گروه تاریخ اقتصاد - تحریم تنباکو در اعتراض به واگذاری امتیاز انحصار خرید و فروش تنباکو به کمپانی رزی یکی از اولین جرقه های ایستادگی در برابر حکومت خودکامه قاجار بود. آنچه در زیر می‌خوانید حکایت عباس میرزا ملک آرا از مواجهه مردم با این مساله است: «یک دفعه بازارها را بستند و از هر محله جمعیت کثیری با چوب و چماق حرکت کردند و اطراف ارک شاهی را محاصره کردند و آنچه توانستند از هرزه درایی و بد گفتن قصور ننمودند. شاه به غایت مضطرب شده از نایب‌السلطنه علاج کار را می‌خواست- او هم گفت اگر یک نفر از علما را به من برسانند، به هر نوع باشد با زبان چرب و نرم فتنه را آسوده می‌کنم. هیچکس جرات بیرون رفتن از عمارت شاهی نکرد؛ امین السلطان در آبدارخانه مخفی شد. مهدی قلی خان پسرخاله شاه ملقب به مجدالدوله داوطلب شده روانه به سمت خانه میرزا حسن شد. بعد از آنچه که شاید و باید فحش شنید، بعد از التماس‌ها، آقای علی اکبر پسر آقا جمال بروجردی مجتهد را... به همراه مهدی قلی خان فرستاد که رفته با نایب السلطنه ملاقات کند. نایب السلطنه هم آهسته آهسته با چند نفری به میدان ارک آمد از زیر نقاره‌خانه، دروازه ارک را گشودند بیرون آمدند و با آقا علی اکبر بنای فرمایشات گذاردند و اصل مقصود از شورش را جویا شدند جواب شنیدند که مقصود اول عزل امین السلطان و ثانی لغو شدن تمام قراردادهایی است که با فرنگیان گذارده شده چه سابقا و چه لاحقا از امتیاز انحصار تنباکو و انحصار انگور و شراب سازی و تراموای شهر و راه‌آهن شاهزاده عبدالعظیم و راه شوسه از طهران تا خوزستان و برقراری بانک. بعد از این جواب نایب السلطنه قدری تند شدند، آقا علی اکبر هم گفت حال که این طور فرمایشات می‌فرمایید سازش ما نمی‌شود و خود را عقب کشید که یک مرتبه زور آورده به ارک ریختند و یکی قمه انداختند، که اگر محجر(نرده) باغچه ارک سپر نشده بود مغز نایب السلطنه را شکافته بود.»

منبع: اسناد تجارت ایران در سال ۱۲۸۷

به کوشش ایرج افشار