هند، اولین دارنده منطقه آزاد آسیا

تفکر حاکم بر مناطق آزاد جهان قبل از جنگ جهانی دوم در انبارداری، انتقال کالا از یک وسیله نقلیه به وسیله دیگر، صدور مجدد کالا و در یک جمع بندی کلی در تجارت خلاصه می‌شد. ولی موفقیت منطقه «شانون»، نشان داد که می‌توان خط مشی‌های جدیدی را در ایجاد مناطق آزاد موفق دنبال کرد. از جمله این خط مشی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• به کارگیری پیشرفته‌ترین وسایل حمل‌ونقل

• تولید محصولات سبک وزن (محصولات الکترونیکی، منسوجات و ابزارآلات سبک) به جای تولید محصولات سنگین (ماشین‌آلات)

• تشویق حضور شرکت‌های خارجی

علاوه بر این، «شانون» تا حدودی نشان داد که ایجاد مناطق آزاد لزوما نباید در مسیرهای تجاری قبلی قرار گیرد و این مناطق می‌توانند در مواردی آفریننده مسیرهای تجاری جدید باشند.

به هر حال، تجربه فرودگاه «شانون» موجب تحولی در مفهوم مناطق آزاد به خصوص در کشورهای در حال توسعه شد و سبب شد این کشورها به مناطق آزاد به عنوان ابزاری برای توسعه بنگرند. در عین حال، تجربه «شانون» ایجاد منطقه آزاد را به سرعت همه‌گیر کرد، به طوری که تا اوایل دهه ۱۹۹۰حدود ۶۰ کشور در حال توسعه دست‌اندرکار اداره یا طراحی و ایجاد مناطق آزاد شدند؛ حال آنکه در اوایل دهه ۷۰، تعداد آنان فقط ۷ کشور بود.

در ایالات متحده آمریکا نیز تا تصویب لایحه مناطق تجاری در سال ۱۹۳۴، منطقه آزاد وجود نداشت. در قاره آسیا، هند اولین کشور در زمینه ایجاد مناطق آزاد به شمار می‌رود که منطقه آزاد تجاری «کاندلا» در ۱۹۶۵ در آن تشکیل شد.

سنگاپور در سال ۱۹۶۸ و مالزی در سال ۱۹۷۰، کره جنوبی در نیمه دوم ۱۹۷۰ و تایلند در سال ۱۹۷۷ اولین مناطق آزاد خود را تشکیل دادند.

به طور کلی مناطق آزاد جهان در ۴ مرحله تاسیس یافته‌اند:

- در مرحله رشد آرام، تعدادی مناطق آزاد در جهان تا اوایل سال ۱۹۷۰ و بیشتر در اروپا و آمریکای لاتین تشکیل شدند. در این مرحله ضرورت رشد نظام تجاری و حذف مقررات دست‌و‌پاگیر گمرکی، انگیزه اصلی ایجاد مناطق بود. شماری از مناطق آزاد این دوره، اندکی پس از جنگ جهانی اول و دوم ایجاد شده و تعدادی نیز مانند هامبورگ متعلق به قرن گذشته بوده‌اند.

- در مرحله رشد متوسط که اوایل دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۸۰ را شامل می‌شود، کشورهای جنوب شرقی آسیا و تا حدی آفریقا، اقدام به تاسیس مناطق آزاد کردند.

- در مرحله رشد سریع یا دوره گسترش، با توجه به رهنمودهای بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، موج سریع ایجاد مناطق آزاد و ویژه در کشورهای جهان به حرکت افتاد.

این مرحله که بیشتر به دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ تعلق دارد، از ۲ زیر مرحله (پیش از فروپاشی و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی) تشکیل شده است. در مرحله پس از فروپاشی، این فرآیند شتاب گرفته و مناطق آزاد در روسیه و سایر جماهیر شوروی سابق نیز رو به ازدیاد گذاردند.

مرحله جابه‌جایی و توقف نسبی که از اوایل دهه ۹۰ تا به امروز ادامه دارد. در این مرحله، شماری از کشورها مانند برزیل، یا از راهبرد ایجاد مناطق آزاد ناامید می‌شوند و به تدریج از آنها دست می‌کشند یا به این نتیجه سوق می‌یابند که این مناطق به حد اشباع رسیده‌اند. با این وجود نمی‌توان بیان داشت که سرعت این مرحله به طور جدی کاهش می‌یابد؛ زیرا هنوز شمار زیادی از کشورها بدون بررسی پیشینه تاریخی کشور، توانمندی‌ها، نتایج، موقعیت‌ها و امکانات واقعی امروز و مسائل درونی کشور خود، اقدام به احداث مناطق آزاد می‌کنند.

اهمیت ایجاد مناطق آزاد از آن روی است که می‌توانند ازراه‌های زیر به توسعه اقتصاد ملی یاری رسانند:

سبب ارتقای کیفیت تولیدات داخلی به منظور صادرات خواهند گردید. (قیمت تمام شده کالاهای صنعتی و کیفیت و بسته‌بندی کالاها از روی نمونه‌های مرغوب رایج در منطقه آزاد می‌تواند الگوبرداری شود و جهت صدور تولیدات داخلی مورد استفاده قرار گیرد.)

تاثیر جریان توسعه در مناطق محروم مجاور مناطق آزاد را تسریع خواهند کرد؛ به این مفهوم که توسعه اقتصادی بلندمدت، همچون ظروف مرتبط سبب ایجاد فعالیت‌های جدید، به ویژه در شهرهای اطراف مناطق آزاد و ویژه می‌شود. ایجاد اشتغال و درآمدهای جدید با اثر تکاثری خود می‌تواند اقتصاد راکد مناطق محروم‌تر را به تکاپوی تازه سوق دهد و سطح فعالیت‌های این مناطق را بالا ببرد؛ در نتیجه اقتصاد ملی و منطقه‌ای چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم از ایجاد منطقه آزاد و گسترش فعالیت‌های صنعتی - تجاری در آن منتفع می‌شود و به سطوح بالاتری از تولیدات و مبادلات خارجی گام می‌نهد.

منبع: پایگاه اینترنتی منطقه آزاد دوغارون