دانش، نخستین مجله زنان ایران

فاطمه ترکچی- روزنامه به‌عنوان یک ابزار اطلاع‌رسانی، جایگاهی ویژه در افزایش سطح آگاهی افراد جامعه دارد. ازاین رو، بانوانی چون خانم دکتر کحال برآن شدند تا با توجه به حضور زنان در عرصه سیاست کشور و نقش آنها در دگرگونی‌های سیاسی ـ اجتماعی - به ویژه از جریان رژی تا پیروزی انقلاب مشروطه و رویدادهای پس از آن - سطح آگاهی زنان را با چاپ و انتشار مجله ارتقا بخشند. دراین راستا، بی‌گمان، ایجاد تحرک و تحول در اندیشه زن ایرانی و آموزش و پرورش وی به عنوان رکن موثر خانواده - همسر و مادر - که در نهایت سرنوشت جامعه به بینش و کارکرد اجتماعی او بستگی دارد، هدف اصلی آنها بوده است.

دانش: روزنامه یا به بیان درست‌تر، مجله دانش، نخستین نشریه اختصاصی زنان به مدیریت خانم دکتر کحال و سردبیری ع. صفوت از ۱۰رمضان ۱۳۲۸ق. تا۲۷رجب ۱۳۲۹ق. در تهران انتشار یافت. این مجله، هفته‌ای یک نوبت در هشت صفحه با قطع رحلی و چاپ سربی منتشر می‌شد. دانش جز در تهران و دیگر شهرهای ایران، در ممالک خارجه نیز منتشر می‌شد و گواه آن سرصفحه مجله است که قیمت اشتراک سالانه در بلاد خارجه را ۷ فرانک اعلام کرده است. مضمون آن، اجتماعی ـ اخلاقی بود و موضوعاتی چون: علم خانه‌داری، بچه‌داری و شوهرداری را در برمی‌گرفت. دکترکحال در پیشگفتار اولین شماره، منظور از چاپ و انتشار مجله را «تحصیل اخلاق حسنه خانم‌های محترمه» بیان می‌کند. البته دانش، خود را «مفید به حال دختران و نسوان» می‌دانست و با توجه به اطلاعات ارزشمند پزشکی که در اختیار خوانندگان ویژه خود قرار می‌داد، آنان را هر چه بیشتر مجذوب می‌نمود.

دکترکحال، همسر حسین خان و آن گونه که خود می‌گوید:... صبیه مرحوم میرزا محمد حکیم باشی جدیدالاسلام بود. این نخستین بانوی روزنامه‌نگار ایرانی به دلیل انجام فعالیت‌های اجتماعی نزد میسیونرهای آمریکایی که در ایران به امور خیریه می‌پرداختند، پزشکی آموخت و از سوی آنان اجازه یافت به مداوای بیماران بپردازد پس، بدان روی که چشم پزشک بود و با مباحث پزشکی آشنایی داشت، مقالاتی دراین زمینه ـ مانند حفظ الصحه هنگام شیوع وبا و سرماخوردن اطفال منتشر کرد. از نمونه‌های جالب توجه در این زمینه آنجا است که می‌نویسد: «چیزی که بسیار اهمیت دارد، درخصوص اطفال این است که باید کمال مواظبت را در حفظ دندان‌های آنها بنمایند. گمان نکنید که [با] کرم خوردگی دندان فقط درد دندان عارض آنها می‌شود، بلکه اسباب خرابی مزاج او [نیز] می‌شود. دندان که فاسد شد، سردرد و سقوط اشتها و بی‌خوابی و نداشتن میل به کار و شغل شده و تمام حالات ما فاسد خواهد شد.»

دکتر کحال از آنجا که تربیت نسوان و دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان هدف مستقیم دانش به شمارمی آمد، با چاپ مطالبی مانند: «خطاب به دوشیزگان» و «کلمات حکمت آمیز» به آموزش و پرورش آنان همت می‌گمارد و سوادآموزی و تحصیل علم را امری واجب برای زنان برمی‌شمرد. در یکی از مقالات مجله چنین آمده است که: خانم نجیبه محترمه اگر سواد ندارد باید فورا در پی تحصیل سواد برآید و درس بخواند؛ زیرا زن بی‌سواد صاحب عقل و تمییز نخواهد شد و اگر سواد دارد باید بیشتر اوقات خویش را مصروف روزنامه خواندن نماید. به جهت اینکه کسی که روزنامه می‌خواند همه چیز می‌داند.

برخی از عناوین مندرجات دانش در شماره‌های مختلف سال اول به این شرح است:

تجربه گرانبها است

طریقه غذا دادن اطفال

خطاب به دوشیزگان

رسم شوهرداری

اخطار به مدیره‌های مدارس

دایه از مادر مهربان‌تر نمی‌شود

حفظ الصحه هنگام شیوع وبا

دلالی نکاح

شوهرکردن خانم جوان به مرد کامل

حفظ الصحه زنان

اعلان تبریک بهار

عروسی‌های ممالک خارجه

آگهی‌های تجاری و اعلان هایی که در صفحات میانی چاپ می‌شد و همچنین داستان‌هایی که بیشتر ترجمه رمان‌ها یا مطایبات خارجی بودند و برای تفریح و تفنن بانوان در پاورقی درج می‌گردید، از دیگر جنبه‌های جالب توجه این مجله به شمار می‌رود.

توضیحات و منابع:

- نام سردبیر، تنها در شماره‌های ۲ و۳ مجله آمده است.

- محمد صدرهاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج۲ اصفهان: کمال ۱۳۶۳، چ.۲ ص.۲۶۷

روزنامه دانش، ش.۱، س.۱ (۱۰ رمضان ۱۳۲۸ق.)، ص.۱

- ادوارد براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ج.۲، ترجمه: محمد عباسی، تهران: کانون معرفت ۱۳۳۷، ص ۱۶۸ و همچنین، پوران فرخ‌زاد، کارنمای زنان کارای ایران از دیروز تا امروز تهران، قطره، ۱۳۸۱، ص.۶۶۶

- جعفر خمامی‌زاده، روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال ۱۳۲۹ تهران: اطلاعات ۱۳۸۰