منوچهر فرمانفرماییان یکی از چند فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما از رجال عجیب و بانفوذ ایرانی در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی اول است.

منوچهر فرمانفرماییان که از مقام‌های ارشد شرکت ملی نفت بود و روزگاری نیز به ریاست شرکت ملی نفت رسیده است، کتابی به نام « از تهران تا کاراکاس» و با عنوان فرعی نفت و سیاست در ایران نوشته که در زمستان ۱۳۷۸ توسط نشر تاریخ ایران منتشر شده است. این کتاب دو جلدی تاریخ اقتصاد ایران از ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۹ را در برمی‌گیرد و نکته‌های خواندنی پرشماری درباره مسائل نفت دارد. آنچه از این پس درج خواهد شد، بخش‌هایی از خاطرات منوچهر فرمانفرماییان است که خلاصه و اقتباس شده است.

بخشی از کتاب یاد شده به موضوع مصدق، ملی شدن نفت و مشتریان نفت ایران در زمان ملی شدن اختصاص دارد که عینا از صفحه‌های ۴۹۹ تا ۵۰۷ درج می‌شود.

موضوع فروش نفت ایران به مشتریان آزاد در آن سال‌ها مورد بحث جراید واقع شده و نمی‌تواند از نظرها دور باشد. همان طور که همه می‌دانند در جریان ملی شدن صنعت نفت سه نوع مشتری برای نفت ایران از سه کشور مختلف به شرح زیر پیدا شد:

۱ - آمریکایی‌ها

الف- اولین کسی که از اتباع آمریکا تقاضای خرید نفت نمود، شخصی بود به نام ری کارتر. وی چندین بار به تهران آمد و چنین به مصدق وانمود کرد که قادر است نفت ایران را به مقادیر معتنابهی خریداری کند و برای اثبات نظر خود وجلب اطمینان دولت ایران قرار داد فروش نفتی را که با دولت آمریکا بسته بود ارائه داد. کارتر تصور می‌کرد چون مشتری او دولت آمریکا است، بنابراین دولت مزبور برای رسیدن به محموله‌های خود ممکن است اعمال نفوذ کرده، وسیله‌ای فراهم کند که نفت ایران به آمریکا صادر شود.

دولت آمریکا که به هیچ وجه مایل نبود به جز از راه رسمی با تشریک مساعی دولت انگلستان در کار نفت دخالت کند نه تنها به کارتر کمک نکرد، بلکه حتی مدعی شد که اگر کارتر قرار داد تحویل نفت دارد، باید به هر نحوی هست این نفت را به دولت آمریکا برساند. کارتر که شخص پشت هم اندازی بود، منحصرا علاقه داشت که قراردادی با دولت ایران ببندد تا روزی آن را به رخ شرکت‌های بزرگ بکشد و از آن استفاده کند و برای نیل به مقصد و هدفی که داشت چندین بار مصاحبه مطبوعاتی در نیویورک تشکیل داد، ولی روزنامه‌نگاران آمریکایی که وی را دلال بی‌اعتباری بیش نمی‌دانستند، به اظهاراتش اعتنایی نکردند، ری کارتر چون نفتی نفروخته بود و پس از یک سال دیگر قراردادش منتفی می‌شد لذا مجددا به سفارت کبرای شاهنشاهی در واشنگتن مراجعه کرد و با کمک سفیر کبیر ایران موفق گردید که قرارداد خود را برای یک سال با دولت مصدق تمدید کند.

سفارت ایران هم به نوبه خود در نیویورک برای تشویق خرید نفت ایران به دو نفر حقوقدان مراجعه کرد و گرچه حقوقدان‌های مزبور تا حدودی نظر مساعدی برای خریداران دادند، ولی باز هم سرمایه‌داران بزرگ به این نظرها اعتنایی نکردند و فقط کسانی نظیر ری کارتر داوطلب معامله باقی ماندند که می‌خواستند ازآب گل‌آلود ماهی گرفته، در صحنه شطرنج نفت از فعالیت خود اثری بگذارند.

ب- مسافرت آلتون جونز به ایران

آلتون جونز رییس شرکتی است به نام «سیتیز سرویس».

این شرکت یکی از شرکت‌های مستقل محسوب می‌گردد و در نیویورک دارای شعبه و اداره مفصلی است. جونز اصولا هیچ گاه نظر نداشت که از ایران نفت خریداری کند، فقط می‌خواست اسمی از وی در آمریکا برده شود و عکسش در صفحه اول بعضی از جراید چاپ شود، زیرا در آمریکا تبلیغات اهمیت خاصی دارد و جونز می‌دانست که از طریق مسافرت به ایران موفق خواهد شد که تبلیغات دامنه‌داری را با ارزان‌ترین قیمت‌ها برای شرکت خود بکند، ضمنا تصور می‌کرد که بامسافرت به ایران ممکن است هفت شرکت بزرگ نگران شوند و در معاملات داخلی آمریکا به وی کمک بیشتری کنند.

البته تمام این ملاحظات و نکات برای اشخاصی مثل جونز از روی حساب‌ بود. او می‌دانست که با صرف چند هزار دلار در ایران موفق خواهد شد که میلیون‌ها دلار از لحاظ تبلیغات به شرکت خود که سیتیز سرویس است فایده برساند. متاسفانه در ایران دکتر مصدق که می‌خواست خود را به هر نخی آویزان کند و نفت ایران را بفروشد، گول شیادانی امثال جونز را می‌خورد و به تصور اینکه وی شخص صدیقی است او را بارها با عزت واحترام پذیرفت، جونز هم برای رسیدن به مقصود خویش دایم در جراید اعلان می‌کرد که می‌خواهد کشتی‌های چهل‌هزار تنی خریداری کند و اولیای دولت ایران هم آن را به فال نیک می‌گرفتند به تصور اینکه کشتی‌های مزبور برای حمل نفت ایران ساخته می‌شوند.غافل از اینکه اصولا دهانه و عمق شط‌العرب برای رفت و آمد کشتی‌های چهل‌هزار تنی مناسب نیستند و اظهارات جونز جز تزویر و دروغ و ریا چیز دیگری نیست چنانکه خبری از او نشد و تقاضای خرید یک مثقال نفت ایران را هم نکرد.

برای روشن شدن وضعیت دولت ایران و سعی در فروش نفت و شکستن سدی که دولت انگلیس برای فروش مستقیم نفت ایران ایجاد کرده بود مراجعه کنید به تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران نوشته فواد روحانی، فصل ۲۸ که می‌نویسد: «منظور از افشای این مطلب این است که شرکت سیتی سرویس موفق شد قراردادی با شرکت نفت در طی مدت ۱۲ سال به قیمت هر تن متریک ۴۵/۷دلار به جای قیمت رایج بازار یعنی ۸۹/۱۲دلار منعقد کند.