خوشحالی انقلابیون از ملی شدن بانک‌ها
انقلابیون ایرانی در بهار سال ۱۳۵۸ هنوز سرگرم پاک‌سازی سیاسی بودند و روزنامه‌های ایران نیز هر روز خبر می‌دادند که گروهی از سران رژیم گذشته دستگیر یا اعدام شده‌اند. در حالی که فضای سیاسی بر همه امور غلبه داشت، آرام‌آرام اما اندیشه اقتصادی انقلابیون خود را نشان می‌داد. در اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۸ بود که امیرعباس انتظام، سخنگوی دولت خبر داد که بانک‌های کشور به‌زودی ملی خواهند شد. روز شنبه ۱۹ خرداد ۱۳۵۸ روزنامه اطلاعات تیتر یک خود را با عنوان «۲۴ بانک خصوصی و مختلط ملی شد» به این موضوع اختصاص داد.
در صفحه ۲ این روزنامه آمده بود: شورای انقلاب اسلامی تمام بانک‌های کشور را ملی اعلام کرد و در پی آن مدیریت بانک‌های خصوصی در اختیار دولت قرار گرفت. دکتر مولوی، رییس بانک مرکزی ایران در آن روزها، این اقدام را ضرورت اجتناب‌ناپذیر خواند.
بازرگان چه گفت
شادروان مهندس مهدی بازرگان، نخست‌وزیر رژیم انقلابی در این‌باره گفت: ... از آنجایی که بانک‌های خصوصی وضع نامساعد زیان‌باری پیدا کره بودند، دولت لازم دانست برای حفظ حقوق و سرمایه‌های ملی و به منظور تضمین پس‌اندازهای مردم و جلوگیری از اتلاف سپرده‌ها، مدیریت کلیه بانک‌های خصوصی را برعهده گیرد. به اطلاع عموم مردم می‌رسد که با تصویب ۱۷ خرداد شورای انقلاب اسلامی، کلیه بانک‌ها در اختیار دولت و متعلق به ملت بوده و سپرده‌ها و وام‌ها تضمین می‌شود.
دولت موقت انتظار دارد بدهکاران بانک‌ها در ایفای تعهدات خود تسریع کنند و کارکنان بانک‌ها در حسن اجرای قانون همکاری لازم را داشته باشند. نظر به اینکه طبق ماده ۲ قانون، تنها امضای مدیرانی که از طرف دولت تعیین می‌شوند دارای اعتبار قانونی خواهد بود، روزهای ۱۹ و ۲۰ خرداد کلیه بانک‌ها تعطیل و از روز دوشنبه ۲۱ خردادماه کارشان را از سرمی‌گیرند...»
معین‌فر: لغو بهره‌کشی
علی‌اکبر معین‌فر در آن روزها رییس سازمان برنامه و بودجه بود و درباره مسائل اقتصادی سخن می‌گفت. وی در گفت‌‌وگو با روزنامه اطلاعات در همین‌باره گفت: «... در چند ماه گذشته بانک‌های خصوصی که بسیاری از مدیران و صاحبان سهام عمده آنها دارای سوابق درستی نیستند و از ایران رفته‌اند، از بانک مرکزی میلیاردها ریال وام گرفته‌اند تا تعهدات خود را انجام دهند. از طرف دیگر وضع برخی از بانک‌های خصوصی که حتی بدهی‌های کلان نیز به بانک‌های خارجی دارند، به نحوی بود که اگر کمک‌های دولت از طریق بانک مرکزی به آنها قطع می‌شد، احتمال ورشکستگی آنها وجود داشت... نحوه کار این بانک‌ها که صرفا جنبه صرافی و بهره‌کشی داشت، نمی‌توانست هدف‌های انقلاب اسلامی را تحقق دهد و هر مقدار کمک‌های نقدی که تاکنون از طریق بانک مرکزی به آنها شده بود، بی‌نتیجه بوده است. بنابراین دولت یا باید به کمک خود به آنها ادامه می‌داد و به طور مرتب میلیاردها ریال از بیت‌المال را در اختیار آنها می‌گذاشت یا اینکه منتظر ورشکستگی این بانک‌ها و هدر رفتن اندوخته‌های کوچک مردم می‌شد. در برابر این وضع دشوار و همچنین با توجه به برنامه اساسی و بلندمدت دولت برای لغو بهره‌کشی و به طور کلی ربا، به شورای انقلاب پیشنهاد ملی کردن بانک‌ها داده شد. این پیشنهاد به تصویب شورای انقلاب رسید و کار اجرایی آن آغاز شد... سیستم بانکی کشور با روش گذشته نمی‌توانست به کار خود ادامه دهد، به ویژه اینکه میزان اعتبارات و پرداخت وام‌های بعضی از بانک‌های خصوصی و پرداخت‌های ارزی آنها بیش از سرمایه و اعتبارات قانونی آنها است... دولت در آینده با فراهم کردن امکانات لازم وام‌های مورد نیاز را با شرایط بسیار سهل و بدون شیوه ربا‌خواری برای مردم تامین می‌کند... قرض‌ها و بدهی‌های بانک‌ها جزو دیون دولت است، زیرا مالکیت آنها به دولت انتقال می‌یابد...»
اسامی بانک‌ها
بانک‌های ملی شده دو نوع بودند: الف- بانک‌های خصوصی که شامل بانک‌های بازرگانی، صادرات، تهران، پارس، توسعه صنعتی و معدنی، توسعه سرمایه‌گذاری، شهریار، ایرانیان، داریوش، ساختمان، صنایع، ایرانشهر، اعتبارات، بانک سرمایه‌گذاری ساختمانی، تعاونی و توزیع، تجارت خارجی، عمران، کار و بین‌الملل می‌شدند. ب- بانک‌های مختلط که شامل بانک‌های ایران و خاورمیانه، ایران و عرب، ایران و ژاپن، ایران و هند، ایران و انگلیس، ایران و روس می‌شدند. در آن سال‌ها البته چند بانک دولتی به نام‌های ملی، فرهنگیان، رهنی و شرکت‌های وابسته، اعتبارات صنعتی، کشاورزی ایران، تعاونی کشاورزی، رفاه کارگران، سپه، بیمه ایران و بانک کارگشایی نیز فعالیت می‌کردند. بدهی ارزی بانک‌های خصوصی براساس آمار غیررسمی حدود ۸۰۰میلیون دلار شده بود و آنها در ماه‌های پس از پیروزی انقلاب تا روز ۲۰خرداد ۵ تا ۸میلیارد ریال نیز از بانک مرکزی وام گرفته بودند.
انعکاس جهانی
به نوشته روزنامه اطلاعات، تصمیم به ملی کردن بانک‌ها با واکنش سریع و دامنه‌داری در محافل بین‌المللی روبه‌رو شد. مفسر خبرگزاری فرانسه با خوش‌بینی بسیار درباره تصمیم دولت درباره بانک‌ها اظهارنظر کرده و نوشته بود: این اقدام، اعتبار بانکی و اقتصادی ایران را در محافل بین‌المللی بالا برده است ... ملی کردن بانک‌ها در ایران اولین اقدام دولت در جهت ملی کردن بخش‌های اقتصادی است. در زمینه بانکداری خصوصی، بانک صادرات از همه مهم‌تر و بزرگ‌تر است ... در گروه‌هایی که بانک‌های بازرگانی، سپه و صادرات را شامل می‌شود، قسمت اعظم سرمایه‌ها از بخش خصوصی است ... بانک ایران و روس تنها بانکی است که تمامی سرمایه آن به دولت شوروی تعلق دارد ... تصمیم دولت دو اثر و نتیجه مثبت خواهد داشت، نخست بالارفتن اعتبار اقتصادی ایران در محافل بین‌المللی، دوم نزدیک کردن چپ ناسیونالیست با قدرت دولتی و مرکزی.
خبرگزاری یونایتدپرس گزارش داد: دولت ایران روز جمعه با ملی کردن بانک‌ها در ایران کنترل کلیه دارایی بانک‌های خارجی و وابستگان و مشاوران غایب محمدرضا پهلوی را در اختیار گرفت ... بانکداران خارجی از این اقدام تکان خوردند و بازرگانان ایرانی از این کار استقبال کردند. به اعتقاد بازرگانان این تصمیم برای بانک‌های کوچک که بر اثر انقلاب ضربه شدیدی خورده‌اند، کمک به موقعی است، اما آنها نسبت به اثرات این اقدام بر روی اعتبارهای آینده خارجی ایران ابراز نگرانی کرده‌اند.
ادامه دارد
ارسال نظر