بازخوانی پرونده منصور روحانی

هدایت‌الله بهبودی

منصور روحانی قزوینی که ۱۴ سال هدایت دو وزارتخانه آب و برق، کشاورزی و منابع طبیعی (۱۳۴۲-۱۳۵۶ ش) را به عهده داشت، در سال ۱۳۰۰ ش در بخش ۵ تهران به دنیا آمد. پدرش علی‌محمد (د۱۳۳۳ ش) نام داشت که به گفته روحانی ملاک بود. اما شغل او را فروشنده ماهوت و خیاط هم گفته‌اند. مادرش شکیبه را غبیان دختر حاج‌محمد راغب افندی، نماینده ایران در عثمانی بود. سروان حسام‌الدین راغب، رییس نظام وظیفه بروجرد، دایی روحانی بود. منصور روحانی در سال ۱۳۲۶‌ ش با پروین شکیب ازدواج کرد. داریوش (ت ۱۳۲۷ش ) و نسرین (ت ۱۳۳۳ش) فرزندان او بودند. روحانی پنج برادر به نام‌های امیر، ناصر، نصرت‌الله، منوچهر و هوشنگ و شش خواهر به نام‌های منیره، باهره، طاهره، نادره، مهین و سبزه داشت. از میان برادران، ناصر و هوشنگ وارد ارتش شدند. نصرت‌الله دانش‌آموخته آموزشگاه عالی نفت‌ آبادان بود و آخرین شغلش در حکومت پهلوی دوم، رییس هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت سهامی برق منطقه‌ای اصفهان. منصور روحانی تحصیلات دوره ابتدایی را در مدرسه انتصاریه تهران به سال ۱۳۱۳ ش به پایان برد. دوره اول و دوم متوسطه را در دبیرستان دارالفنون پشت سر گذاشت و در ۱۳۱۹ ش دیپلم علمی گرفت. وی برای ادامه تحصیل وارد دانشکده فنی دانشگاه تهران شد و در رشته مهندسی راه و ساختمان درس خواند. از همان دوره دانشجویی مشغول کار شد. ابتدا به عنوان نقشه‌کش در بنگاه راه‌آهن دولتی ایران وابسته به وزارت راه استخدام شد (۱۳۲۱ش). در شهریور ۱۳۲۲ به اداره امور سیلوها رفت و یک سال به صورت روزمزد کار کرد. در ۱۳۲۳ش پس از فارغ‌التحصیل شدن از دانشکده فنی، دوره یک ساله خدمت زیر پرچم را با عنوان افسر وظیفه دوره هجدهم دانشکده افسری، پشت سر گذاشت. یک سال بعد (۱۳۲۴ش) برای کار به آبادان رفت و در شرکت نفت ایران و انگلیس با سمت تصدی ساختمان تصفیه خانه آب شهر آبادان مشغول شد؛ اما بیشتر از ۹ ماه آنجا نماند و به تهران بازگشت. روحانی در سال ۱۳۲۵ش برگ درخواست کار را در شهرداری تهران پر کرد و مدتی بعد در اداره لوله‌کشی تهران استخدام شد. سیر ترقی او از همین زمان آغاز گشت. دو سال از کار او در این اداره گذشته بود که شورای فرهنگی بریتانیا در سال ۱۳۲۷ ش آمادگی خود را برای پرداخت هزینه سفر مطالعاتی منصور روحانی و عزیز‌الله کهکشان (۱) در یونیورسیتی کالج دانشگاه لندن اعلام کرد. رییس این شورا در آن زمان وی.ئی.بلومفیل V.E.Blomfiele بود. محمد خلعتبری، شهردار وقت تهران از شورای فرهنگی بریتانیا خواست تا دو مهندس دیگر یعنی محمد ظهیری (۲) و تقی سرلک (۳) را هم برای این سفر مطالعاتی بپذیرد، اما ظاهرا فقط روحانی و کهکهشان در سال ۱۳۲۷ ش عازم انگلستان شدند. جزئیات مواد مطالعاتی این دو تحت نظر سرالکساندر گیب (۴) و پروفسور کالینز بود. روحانی و همراهش حدود ۱۰ماه در تاسیسات آب آن کشور، مطالعاتی صورت دادند و پس از بازدید از شرکت‌های لوله‌سازی در شهریور ۱۳۲۸ به ایران بازگشتند. سمت بعدی او در اداره لوله‌کشی تهران- که اینک سازمان نامیده می‌شد- معاونت دفتر فنی بود. در سال ۱۳۳۰ ش روحانی ریاست دفتر فنی را به عهده گرفت. غلامعلی میکده، مدیرکل سازمان آب تهران در سال ۱۳۳۲ ش روحانی را به معاونت این سازمان برگزید و در غیاب خود، قائم‌مقام سازمان نامید. در همین سال او با مشارکت چهار نفر از دوستانش شرکت ساختمانی سیویل را تاسیس کرد. تا پنج سال بعد در کنار سمت‌های دولتی یکی از سهامداران این شرکت بود. خود می‌گوید با تصویب قانون منع مداخله کارکنان دولت در قراردادهای دولتی، سهام خود را که معادل بیست درصد بود به دو میلیون ریال به دیگر شرکا فروخت و ترجیح داد در مناصب دولتی بماند. سازمان آب تهران در سال ۱۳۳۴ ش برای ده نفر از کارکنان خود تقاضای اعطای نشان از طرف محمدرضا پهلوی کرد که منصور روحانی در ردیف اول قرار داشت. شاه نشان درجه چهارم تاج را در چهارم آبان، روز تولدش، به روحانی هدیه کرد. عزیزالله کهکشان و محمد ظهیری نیز در شمار دریافت‌کنندگان این نشان بودند. شاه در سال ۱۳۳۷ ش منصور روحانی را به مدیریت عامل سازمان آب تهران برگزید. در حکم او آمده بود:«نظر به استدعای تیمسار سپهبد باتمانقلیچ وزیر کشور که به وسیله جناب دکترمنوچهر اقبال، نخست‌وزیر معروض افتاده است، به موجب این فرمان منصور روحانی را برای مدت سه سال به سمت مدیریت عامل سازمان آب تهران منصوب فرمودیم.»روحانی سال ۱۳۳۹ ش از طرف وزیر کشور به عضویت کمیته دایمی برنامه پنج ساله سوم درآمد. یک سال بعد در چهارم آبان ۱۳۴۰ محمدرضا پهلوی نشان درجه سوم همایون را به روحانی داد. در این زمان او به اندازه‌ای معروف شده بود که مدیر موسسه اکو در تهران که زندگی‌نامه رجال ایران را برای درج در کتاب Who's Who جمع‌آوری می‌کرد، با او مکاتبه و تقاضای زندگی‌نامه‌اش را نمود. مدیرعاملی منصور روحانی در سازمان آب تهران یک بار دیگر در زمان نخست‌وزیری علی امینی از طرف شاه به او ابلاغ شد. زمانی که حسنعلی منصور به نخست‌وزیری رسید، منصور روحانی را به عنوان وزیر آب و برق برگزید و شاه نیز حکم او را در ۱۷ اسفند ۱۳۴۲ صادر کرد. وزارت دیرپای او در حکومت شاهنشاهی از همین دوره آغاز شد. پس از کشته شدن حسنعلی منصور و روی کار آمدن امیرعباس هویدا، وزارت آب و برق برای روحانی محفوظ ماند. دوستان قدیمی روحانی نیز با او به این وزارتخانه آمدند. محمد ظهیری به معاونت اداری و پارلمانی وزارتخانه رسید و عزیزالله کهکشان به معاونت فنی و سرپرست واحد آب و واحد طرح و بررسی‌ها. روحانی در کابینه دوم هویدا نیز سمت خود را حفظ کرد و شاه در ۲۶مهر ۱۳۴۶ او را در این سمت ابقا نمود و یک ماه بعد در چهارم آبان مدال تاج‌گذاری را به او هدیه داد. سال بعد، در نوزدهم دی ۱۳۴۷ نشان درجه یک اصلاحات ارضی از طرف شاه به او داده شد. در سال ۱۳۴۸ ش وزارت امور خارجه به منصور روحانی اطلاع داد که شاه اجازه داده نشان Legion DHonneur دولت فرانسه را بگیرد. این نشان از درجه Croix Dommandeur بود.

ادامه دارد...