سومش هم وارد می‌شویم به صورت روزمره و به طور موضعی الان مشغول بودجه‌نویسی هستیم؛ بدون اینکه برنامه خاصی داشته باشیم.