رویارویی روشنفکران عصر مشروطه با غرب - بخش پایانی
یکی دیگر از برجسته‌ترین و مهم‌ترین روشنفکران عصر قاجاریه و مشروطیت میرزاعبدالرحیم طالبوف تبریزی است. طالبوف نیز مانند دیگر روشنفکران روزگار خود تحت تاثیر آثار متفکران غربی به ویژه‌فیلسوفان سیاسی و اجتماعی فرانسوی، انگلیسی و آلمانی مانند بنتام، ولتر، ژان ژاک روسو، هنری توماس، ارنست رنان، امانوئل کانت‌و نیچه قرار داشت. وی به سبب سرخوردگی شدید از وضع موجود در جامعه ایران روزگار خود و با انتقاد شدید از عقب‌ماندگی ایران و تحت‌تاثیر نوآوری و پیشرفت مادی و معنوی جوامع غربی، مدافع سرسخت اندیشه ترقی و تجدد در ایران بود. او نیز مانند دیگر اندیشه‌گران و روشنفکران روزگار خود در مسیر اندیشه ترقی خواهی و تجددطلبی در ایران، از رویکردی غرب‌گرایانه برخوردار بود.
طالبوف از رویکرد به غرب و تاکید بر لزوم اقتباس از نوآوری‌ها و پیشرفت‌های غرب، هدف ترقی و قدرت و عظمت ایران و استقلال‌کشور و حفظ مذهب در برابر دستیازی‌های سلطه‌طلبان کشورهای استعمارگر را تعقیب می‌کرد. وی در قسمتی از کتاب «مسالک‌المحسنین» خود صریحا اشاره کرده است: «امروزه هجده دولت اروپا نصارا هستند و متفقا می‌خواهند به ملت اسلام غالب شوند، ممالک آنها را تصرف کنند و مذهب خودشان را انتشار بدهند و عواید خودشان را مرعی‌الاجرا نمایند. یعنی مسجد ما را کلیسا بسازند و ما را عبده و تبعه خود بدانند و بکنند. در این صورت البته ما باید جهاد کنیم... [اما] حالا با چماق و نیزه و شمشیر و تبرزنی حفظ ملک و مملکت ممکن نیست. واجب است که مجاهدین مسلح داشته باشیم و برای مخارج نگه داشتن آنها، مبلغی از هر تبعه به عنوان مالیات جهادیه هر ساله اخذ کنیم و صرف لشکر و سرکردگان آن بکنیم.»
طالبوف با اشاره به ضعف ایران و اهمیت و ضرورت برخورداری ایران از تکنولوژی پیشرفته چون تلگراف، تلفن و راه‌آهن تاکید کرده است که باید «در ایران کارخانه بسازیم، از فرنگیان استاد چیت‌ساز و ماهوت‌ساز و مکانیک بیاوریم، وقتی که خودمان یاد گرفتیم آنها را یعنی خارجه را بیرون بکنیم» دقت در دیدگاه طالبوف در این باره به روشنی نشان می‌دهد که وی ضمن آگاهی به اهمیت و ضرورت برخورداری ایران از تکنولوژی جدید و لزوم استفاده از دستاوردهای علمی و فنی غرب، به‌هیچ روی خواهان وابستگی ایران به غرب نبود. او خواهان استفاده از تکنولوژی و دانش و کارشناسان غربی برای پیشرفت و توسعه اقتصادی ایران تا رسیدن به مرحله خودکفایی ایران بود. طالبوف آن قدر آگاهی و هوشمندی نیز داشت که در عین تاکید بر لزوم اقتباس از غرب، بر لزوم یادگیری دانش فنی غرب نیز توجه و تاکید داشت.
برخلاف پندار رایج اما نادرست در میان گروهی از نویسندگان و پژوهشگران تاریخ، علوم سیاسی و جامعه‌شناسی، طالبوف آشکارا با تقلید مطلق از غرب و آنچه که غربزدگی نامیده شده است، کاملا مخالف بود. به نوشته او: «هر ایرانی که وطن خود را مثل بلاد اروپا بخواهد... [و] در اعمال و اقوال تقلید آنها را نماید... دشمن دین و وطن خود می‌باشد...».
ارسال نظر