فرآورده‌های فرعی طرح نیشکر

ملاس (Molasses) یا شیره قند و باگاس (bagasse)‌ یا تفاله نیشکر، از فرآورده‌های فرعی کشت نیشکر هستند. ملاس شیره‌ای است که پس از گرفتن قند نیشکر باقی می‌ماند. در این شیره هنوز میزان زیادی قند موجود است که استخراج آن اقتصادی نیست، اما ملاس موارد استفاده دیگر دارد. در درست کردن رام (Rum)به کار می‌رود. از آنجا که ویژگی‌های غذایی قابل ملاحظه‌ای دارد، آن را با غذاهای دیگر انسانی و دامی‌مخلوط می‌کنند. ملاس همچنین برای معطر کردن تنباکو و نیز صنایع آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در طرح نیشکر هفت تپه کارشناسان خارجی دائما در نگهداری و انبار کردن ملاس مشکل داشتند و ترتیبی برای فروش آن نداده بودند. به جای فروش ملاس آن را روی جاده‌های خاکی می‌پاشیدند که از گردو خاک جلوگیری شود. البته تا وقتی که ملاس به فروش نرفته بود،‌این عمل مفیدی بود و از‌این که آن را در رودخانه بریزند و آب رودخانه را آلوده کنند، بهتر بود، ولی از نظر اقتصادی کار صحیحی نبود. پس از مدتی یک کارخانه در خرمشهر مقداری از ملاس را به عنوان نمونه به خرمشهر برد و مورد آزمایش قرار داد و سپس پیشنهادی برای خرید چند تن از آن به قیمت هر تن ۶‌دلار تحویل خرمشهر به سازمان ارائه داد که ‌این مبلغی ناچیز بود. در نتیجه، در خلال ‌این ‌امر، سازمان ملاس را به مزایده بین‌المللی و داخلی گذاشت. برنده مزایده برای هر تن ملاس تحویل کشتی در بندر شاپور ۲۸‌دلار قیمت داده بود که پس از هزینه‌های تحویل، مقدار قابل ملاحظه‌ای برای سازمان استفاده داشت. بدین ترتیب هرسال به‌جای ریختن ملاس روی جاده‌های هفت تپه، ملاس به بازارهای بین‌المللی عرضه می‌شد.

باگاس

پس از خرد کردن نیشکر و گرفتن عصاره آن، تفاله‌ای باقی می‌ماند که باگاس نامیده می‌شود. از الیاف باگاس برای ساختن کاغذ استفاده می‌شود. از خود باگاس می‌توان با مخلوط کردن آن با ملاس و مواد شیمیایی غذای دام تولید نمود. برای تولید کاغذ از باگاس بانک توسعه صنعتی و معدنی‌ایران مطالعات زیادی انجام داده بود و کمک نموده بود شرکتی برای تولید کاغذ به نام شرکت سهامی‌ کاغذ پارس تشکیل گردد. پس از مذاکرات درباره تعیین قیمت باگاس قراردادی با شرکت سهامی ‌کاغذ پارس منعقد گردید. قیمت باگاس براساس قیمت سوخت تعیین شد، چون تا قبل از احداث صنعت کاغذ‌سازی از باگاس به عنوان سوخت کارخانه استفاده می‌شد. بدین ترتیب در جوار طرح نیشکر طرح صنعتی دیگری برای تولید کاغذ به‌نام شرکت کاغذ پارس احداث شد که سالانه ۳۰‌هزار تن کاغذ سفید تولید می‌کرد.

مسائل طرح

۱ - بالا بودن نمک خاک - متوسط pH خاک در هفت تپه در حدود ۸ بود که برای رشد نیشکر مناسب نیست و مقداری از مواد غذایی خاک در‌این pH نایاب می‌شود. به همین جهت میزان محصول کاهش می‌یابد. برای رفع ‌این مشکل طرح نیشکر ناچار بود چند روزی با آب زیاد زمین را شست و شو دهد و برای مزارع زهکش تنبوشه‌ای زیر خاک نصب نماید که‌املاح زمین بدین طریق کشیده شود.

۲ - برداشت نیشکر- در هفت تپه به تصور‌این که برداشت نیشکر با ماشین دروکن میسر است دو دروکن عظیم از طرف شرکت بروئر خریداری گردیده بود. ولی پس از مدتی معلوم شد چون نیشکر درشیار کاشته می‌شود وجود پشته باعث می‌شود ماشین دروکن نیشکر درحدود ۲۰سانتی متر از ساقه را در زمین باقی بگذارد. درحالی که میزان زیادی شکر نیشکر در همین ۲۰ سانتی متر است. پس از ملاحظه‌این مشکل قرار شد برای درو از کارگر استفاده شود. شیخ خلف حیدری که قسمتی از اراضی طرح نیشکر از او خریداری شده بود و روی کارگران کشاورزی محل نفوذ داشت، پیشنهاد داد که کارگران دروکن را او در اختیار طرح خواهد گذاشت. بدین ترتیب باوی قراردادی منعقد شد. در‌اینجا لازم است یاد شود که درآن زمان هنوز قانون اصلاحات ارضی به مرحله اجرا در نیامده بود و کارگرانی که در جوار طرح موجود بودند اکثرا در زمین‌های شیخ خلف کار می‌کردند و بهمین جهت شیخ خلف به شرکت بروئر پیشنهاد تهیه کارگر را داده بود.