برنامه اول توسعه با چه کیفیتی در مجلس سوم تصویب شد؟ سطح بحث‌ها و نوع نگاه نمایندگان مخالف و موافق به ماهیت لایحه ارائه شده از سوی دولت و کمیسیون برنامه و بودجه چه بود؟ آقامحمدی که از اعضای شاخص قانون‌گذاران دوره سوم است می‌گوید چرا از سال ۱۳۶۱ تا امروز تدوین قانون توسعه در کشور به نتیجه نمی‌رسد و یکی از مخالفان نیز می‌گوید این فقر و فاقه در کشور چرا پدیدار شده است. بخش دوم مطلب را می‌خوانید.

یکی از آنها محورهای ۹گانه‌ای است که در پیام حضرت امام در رابطه با اصول بازسازی بوده، باید در برنامه گنجانده شود. در رابطه با قانون اساسی، همین‌طور باید دارای چنین محتوایی باشد که خط‌مشی قانون اساسی را دنبال کند، خواسته‌ها به صورت روشن باشد، به صورت مبهم نباشد، رعایت اختصار باشد... نکته‌ای هم که قابل ذکر است این است که برنامه‌ای که دارد تدوین می‌شود با سران سه قوه هماهنگ شده و نظرات آنها گرفته شود. من به طور اجمال یک ارزیابی از اهداف و خط‌مشی‌های برنامه‌ اول توسعه را بیان می‌کنم.

در این فصل ۷ محور است، در این اهداف اگر دقت کنید، می‌بینید محورهایی که در پیام امام به صورت برجسته مشخص شده یا دیده نمی‌شود یا کم‌رنگ آمده است. یکی دیگر رسیدگی به خانواده‌های شهدا و جانبازان، اسرا و مفقودین و دوم تقویت بنیه دفاعی، توسعه و گسترش صنایع نظامی است. در حالی که اینجا مساله بازسازی و تجهیز بنیه دفاعی مطرح شده ولی ما تقویت بنیه دفاعی و توسعه و گسترش صنایع نظامی را باید دنبال کنیم. مساله سوم خودکفایی در کشاورزی است، ما قطعا باید در اهداف یا خودکفایی در کشاورزی تکیه کنیم... بندهایی که روی نفت، صنایع و معادن تکیه می‌کند اغلب جنبه سرمایه‌گذاری دارد، ولی بندهایی که روی کشاورزی تکیه کرده اغلب جنبه توصیه و سفارش دارد، نه سرمایه‌گذاری و این برخلاف سفارش امام است که توجه به صنایع نباید در رسیدن به امر خودکفایی خدشه‌ وارد کند.

استفاده از ظرفیت‌ها

حسین هراتی اولین نفری بود که در جلسه ۳۷ دور سوم مجلس در موافقت با گزارش کمیسیون صحبت کرد. وی گفت: «... خواسته امام است که در ۴ محور بازسازی خسارات وارده ناشی از جنگ، تجدید و تقویت بنیه علمی کشور، تلاش در جهت رفع احتیاجات عمومی به ویژه برای اقشار محروم و مستضعف و بازسازی خلاصه می‌شود... بر اساس این محورها ما آمده‌ایم در مرحله اول که مرحله تجهیز و بازسازی است اهداف را مشخص کرده‌ایم. گفته‌ایم که برنامه‌ریزی ما در این اهداف کلی مرحله اول توسعه که اعتقاد داریم بعد از ۵ سال به آن برسیم مبتنی بر اینها است. مرحله بعدی این است که ما اعتقاد داریم از این ظرفیت‌هایی که در مملکت هست استفاده شود. متاسفانه به خاطر اشکالاتی که در مدیریت و سازماندهی وجود داشته است، ما هرگز موفق نشده‌ایم از ظرفیت‌ها و توانایی‌هایی که در سطح مملکت وجود دارد استفاده کنیم... نکته بعدی که وجود دارد ایجاد رشد اقتصادی در جهت افزایش تولید سرانه است. مساله اشتغال مولد، ما به اشتغال غیرمولد اعتقاد نداریم. متاسفانه ۴۴درصد از سرمایه‌گذاری‌ها در بخش خدمات انجام شده است... ما به اشتغال مولد باور داریم نه به استخدام دولت که اگر این روند ادامه پیدا کند، الان ۸۰درصد بودجه ما در همین زمینه هزینه‌های جاری دولت است... نکته بعدی تلاش در جهت تامین قسط و عدالت اجتماعی با برنامه‌ریزی‌هایی که در زمینه مالیات باید بشود. ما در بخش کشاورزی بزرگ‌ترین توجه را کرده‌ایم که عبارت رشد بخش‌های سرمایه‌ای و واسطه‌ای اقتصاد کشور با تاکید بر تامین انرژی و نهاده‌های کشاورزی آن را نشان می‌دهد.

مخالف: وصله پینه

مخالف بعدی گزارش کمیسیون برنامه و بودجه آقای ارسلان صفایی بود. او تاکید کرد: «... این فقر و فلاکتی که ایجاد شده است، این بیکاری که ایجاد شده و این تمرکز متخصصان در چند نقطه خاص و به فلاکت کشاندن سایر مناطق، چه وضعی را به وجود آورده و چه تصویری ایجاد کرده است...» آیا این برنامه‌ریزی‌ها پیش‌بینی کرده‌اند که برای ایجاد تعادل در سطح مناطق چه باید کرد؟ آیا باز هم بودجه مملکت به چند استان پمپاژ می‌شود؟ چرا گرهی که با دست‌ باز می‌شود باید این را به دندان بیندازیم؟ ... بازسازی که این برادرها آورده‌اند اگر ما بخواهیم به این نحو، وصله پینه و دوباره‌سازی همان چیزهای گذشته باشد، اصلا احتیاجی به برنامه نیست... این برنامه چیزی شبیه کتاب نصایح‌الملوک است، یک سری سفارشات و توصیه‌های اخلاقی کرده که این هم در قانون اساسی، در جاهای دیگر هست که این طور کنید، آن طور کنید ... بابا ما باید اولا در برنامه‌ریزی یک تصویری ارائه دهیم ... در صنعت، ساختار اقتصادی ما چطور باید باشد؟ صنعت ما چه وضعیتی باید داشته باشد؟ از کجا باید شروع کنیم؟ این مواردی که در اینجا ارائه شده، خط‌مشی ارائه شده، وقتی بررسی می‌کنیم همان وصله پینه است.

آقامحمدی موافق: چرا گیر کرده‌ایم

علی‌آقامحمدی موافق گزارش کمیسیون برنامه و بودجه از لایحه برنامه اول توسعه بود. وی گفت: با توجه به اینکه هنوز اعداد و ارقام مشخص نشده است جای مخالفت وجود دارد ... درباره ضرورت برنامه‌ریزی چیزی نمی‌گویم... فقط یک عدد ۱۵۰میلیارد دلاری را به نظرتان بیاورید که پس از انقلاب تا به حال مصرف شده، چه شما بگویید چه شما نگویید، چه بنویسید، چه ننویسید، برنامه اجرا می‌شود... واقعیت این است که باید مشخص کنیم چرا از سال ۱۳۶۲ تا حالا این قضیه گیر کرده بود آیا مجلس اول دنبال آن نبوده؟ آیا کمیسیون کم‌کاری کرده؟ گزارش‌ها گواهی می‌دهند این گونه نبوده است... علت این بوده که اساسا برنامه‌ریزی در مملکت ما روی اصول خاصی نبوده. بهترین گواه برای این، مذاکرات سال ۶۵-۱۳۵۵ شورای اقتصاد است که اگر برادرها بروند بخوانند، می‌بینند که در برنامه پنجم چه اتفاق‌هایی افتاده است ...

در سال ۱۳۵۶ گفته‌اند ۴۰درصد ظرفیت صنایع خالی است. بعد که بحث می‌کنند می‌گویند انرژی آن‌ها تامین نشده است، ما باید برویم هزار مگاوات نیروگاه‌ گازی به فوریت بخریم... برادران نوسانات قیمت نفت را دیده‌اند. این نوسان‌ها اصلا قابل پیش‌بینی نیست و هیچ کس آن را پیش‌بینی نمی‌کرده، هم نوسانات سال ۱۳۶۵ و تغییر قیمت‌ها را ... علاوه بر آن کنترل جمعیت هم که ولله بالله در دست خلق‌الله بود و گفته بودیم که ان‌شاءالله هر کس بچه بیشتر داشته باشد، خانه می‌دهیم، زمین‌ می‌دهیم، کوپن می‌دهیم، پول می‌دهیم و مردم، بندگان خدا اگر هم هیچ چیز نبود برای کوپن و زمین، برای اینکه خانواده‌ها هفت نفره بشوند تا در تهران بتوانند بمانند بالاخره ناچار می‌شوند به تولید‌ جمعیتی! یک باره رسیدیم به این واقعیت که ظرف ۱۸ سال، مملکت جمعیتش دو برابر شد و ما سال ۸۵ به ۱۰۰میلیون نفر می‌رسیم... الان که می‌گوییم این برنامه باید باشد، شما می‌بینید ما ناقص آوردیم. حتی ما ادعا نمی‌کنیم که توانستیم برنامه کامل بیاوریم، اگر توانسته بودیم، طرح‌ها را ضمیمه‌اش می‌کردیم ... بین نظرات دولت و کمیسیون اختلاف وجود داشته است ... ما باید چارچوب کلی را بگیریم و چند ماه وقت بگذاریم که برنامه کامل شود ... ما محور را کشاورزی قرار دادیم ولی بحث محور قرار دادن کشاورزی وقتی عینیت پیدا می‌کند که با سایر بخش‌ها هماهنگ شود... ما باید این بحث بازسازی را توجه کنیم. دو بحث دارد بازسازی: یکی مراکز جمعیتی است که بحثی نداریم، یکی بحث مراکز تولیدی است. مراکز تولیدی را باید در چارچوب کل برنامه ببینیم... طبیعی است که سیاست دفاعی و سیاست خارجی هم در چارچوب برنامه باید دیده شود...