میلیسپو و مدرس

عکس :سیدحسن مدرس

آرتور میلیسپو، کارشناس نفتی وزارت امور خارجه آمریکا بود که در دوران حیات خود دوبار ماموریت یافت ‌تا امور مالی ایران را سامان بخشد. نخست در سال ۱۳۰۱ در زمان نخست‌وزیری احمد قوام (قوام‌السلطنه) در رأس یک هیات ۱۲ نفره به تهران آمد و ‌تا سال ۱۳۰۵ در ایران اقامت داشت و بار دوم با تصویب مجلس سیزدهم، از او دعوت به عمل آمد و در این نوبت اختیارات و مسوولیت‌های گسترده‌تری داشت و ‌تا حدودی به قانونگذاری نیز می‌پرداخت. بار اول که میلیسپو به ایران آمد، مدرس در اوج قدرت و فعالیت سیاسی بود. مسوولان بلندپایه کشوری، به طور معمول، با وکلای مجلس ارتباط دارند و میلیسپو ـ‌چنان که از نوشته‌اش پیداست ـ ارتباط بیشتری با مدرس داشته و شاید دعوت او توسط دولت که مورد حمایت مدرس قرار گرفت در این ارتباط بی‌‌تاثیر نبوده است. به همین مناسبت، میلیسپو در یادداشت‌های خود از مدرس یاد کرده و قسمتی از سخن او، بی‌آنکه ماخذ و چگونگی ترجمه و متن اصلی آن معلوم باشد، در نوشته‌های ایرانی شهرت یافته است. از جمله، آقای علی‌ دوانی مولف دوره کتابهای نهضت روحانیون ایران، در جلد دوم صفحه ۱۱۸ آورده‌اند:

دکتر میلیسپو (آمریکایی) مستشار مالی و رییس خزانه‌داری که در سال ۱۳۰۱در استخدام دولت ایران بوده، پس از خاتمه خدمتش در ایران در کتاب خود به نام The American Taskin Pershia که در سال ۱۹۲۵ در نیویورک به چاپ رسانیده است، درباره مدرس چنین نوشته است: «مشخص‌ترین چهره و رهبر روحانیون در مجلس، مدرس می‌باشد که اخیرا به عنوان نائب رییس اول مجلس،‌انتخاب شده است. شهرت مدرس بیشتر در این است که برای پول اصلا ارزشی قائل نیست. او در خانه ساده‌ای زندگی می‌کند که جز یک قالیچه، تعدادی کتاب ویک مسند چیز دیگری در آن وجود ندارد. لباس روحانیون را می‌پوشد و مردی است فاضل. در ملاقات با او محال است که کسی تحت ‌تاثیر سادگی و هوش و قدرت رهبری او قرار نگیرد.»لازم به تذکر است که ناقل اصلی سخن میلیسپو، آقای مکی است و عبارات فوق عینا با آنچه در جلد سوم ‌تاریخ بیست ساله، صفحه ۷ آمده یکی است. آقای مکی در کتاب «مدرس قهرمان آزادی» صفحه ۳۶۴ نیز گفته میلیسپو را آورده است. ولی متن آن با آنچه در ‌تاریخ بیست ساله آمده متفاوت است. جهت رعایت امانت، متن دوم را هم می‌آوریم. این متن دارای اضافات قابل توجهی نیز هست:«... پیشوای شهیر علمای مجلس، مدرس است که اخیرا به سمت نایب رییس اول مجلس انتخاب شده. این صفت مدرس زبانزد خاص و عام است که به پول اعتنایی ندارد و در یک خانه ساده که باغچه خالی از زمین نیز دارد و اثاثیه آن عبارت از حصیر و کتاب و نیمکت است زندگی کرده‌اند. دارای لباس سبک قدیم ایران و با آنکه میان ایرانیان به دانایی در علوم مسلم و مصدق شناخته شده با هیچ یک از زبان‌های خارجه (آشنا) نیست. شخص خارجی که مدرس را ملاقات می‌کند بی‌اختیار از سادگی و راستی و قریحه حساس او متاثر می‌شود. مدرس در کارهای اجتماعی خودش بسیار مبرم و شجاع است و خواه در دل و خواه در ظاهر یک نفر ایرانی ملی به تمام معنی می‌باشد. مکرر به من می‌گفت: من با جزئیات امور اداری کاری ندارم. با من از امور پراهمیت حرف بزن. هرگاه تو به من نشان بدهی که داری کارهای بزرگ انجام می‌دهی مطمئن باش که من با تو هستم...»

منبع: سایت دوران