افکار عمومی یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل در تحولات تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود، به نحوی که هر طیف این امکان را به دست ‌آورد که افکار عمومی را به نفع خود سوق دهد، به هدف خود دست می‌یابد. رادیو بی بی سی در دوره ملی شدن صنعت نفت یکی از تاثیرگذارترین رادیو‌های بیگانه در شکل دهی افکار عمومی ایرانیان برای پیشبرد اهداف استعمار است و بنابراین، در مطالعات مربوط به دوره ملی شدن صنعت نفت در ایران حائز اهمیت خاصی است. جنگ روانی یکی از روش‌های مرسوم انسان‌ها برای کسب منافع بیشتر در کنار جنگ کلاسیک و فیزیکی، بوده است، اما در چند دهه اخیر که تحول رسانه‌ها و تبادل اطلاعات رشد بسیاری نموده‌اند و به قولی انفجار اطلاعات رخ داده است، دیگر جنگ روانی یک امر عادی محسوب نمی‌شود، بلکه نبردی است برای تسلط بر افکار و اذهان عمومی؛ به عبارت دیگر جنگ روانی مجموعه اقداماتی است که از طرف یک کشور به منظور اثرگذاری و نفوذ بر عقاید و رفتارهای دولت‌ها و ملت‌های دیگر در جهت مطلوب و با ابزارهایی غیر از ابزار نظامی، سیاسی و اقتصادی انجام می‌شود. این رویکرد‌ها برای تضعیف روحیه یک ملت یا ارتش و همچنین تسلیم آنان به شکست؛ عقاید احساسات و تمایلات آنان را نشانه‌گیری می‌نماید تا به این شکل بستر مناسب برای وقوع جنگ واقعی یا کودتا را پی‌ریزی نماید.

پیشینه رادیو لندن

در سال ۱۹۳۹م محققان و دانشمندان علوم انسانی آلمان به منظور توجیه شکست کشور خود در جنگ جهانی اول اعلام کردند که از جمله مهمترین علل شکست؛ غفلت آلمان از سلاح برنده تبلیغات روانی و استفاده موثر رقبا از سلاح مذکور بوده است. از این رو، در جنگ جهانی دوم نازی‌ها با ایجاد شانزده ایستگاه فرستنده رادیویی در اروپا که با نام مستعار «پیروزی» برای سیزده کشور اروپایی برنامه پخش می‌کرد گامی موثر در جنگ روانی بر ضدکشورهای اروپایی برداشتند.

بدین سان، جنگ تبلیغاتی بین آلمان‌ها و کشورهای اروپایی به‌وجود آمد. دولت انگلستان نیز با آنکه در سال ۱۹۲۷ اولین رادیو خود را با نام پایگاه تبلیغات گسترده بریتانیا که نام اختصاری BBC را داشت تاسیس کرده بود، برای اینکه از هجمه تبلیغاتی آلمانی‌ها در جنگ بکاهد بخش بین‌المللی خود که «سرویس جهانی» نام داشت را ایجاد کرد. یکی از برنامه‌های بخش سرویس جهانی که بنا به اقتضای زمان و با توجه به گرایش سیاسی رضاشاه به هیتلر و مقارن با حملات متفقین به ایران تاسیس شد، برنامه زبان فارسی رادیو بی بی سی بود که هدف از ایجاد آن آماده سازی ذهن ایرانیان برای برکناری رضاشاه از سلطنت و تحول در اوضاع اجتماعی- سیاسی ایران بود.

برنامه فارسی رادیو بی بی سی که در بین ایرانیان با نام رادیو لندن مشهور بود، ابتدا با پخش گزارش‌های خبری به مدت ۱۵ دقیقه در روز کار خود را آغاز کرد، اما به زودی این رادیو با راهنمایی‌های سفارت انگلستان در تهران و مطالبی که خانم ان. لمبتن وابسته مطبوعاتی سفارت انگلیس در تهران تهیه و به لندن ارسال می‌کرد، توانست جایگاه ثابتی را بین شنوندگان ایرانی پیداکند. به گونه‌ای که در هنگام پخش برنامه‌های این رادیو اکثر قهوه خانه‌ها و کافه‌های ایران مملو از جمعیت می‌شد.

دولت بریتانیا نسبت به پایگاه این رادیو در بین مردم ایران واقف بود. از این رو، از اشخاصی مانند حسن بالیوزی که رییس محفل بهائیان در لندن بود، استفاده می‌کرد تا از امکانات موجود بیشترین بهره را به نفع انگلستان در ایران به دست آورد.

سر ریدر بولارد در خصوص اهمیت رادیو لندن می‌نویسد:

ـ «این واقعیت تاسف‌آور بود که درست زمانی که ما احتیاج به همراهی و مساعدت مردم ایران [در جنگ جهانی دوم] را داشتیم، آنها به سرزنش ما بپردازند و از اینکه حامی شاه مورد تنفرشان بودیم اظهار گله‌مندی کنند، ولی این وضع دیری نپایید و ما توانستیم با آغاز پخش برنامه‌های فارسی از لندن و دهلی تا حدود زیادی بر این مشکل فائق آییم و با تکذیب شایعات بی‌اساس و مطلع نمودن و پاسخ گفتن به بسیاری از سوالات مربوط به رضاشاه ذهن مردم را نسبت به حقایق روشن سازیم»!

رادیو لندن و نفت ایران

با تبعید رضا شاه و ورود متفقین به ایران رادیو فارسی بی‌بی‌سی که در مقطع حساس جنگ جهانی دوم توانسته بود وظیفه خود را به‌نحوی مناسب به انجام برساند پس از این دوره نیز برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم در ایران به حمایت بی‌دریغ از سلطنت محمدرضا شاه پهلوی در ایران پرداخت. اما به‌تدریج در اواسط سال‌های دهه بیست سیاست رادیو لندن با توجه به نیاز نیروی دریایی انگلستان و بخش بزرگی از اقتصاد آن کشور که به نفت ایران متکی بود به پخش برنامه‌های تفسیری در خصوص نفت ایران و جهان معطوف شد که این برنامه‌ها در راستای اهداف دولت بریتانیا برای به‌دست آوردن نفت ایران و تداوم استعمار انگلستان در ایران تدارک دیده شده بود.به دنبال برنامه‌های استعماری بریتانیا در مورد نفت ایران و افزایش آگاهی ایرانیان نسبت به این منبع حیاتی و پی بردن به مقاصد شوم انگلیس، حرکتی رهایی بخش مردم و نخبگان مذهبی و ملی گرای ایرانی در جهت ملی کردن نفت ایران شروع شد. حرکت مذکور در سه جبهه مردمی، رهبران ملی و رهبران مذهبی و در زیر لوای طرح سیاست موازنه منفی تحقق یافت.

در راستای چنین اندیشه و حرکتی مجلس پانزدهم قرارداد «قوام - ساتچیکف» را ملغی ساخت. دولت را نیز موظف نمود تا در مورد بازستاندن حقوق مردم ایران از شرکت نفت ایران و انگلیس اقدام کند. سرانجام نیز با گسترش نهضت ملی شدن نفت در سراسر کشور، در زمستان ۱۳۲۹ ش/ ۱۹۵۰ م، کمیسیون مخصوص نفت در مجلس شورای ملی قرارداد «گس - گلشائیان» را رد کرد و بعد از آن نیز قانون ملی شدن صنعت نفت ایران در ۲۴ اسفند ۱۳۲۹/۱۹۵۱م به تصویب مجلس شورای ملی و در ۲۹ اسفند همان سال به تصویب مجلس سنا رسید و بدین سان نفت ایران ملی اعلام شد. در مدت کوتاهی بعد از آن نیز محمد مصدق به نخست وزیری ایران برگزیده شد تا این اصل را به مرحله اجرا در آورد.

اهمیت و جایگاه این نهضت در تاریخ معاصر ایران به گونه‌ای است که در همان زمان جواهر لعل نهرو- نخست وزیر استعمارستیز هند- در مقابل چهارصد هزار نفر از اهالی دهلی و در زیر باران شدید نطق دو ساعته‌ای را ایراد کرد و در آن راجع به نهضت ملی ایران گفت:ـ «آیا آسیا بعد از چهار سال خمودگی و سستی امروز دوباره قد علم کرده... مساعی و فداکاری‌های ایران در مورد ملی کردن نفت دنیا را تکان داد...ایرانیان که از تصرف ثروت خود محروم بودند می‌خواهند اموال و حقوق خود را در دست بگیرند.من از افکار افراد برجسته دنیا که در این روزها از ایران دیدن می‌کنند، اما فراموش می‌کنند که آسیا با چه سرعتی به سوی تحول به پیش می‌رود متحیر و متعجبم...».