تاریخ عمومی -گزیده تاریخ به انتخاب کاتوزیان - ۳
پیش‌زمینه‌های مشروطیت
- رفتن شاه به باغشاه (۱۴ خرداد / ۴ جمادی‌الاول) و اولتیماتوم او به مجلس مبنی بر تبعید هشت تن (میرزا جهانگیرخان مدیر صوراسرافیل، سید محمدرضای شیرازی مدیر مساوات، ملک‌المتکلمین، سید جمال واعظ، بهاء‌الواعظین، میرزا داودخان...) (۱۹ جمادی‌الاول)- به توپ بستن مجلس و مسجد سپهسالار توسط قوای قزاق به فرماندهی لیاخف و شروع دوران «استبداد صغیر»
(۲ تیر / ۲۳ ژوئن/ ۲۳ جمادی‌الاول)- قتل، تبعید و حبس آزادیخواهان. حاج میرزا ابراهیم آقا، ملک‌المتکلمین، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل، سیدجمال‌الدین واعظ، شیخ احمد خراسانی، سلطان‌العلماء، قاضی ارداقی... به قتل رسیدند. طباطبایی به خراسان، بهبهانی به کربلا، تقی‌زاده و دهخدا و معاضدالسلطنه و بهاء‌الواعظین و ... (بعد از پناهنده شدن به سفارت انگلیس به خارج از کشور ) تبعید شدند.
- سرکوب مشروطه‌خواهان در دیگر شهرها: رشت: ۲۴ ژوئن خبر کودتا رسید، ۲۷ ژوئن جنگ کوچکی درگرفت، ۲۹ ژوئن بازار باز شد و آرامش برقرار شد- اصفهان و شیراز: مقاومتی صورتی نگرفت و ظل‌السلطان از یک دولت خارجی برای خودش تامین گرفت- آذربایجان: به جز تبریز، در جای دیگری مقاومت نشد.
- قیام تبریز: شروع جنگ بین دولتیان و مجاهدان در تبریز مقارن به توپ بستن مجلس (۲ تیر) از سوی دولتیان= شکست موقت مجاهدان از افراد بیوک‌خان، شجاع نظام، رحیم‌خان و سایر دولتیان+ ورود رحیم‌خان به شهر (۲۲ تیر / ۱۳ جمادی‌الاخر) مقاومت ستارخان در کوی امیرخیز و فرستادن پیغام برای باقرخان در کوی خیابان = قیام تبریز به رهبری ستارخان سردار ملی و باقرخان سالار ملی و بیرون کردن دولتیان از شهر و مقاومت در برابر قوای دولتی (که رفته رفته به آن اضافه می‌شد)= شکست و برخاستن قوای دولتی به فرماندهی عین‌الدوله از کنار شهر (مهر / رمضان)+ بازگشت سپهدار از هواداری دولت + ترور شجاع نظام مرندی با بمب (۵ آبان/ اول شوال) + تسخیر سلماس (۲۳ آبان / ۱۹ شوال)، مرند ( اول آذر/ ۲۷ شوال) و خوی (۱۷ آذر / اول شوال) توسط مجاهدین تبریزی (مراغه نیز در ۲۵ آبان / ۲۱ شوال گشوده شد، اما بعد از مدتی کوتاه به تصرف محمدخان شجاع‌الدوله درآمد.)
- تحصن سیدعلی آقایزدی در عبدالعظیم (آذر) و صدرالعلما و آقا میرزا سیدمحمد و عده‌ای دیگر در سفارت عثمانی و درخواست بازگشت مشروطه (بست‌نشینان سفارت عثمانی و عبدالعظیم که چند صد تن بودند از ۲۳ اردیبهشت ۱۲۸۸ امان یافته شروع به بیرون آمدن کردند.)
۱۳۲۶ ق / ۱۲۸۷ ش
- تقویت مجدد قوای دولتی در آذربایجان: آمدن صمدخان شجاع‌الدوله و افرادش، ارشد‌الدوله (سردار ارشد)، ... یورش مجدد دولتیان به تبریز (دی/ذیحجه)
- قیام اصفهان: بدمستی و بدرفتاری سربازان ملایری در بازار و تنبیه ایشان توسط مردم (۷ دی / ۴ ذیحجه)، تنبیه زنندگان سربازان ملایری توسط حکمران، اقبال‌الدوله، (۸ دی / ۵ ذیحجه)، شورش مردم و گرد آمدن در مسجد شاه، توسعه شورش در روزهای بعد، آمدن ضرغام‌السلطنه با دویست سوار بختیاری به نزدیکی شهر و بروز جنگ (۱۲ دی) بین او و دولتیان به مدت دو روز، ورود نجفقلی‌خان صمصام‌السلطنه به شهر و در دست گرفتن کارها (برادر بزرگ صمصام‌السلطنه، علیقلی‌خان سردار اسعد نیز از پاریس به اصفهان آمد.)
- ترور نافرجام شیخ فضل‌الله نوری توسط کریم دواتگر (۱۹ دی / ۱۶ ذیحجه).
- قیام رشت: تحصن عده‌ای در قنسولخانه عثمانی و درخواست مشروطه (دی) - تشکیل «کمیته ستار» توسط آزادیخواهان رشتی و کمک کمیته سوسیال دموکرات قفقاز (مرکب: معزالسلطان سردار محی، حاج حسین‌آقا اسکندانی، آقا گل اسکندانی، ولیکوف گرجی، یفرم‌خان ارمنی، میرزامحمد علیخان مغازه، ...) و تماس گرفتن با سپهدار در تنکابن برای آمدن به گیلان - کشته شدن میرعلی‌اکبر از دسته تبریزیان در روز عاشورا توسط یکی از کسان حکمران (۱۳ بهمن) و عدم‌مجازات وی توسط حاکم - شورش آزادیخواهان (۱۹ بهمن / ۸ فوریه ۱۹۰۹ / ۱۰ محرم ۱۳۲۷): حمله به مقر حکومتی و قتل آقابالاخان سردار افخم حاکم رشت و تسلط یافتن بر شهر - آمدن سپهدار و سپاهیانش به شهر (۲۰ بهمن) - تماس با دیگر ولایات و پیشروی یفرم‌خان و عده‌ای تا منجیل و پیوستن معزالسلطان و عده دیگری به آنها چند روز بعد.
۱۳۲۷ ق / ۱۲۸۷ ش
- بسته شدن راه جلفا، تصرف مرند (۱۵ اسفند) و جلفا (۲۵ اسفند / ۲۳ صفر) و ... توسط دولتیان و محاصره تبریز، بروز قحطی و گرسنگی در تبریز، تهدید روس و انگلیس به دخالت و وارد شدن قوای روس برای شکستن محاصره تبریز.
۱۳۲۷ ق / ۱۹۰۹ م / ۱۲۸۸ ش
- کشته شدن چهار تن از بست‌نشینان عبدالعظیم (میرزا مصطفی آشتیانی و سه تن دیگر) به دستور مفاخر‌الملک (رییس تجارت و دستیار حکمران تهران) توسط صنیع حضرت و اوباشان او (ابتدای سال ۱۲۸۸)
- بروز جنبش‌هایی در محمره، همدان، استرآباد، مشهد، تربت حیدریه، بوشهر، شیراز در طرفداری از مشروطه (فروردین)
- گذشتن قوای روس از مرز (با توافق انگلیس) (۶ اردیبهشت) و رسیدن به بیرون تبریز (۹ اردیبهشت) و رفع محاصره تبریز و ورود آذوقه به شهر، شروع دژخویی روس‌ها در شهر (که منجر به جنگ خونین ۱۳۳۰ شد) + بست‌نشینی ستارخان، باقرخان، علی مسیو، حاجی علی دوافروش و عده‌ای دیگر از سران آزادیخواهان در شهبندرخانه (کنسولگری عثمانی) تبریز - ورود قوای روس به خراسان و استرآباد.
ارسال نظر