سرگذشت نظمیه در ایران
در روزهای پایانی اسفند در دوره ناصرالدین شاه نظمیه تهران شکل گرفت. ایران بیش از دو هزار سال قبل و در دوران سلسله هخامنشیان اولین بنیانگذار سیستم حکومتی گسترده امپراتوری بوده است. از آنجا که هر حکومتی نیازمند نظم و امنیت است در نتیجه کشور ما انواع سیستم‌های ایجاد نظم و امنیت را طی تاریخ مورد آزمایش قرار داده است، اما پلیس در ایران چه تاریخچه‌ای دارد و در هر دوره تاریخی چه نامی بر نگهبانان نظم و امنیت می‌نهادند؟ چه کسی اولین ساختار پلیس نوین را در ایران و در چه سالی شکل داد و چه کسانی اولین رییس پلیس‌های تهران بودند؟
دوره آریایی‌ها: شهریار ریش سفیدان و پیران
دوره مادها: واسطه
دوره هخامنشیان: خشترپاون، شهربان، نگهبان، کاراون، ارک پات، ارکبند، بازرسان شاهی
دوره سلوکی‌ها: به سبک دوره هخامنشیان
دوره اشکانیان: سازمان پولیس
دوره ساسانیان: شهریک، دیهیک، کوئپان، دیوان حراس، نیزه داران
دوره اسلام: محتسب، شرطه، شحنه، معاون، متوالی الشرطه، صاحب الجسر، امرالجسر(امرالجسرین)، درابون، عامله الشرطه، والی الحرب، عسس، حاکم، حافظ، صاحب المدینه، صاحب اللیل، طواف اللیل، احداث
دوره صفویه: دیوان بیگی، داروغه، میرشب، گزمه، شبگرد، پاکار، کشیکچیان دربندها، محتسب الممالک، کلانتر، اداره احداث
دوره افشاریه: داروغه، کدخدا، سرهنگ، خلیفه، نواب، پاسبان
دوره زندیه: داروغه، کلانتر، محتسب، نقیب، میرشب، گزمه
دوره قاجاریه: نسقچی، فراشباشی، ده باشی، پنجاه باشی، یوزباشی، میرغضب (ماموراعدام)، گزمه، میرشب، شبگرد، داروغه، کلانتر
در دوره ناصرالدین شاه، کنت دمونت فورت، از دولت اتریش به عنوان کارشناس امور پلیس به امنیت شهری به ایران آمد و پس از بررسی اعلام کرد که با ۴۰۰ پلیس پیاده و ۶۰ پلیس سواره می‌تواند امنیت تهران را تامین کند و پس از تدارک مقدمات کار روز ۱۶ ذیقعده سال ۱۲۹۵ هجری قمری اولین تابلوی شهربانی تهران نصب شد که عبارت بود از (اداره جلیله پلیس دار الخلافه و احتسابیه) و به این ترتیب تهران برای نخستین بار دارای پلیس شد.
کنت برای حفظ نظم و امنیت تهران مقرراتی وضع کرد که به کتابچه قانون کنت معروف شد. چندی بعد اداره پلیس تهران به صورت وزارت نظمیه در آمد و چهره تازه‌ای به خود گرفت و دارای سازمان منظم و ادارات ثابتی شد وی بر مبنای مقررات مصوبه با شدت و قدرت کامل در حفظ امنیت شهر می‌کوشید و در برابر خلاف کاران فوق‌العاده سختگیری نشان می‌داد. او همچنین ترتیبات منظم و مقررات تازه‌ای برای زندان و زندانیان وضع و به مورد اجرا گذاشت. کنت از سال ۱۲۹۵ تا سال ۱۳۰۹ هجری قمری در انجام وظایف خود کوشید و سرانجام بر اثر دسیسه و تحریک درباریان و به ویژه کامران میرزا فرزند شاه و حاکم تهران از سمت خود معزول شد.
سید عبدالله خان نظام السلطنه
وی در سال ۱۳۰۹ که کنت دمونت فورت از سمت وزارت نظمیه معزول شد، به ریاست نظمیه تهران دست یافت. دکتر فوریه پزشک مخصوص ناصرالدین شاه درباره وی می‌نویسد «ابوتراب خان به من گفت رییس تازه پلیس، سید عبدا... برادر میزرا عیسی وزیر ناب الحکومه تهران این مقام را که تیول نایب السلطنه است از او به ماهی هزار تومان اجاره کرده و انصاف این است که این مبلغ برای چنین مقامی بسیار کم است.» در کتاب «شرح حال رجال ایران» آمده است؛ ریاست شهربانی یا وزارت انتظام السلطنه بیش از ۷ ماه طول نکشید و به جای او میرزا ابوتراب خان نوری که قبلا معاون کنت دمونت فورد بود به سمت وزیر نظمیه تعیین شد.
میرزا عیسی خان وزیر
بعد از نظم الدوله، میرزا عیسی خان وزیر رییس نظمیه شد و بر یک عده‌ای افسران ارشد و رصد باشی و داروغه و سایر عواملی که آسایش و امنیت شهر را تامین و با متخلفین در مبارزه بودند، ریاست داشت. گفته شده وی وظایف خود را به دقت انجام می‌داد و در اجرای دستورات مقامات بالا بسیار جدی بود.وی در سال ۱۲۸۸ شمسی در اثر بیماری وبا که در تهران شیوع یافت، درگذشت.
کریم خان مختار السلطنه
پس از درگذشت میرزا عیسی خان وزیر، کریم خان مختارالسلطنه به سمت «وزیر نظمیه» منصوب شد و شروع به اصلاحات این دستگاه کرد. مختارالسلطنه نظمیه را به صورت سازمان منظم و صحیحی در آورده و دو اثر مربوطه را تشکیل و شهر تهران را به چهار ناحیه (کمیساریا) تقسیم کرد و آمار جمعیت تهران را که در آن تاریخ ۱۶۰۰۰۰ نفر بود با نقشه محلات پایتخت و تعداد خانه‌ها و دکاکین و کلیه ابنیه تهیه و آماده ساخت.وی علاوه بر این واحدی به نام ژاندارمری که تا آن زمان اسمی از آن برده نمی‌شد ترتیب داد و با تصویب دولت وقت هنگهای افشار ـ بکشلو ـ فیروزکوه و تهران و سوادکوه را تحت فرماندهی خود گرفت و چون فرد کاردانی بود اداره بلدیه را به عهده گرفت و چندی نگذشت حکومت تهران را هم به او واگذار کردند و به این ترتیب کلیه امور انتظامی و حل مسائل حقوقی و کیفری به عهده او گذاشته شد. وی دو بار به حکومت تهران و ریاست نظمیه منصوب شد.
معاون الدوله
محمد ابراهیم خان معاون الدوله در اواسط ۱۳۱۴ هجری قمری به ریاست نظمیه منصوب و در اوایل سال ۱۳۱۶ هـ.ق از این سمت استعفا داد. گفته شده وی فرد کارآمدی بود که بعدها به سمت وزارت امور خارجه انتخاب شد. ظاهرا معاون الدوله اولین فرد غیرنظامی است که به سمت وزارت نظمیه منصوب شده است.
ارسال نظر