نامه‌ها و نکته‌ها
قدر قنوات تهران را ندانستیم
ایرج افشار- ... دو نیمه روز را لابه لای قفسه‌های کتب جدید موسسه عظیم «اتو هاراسوویتز» که از ناشران و کتابفروشان مشهور آلمان است گذراندم تا کتاب‌هایی را که کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران ندارد تهیه کنم. مخصوصا این بار کوشیدم از کتب مربوط به عثمانی و آنچه بیشتر یادآور روابط گذشته میان آن سرزمین و ایران است، انتخاب کنم. در این «گشت کتاب‌ها» صدها کتاب تازه و نادیده دیدم و حیرت بر حیرت انبار می‌شد. آنچه بیشتر بر حیرتم افزود رساله‌ای عالمانه و دقیق بود درباره قنات‌های تهران که سه سال پیش در شهر بن انتشار یافته است و لابد تالیفش چند سال پیش‌تر از آن انجام شده بوده است. لذا طبعا بر تدقیقات شیرین و خواندنی باستانی پاریزی که از لحاظ روشن شدن وضع تاریخی و تاثیرات مدنی و اقتصادی پرارزش است فضل تقدم دارد. پس جا دارد که نام و نشان آن را به اطلاع باستانی پاریزی برسانم. مولف رساله Cornel Braun نام دارد.
کتاب در باب قنوات تهران، مراکش و مادرید است. مولف مطالعه خود را در این سه منطقه انجام داده است. این مطالعه در دو قسمت است. قسمت اول مطالبی است تاریخی و کلی درباب این ابداع بشری و اهمیت تاریخی و مدنی و اقتصادی و اجتماعی آن. در این بحث کلی قسمتی هم به وجه تسمیه قنات و کاریز اختصاص یافته است و بحثی و وصفی از کتاب کرجی در دنبال آن آمده است.قسمت دوم کتاب وضع قنوات و ترتیبات حفر و حدود و حریم آنها در هریک از سه منطقه تهران، مراکش و مادرید را در بر دارد و برای هر منطقه چندین نقشه از وضع مسیر قنوات و تقاطع آنها ترسیم شده است.
ارزش این نوع تحقیقات که قدر آنها همیشه میان ما مجهول بوده است و نیز بی‌خبری استادان و عالمانمان که به تجسسات و تدقیقات دیگران توجهی ندارند.
در مجلس ترحیم خان بهادر معین که یکی از متعینین یزد بود و امور انگلیسی‌ها را وقتی که در یزد قنسولگری داشتند انجام می‌داد،واعظی گفته بوده است: شما مردم قدر خان بهادر را ندانستید. انگلیسی‌ها قدر او را می‌دانند! و من باید عرض کنم که قدر این قنوات را که نموداری از ذوق ابتکاری و قدرت ابداعی شرقیان است وزارت کشاورزی ایران ندانست و خارجیان می‌دانند.خدا جلال بقائی نائینی را هم سلامت بدارد که حق مطلب را در قطعه‌ای که به مناسبت خشک شدن قنوات نائین سروده است ادا کرده و بهتر و لطیف‌تر از آن نمی‌شود.
منبع: «یغما» شهریور ۱۳۵۶ - شماره ۳۴۸
ارسال نظر