پای روسیه و فرانسه به خاویار ایران باز شد

جلال فرهمند

اسناد اختلاف بین شرکت سهامی شیلات ایران و شرکت خاویار ایران، قاچاق خاویار دریای خزر از طریق شوروی به اروپای شرقی سپس به آلمان غربی و پاسخ هویدا، نخست‌وزیر وقت ایران و جمشید آموزگار به عنوان وزیر دارایی به وضعیت صادرات خاویار ایران به اروپا و آمریکا از جمله نکات مهمی است که در قسمت سوم از «سلطان خاویار ایران» منتشر می‌شود. ابلاغ نامه شرکت شیلات درخصوص اعتراضیه جهانگیر ریاحی به شرکت خاویار ایران

شماره ۱۰۴۰

تاریخ:‌۲۲/۶/۱۳۴۵

شرکت سهامی شیلات ایران

هیات‌مدیره

شرکت خاویار ایران

به طوری که کرارا به آن شرکت یادآور شده، قرارداد ۴۹۲۱ -۱۰/۹/۱۳۴۳ با شرکت خاویار ایران منعقد گردیده و تا پایان مدت قرارداد آن شرکت طرف قرارداد با شرکت سهامی شیلات ایران خواهد بود. لذا عین نامه شماره ۱۲۸ -۱۹/۶/۱۳۴۵ آقای جهانگیر ریاحی را که اشتباها در دفتر این شرکت ثبت گردیده ارسال و درخصوص اعتراض ایشان توجه آن شرکت را به ماده ۱۰ قرارداد منعقده جلب می‌نماید.

خواهشمند است بر طبق مفاد قرارداد مزبور نسبت به گشایش اعتبار برای خاویارهای ابلاغی، قبل از حلول مدت مقرر، اقدام فرمایند.

شرکت سهامی شیلات ایران

اخطاریه شرکت سهامی شیلات ایران به شرکت خاویار ایران درخصوص گشایش اعتبار

شرکت سهامی شیلات ایران

تاریخ: ۲/۷/۱۳۴۵

شماره: ۱۲۹۹

شرکت خاویار ایران

پیرو نامه شماره ۱۰۶۳ - ۲۷/۶/۴۵، برای آخرین بار یادآور می‌شود، چنانچه آن شرکت ظرف پنج روز نسبت به گشایش اعتبار و تحویل دادن انواع خاویارهای ابلاغ شده طی نامه‌های شماره ۷۳۰ -۵/۶/۴۵ و ۹۱۹ -۱۲/۶/۴۵ و ۱۵۳۲ -۲۱/۶/۴۵ اقدام ننمایند و این شرکت، طبق ماده ۱۱ قرارداد ۴۹۲۱ -۱۰/۹/۴۵، نسبت به فروش خاویارهای موجود به سایر خریداران اقدام و مابه‌التفاوت آن را از شرکت‌ وصول خواهد نمود.

شرکت سهامی شیلات ایران

شکایت جهانگیر ریاحی از شرکت رومانوف که خاویار مربوط به آمریکا را در اروپا توزیع کرده است

جناب آقای هویدا نخست‌وزیر ایران

محترما به عرض می‌رساند:

همان طور که خاطر آن جناب مستحضر است، شرکت شیلات ایران اعتراض این جانب را به اعلان مزایده خاویار آمریکا وارد ندانسته و مشغول تهیه قرارداد با کمپانی رومانوف می‌باشد؛ و چون در سال‌های گذشته کمپانی مزبور، طبق مدارک پیوست، خاویار مورد قرارداد آمریکا را برخلاف نص صریح قرارداد خود با شیلات به آلمان غربی، اتریش، هلند و نروژ آورده و به فروش رسانیده است از حضور آن جناب استدعا دارد که مقرر فرمایند در قرارداد تنظیمی اداره شیلات، کمپانی رومانوف را متعهد نماید که در صورت ثبوت ارسال خاویار مورد قرارداد مزبور، به طور مستقیم یا غیرمستقیم به اروپای غربی، قرارداد تنظیم شده خود به خود باطل و از درجه اعتبار ساقط خواهد بود.

برای مزید استحضار خاطر آن جناب به عرض می‌رساند که خرید و پخش خاویار برای اروپا انحصار طبق قرارداد شماره ۴۹۲۱ متعلق به این شرکت می‌باشد.

بدیهی است که شرکت رومانوف در فروش خاویار در آمریکا بایستی تعهدات لازم را از خریداران اخذ نماید که در صورت ارسال خاویار خریداری به اروپا، از عهده غرامت شرکت فوق‌الذکر برآید.

در خاتمه نظر آن جناب را به اهمیت موضوع معطوف می‌دارد، زیرا در صورتی که تعهد فوق‌الذکر از شرکت رومانوف گرفته نشود این شرکت نخواهد توانست خاویار خود را در اروپا به علت وجود تفاوت قیمت با خاویار آمریکا به فروش رساند و در نتیجه بازار خاویار این شرکت در اروپا به نفع خاویار قاچاق و خاویار روس از دست رفته و از این لحاظ نیز به بودجه دولت شاهنشاهی لطمه وارد خواهد آمد.

(توضیح شرکت شیلات درخصوص اعتراض‌های مکرر ریاحی و مماشات بسیار این شرکت با وی)

نخست‌وزیر

تاریخ: ۱۰/۷/۱۳۴۵

جناب آقای نخست‌وزیر

در پاسخ مطالب نامه بدون تاریخ شرکت ایران خاویار، مراتب زیرا را به عرض می‌رساند:

۱ - در تمام قراردادها ۲۵درصد اضافه یا کمی محصول ذکر می‌شود که چنانچه بیش از حد معین یا کمتر از حد معین خاویار بود برنده مزایده راهی برای تقاضای تمام محصول ذکر شده در قرارداد نداشته باشد و همچنین اگر مقداری بیشتر بود آگاهی مزایده و تشریفات برای چند تن خاویار صادر نگردد و ضرری متوجه دولت نشود به خصوص آن که بیست تن محصول اضافی خاویار را شیلات در نظر داشت برای شرق میانه و شمال آفریقا و خاور دور مزایده بگذارد؛ ولی خانم دولو و آقای رومانف حاضر شدند به نرخ قرارداد مازاد را ببرند و تعهد کردند. بنابراین، شرکت شیلات آنان را مجبور نکرد بلکه این دو مشتری شیلات را به عنوان اینکه بازارشان ممکن است خراب شود در مضیقه گذاشتند و مجبور کردند.

۲ - تحویل خاویار به مشتری‌ها، اعم از شوروی‌ها، آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها (خانم دولو) به این ترتیب است که ابلاغ می‌شود فلان مقدار تن خاویار از فلان ارقام حاضر است؛ اعتبار باز کنید و ببرید. آنها اول اعتبار باز می‌کنند به دلار و بعد که اعلامیه بانک آمد نماینده مختار خریدار به بندر پهلوی حرکت می‌کند، چون در تمام قراردادها محل تحویل بندر پهلوی است؛ و در حضور یک کمیسیون مرکب از نمایندگان خریدار و کارشناسان شیلات در قوطی‌ها یا بشکه باز و ارقام آن صورت جلسه و سپس پلمپ می‌گردد و بسته‌بندی می‌شود و طی صورت‌جلسه‌ دیگری تحویل می‌گردد و در قرارداد هم ذکر شده است که هیچ گونه ادعایی پس از تحویل پذیرفته نیست و این اولین مرتبه‌ای است در طول دوازده سال خاویار فروشی شرکت شیلات که فقط از طرف آقای ریاحی این اعتراض شده است و علتش هم آن است که قرارداد با خانم دولو است و آقای ریاحی قرارداد را از ایشان خریداری نموده از قرار هر کیلو ۲ دلار و ایشان چون خوش‌حساب هستند اول باید اعتبار برای شیلات باز کنند و سپس به همان میزان توناژ خاویار پول به خانم دولو بدهند تا خاویار را تحویل بگیرند و چون همیشه این جریان به واسطه خوش‌حسابی آقای ریاحی چند ماهی به تاخیر می‌افتد این است که خاویار هم تغییر رقم می‌دهد. بنابراین، شیلات نمی‌تواند مسوول این فعل و انفعال خارج از دستگاه خودش باشد و چنانچه صورت‌جلسه‌ای هم آقای ریاحی ارائه بدهند مربوط به همین اوضاع است؛ کمااینکه اکنون بیش از بیست تن خاویار را چند ماه است که باید تحویل بگیرند و تمام این شکایات روی قرارداد آمریکا را هم برای انعطاف اذهان ارکان دولت از تعهد خود می‌کنند؛ و نه اعتباری گشوده‌اند و نه پولی داده‌اند و با وجود اعلامیه‌های مکرر به دفع‌الوقت می‌گذرانند.

۳ - وزن خالص خاویار هرگز در قرارداد ذکر نمی‌شود و با قوطی فروش می‌رود و محاسبه می‌گردد. این مطلبی است که همه ساله فقط از ناحیه ایران خاویار عنوان می‌شود و طبق شرایطی که تهیه خاویار دارد نمی‌توان به آن عمل نمود و خودشان هم قبول کرده‌اند و روس‌ها و آمریکایی‌ها و... هم قبول دارند؛ زیرا نرخ جعبه خاویار در همین حدود قیمت خاویار با بسته‌بندی آن تمام می‌شود و در غیر این صورت ناچار باید یک قیمت برای جعبه خاویار و بسته‌بندی گذاشت و یک قیمت برای وزن خالص و این چون غیرممکن بود در قراردادها هم تصریح شده با ظرف؛ کما اینکه خاویاری هم که در تهران حتی به دربار شاهنشاهی فروخته می‌شود از قرار کیلویی ۱۸۰۰ ریال یا ۱۴۰۰ ریال درجه دو وزن خالص نیست و با ظرف است.

۴ - برای جلوگیری از قاچاق خاویار تدابیر لازم شده است؛ ولی روس‌ها هم به آلمان غربی از طریق آلمان شرقی خاویار می‌فرستند به‌خصوص که در حدود ۶۵ تن خاویار نیز از ایران خریداری می‌کنند و تمام آن را در بازار اروپا مصرف می‌‌نمایند و تقریبا غیرممکن است که خاویار نمک‌زده باب آمریکا در بشکه اول به نیویورک برود و با قیمتی که در بازار آنجا دارد آن را نفروشند و به هامبورگ حمل کنند و در قوطی بگذارند و در آنجا به فروش برسانند.

۵ - خانم دولو قراردادی با شرکت شیلات برای فروش خاویار در اروپا دارند نه آقای ریاحی. قبل از ورود آقای ریاحی در معامله، به هر ترتیبی بود خاویار ایران در اروپا به وسیله آقای دولالاگارد که عمده فروش خاویار اروپا است و مقر او در پاریس است، فروش می‌رفت. طبق این قرارداد ایشان موظف هستند که خاویار را ببرند و پولش را بپردازند. قبل از قرارداد فعلی هم قرارداد با آمریکا و خانم دولو وجود داشت و عمل می‌شد؛ و چگونه ایشان استنباط می‌کنند که روابطشان با شیلات به هم خورده و نمی‌توانند کار کنند. اگر ایشان قادر به فروش خاویار ایران در اروپا نیستند تقصیر شیلات چیست؟ ایشان باید اکنون قریب پنج میلیون تومان ارز به دولت بدهند و خاویارها را ببرند که خاویارها در سردخانه شیلات مانده و برای این ماه حتی حقوق کارگران و کارمندان را نداریم بدهیم که باید از خزانه بگیریم. شیلات ممر عایدی دیگری جز فروش خاویار و ماهی غضروفی ندارد. چه دلایلی ایشان دارند که نمی‌توانند با شیلات کار کنند؟ آیا شیلات نباید طبق قرارداد به ایشان اعلام کند که خاویار خود را ببرند؟ آیا نباید شیلات طلب خود را مطالبه کند؟ آیا اگر قراردادی ایشان با خانم دولو بسته‌اند که به موجب آن هر سال یکصدوبیست هزار دولار بابت حق واگذاری قرارداد به ایشان بدهند و نمی‌توانند از عهده آن برآیند شرکت شیلات باید این غرامت را بدهد؟ طبق قرارداد موجود، پنج روز از تاریخ اعلام به خریدار اگر خریدار خاویار را نبرد باید خاویار را فروخت و خسارت را از سپرده آنها برداشت، ولی دو ماه است که به ایشان اعلام شده و چنین کاری نکرده‌ایم. آیا باز هم نمی‌توانند کار کنند؟

شیلات آقای ریاحی را به‌عنوان نماینده تحویل‌گیرنده خانم دولو شناخته است نه طرف قرارداد؛ زیرا، طبق قانون شیلات، قرارداد را با خانم دولو امضا کرده نه با آقای ریاحی و قانونا خانم دولو مسوول در مقابل شیلات است و در تمام طول قرارداد می‌توانند نه‌تنها آقای ریاحی را عزل کنند، بلکه هر فرد دیگری را می‌توانند به این عنوان به شیلات معرفی نمایند، ولی نه به عنوان طرف قرارداد.

شرکت شیلات نه‌تنها ایشان را به‌عنوان یک مشتری بلکه به‌عنوان یک دوست و ایرانی و خانم دولو را به‌عنوان یک خانم شاهپرست می‌شناسد و به همین دلیل تمام تقاضاهایی را که از سراسر اروپا و آفریقا و ممالک عربی برای خرید خاویار به شیلات می‌آید مستقیما برای ایشان می‌فرستد و به تقاضاکنندگان نیز نشانی ایشان را می‌دهد. به جای پول، سفته از ایشان قبول می‌کنیم و حتی سفته‌ها را هم تمدید می‌کنند قبول می‌کنیم. خاویار را نمی‌برد، صبر می‌کنیم و فقط اکتفا به فرستادن اعلامیه می‌کنیم که جرمی مرتکب نشده باشیم.

در قرارداد رومانف ماده‌ای نیز گذاشته شده که نظر آقای ریاحی و شرکت خاویار ایران کاملا تامین است و ایشان را متعهد کرده‌ایم که اگر به اروپا از طرف آن شرکت خاویاری صادر شد قرارداد خود به خود لغو است.

شجاع ملایری

[ارسال خلاصه گزارش‌های مهندس عزت‌الله نعیمی از سوی هویدا به آموزگار وزیر دارایی]

نخست‌وزیر

تاریخ: ۲/۱۱/۱۳۴۵

شماره: ۳/۱۶۲

سری

جناب آقای دکتر آموزگار وزیر دارایی

فتوکپی گزارش‌های آقای مهندس نعیمی بازرس مامور رسیدگی به وضع خاویار ایران در اروپا و آمریکا به ضمیمه:

۱ - خلاصه گزارش‌های آقای مهندس نعیمی

۲ - رونوشت تایپ شده تمام گزارش‌های نامبرده

۳ - گزارش سازمان اطلاعات و امنیت کشور در مورد خرید و فروش خاویار

۴ - گزارش آقای کاظمی وابسته اقتصادی در پاریس

برای ملاحظه و اقدام جناب‌عالی ارسال می‌گردد. اصل این گزارش به شرف عرض مبارک ملوکانه رسیده است.

گزارش نهایی آقای مهندس نعیمی پس از پایان ماموریت نامبرده ارسال خواهند شد.

نخست‌وزیر، امیرعباس هویدا

خلاصه گزارش‌های مهندس نعیمی بازرس مامور تحقیق درباره خاویار ایران در اروپا

۱ - مهندس نعیمی گزارش داده است کمیسیون بهداشت مواد غذایی بازار مشترک از سال ۱۹۶۶ به اعضای خود ابلاغ کرده که مواد غذایی [ای] که با ماده شیمیایی بوراکس Borax تهیه شود ممنوع‌الورود خواهد بود و بالغ بر شش ماه است که فروشندگان خاویار ایران در اروپا مساله را به اطلاع شرکت سهامی شیلات ایران رسانیده‌اند و گویا هم‌اکنون در حدود پنجاه تن خاویار که با بوراکس Borax تهیه شده است، در انبار شرکت شیلات در بندر پهلوی موجود است که مهلت ورود آن به بازارهای اروپا تا آخر سال ۶۶ می‌باشد و قیمت متوسط این خاویار به قیمت صادراتی در حدود دو میلیون دلار است.

۲ - مهندس نعیمی در گزارش خود می‌نویسد: فروشندگان فرانسوی اقداماتی کرده‌اند که موجودی خود را از تصمیم فوق مستثنی کرده تا اول بهار ۱۹۶۷ بفروشند و از ورود خاویار که به طریقه بوراکس Borax تهیه شود، جلوگیری به عمل آورند.