نامههای امیرکبیر
دستورالعمل امیر برای ماموریت سپهسالار در بمبئی
این نامه را میرزاتقیخان امیرکبیر به میرزاحسین خان سپهسالار کاردار ایران در بمبئی (۱۲۶۶ تا اوایل ۱۲۶۷ق.) نوشته است که حاوی دستورالعملهای وی درباره ماموریت کارپرداز است. از اینکه بعد از انقضای معاهده تجارتی دولتین بهیتین ایران و انگلیس، بر وفق شروط عهدنامه مقرره تا به حال ماموری مخصوص تعیین نشده بود که در بمبئی اقامت کرده به سرپرستی و غوررسی امور تجار و عموم تبعه دولت علیه که در آنجا و در سایر ممالک هندوستان مراودت و معاملت دارند، بپردازد و آنها را کمایجب در حفظ و حمایت و رعایت خود بدارد.لهذا آن عالیجاه به موجب حکم محکم اقدس پادشاهی و صدور فرمان ظلاللهی مامور است که به بندر بمبئی رفته در آنجا اقامت کرده به مراقبت امور و به نهج مسطور، به تقویت و حمایت تجار و تبعه دولت علیه اعم از مجاور و مسافر که در بمبئی و سایر ممالک هندوستان هستند، بپردازد.
وظیفه آن عالیجاه این است که به هیچ وجه منالوجوه از احوال آنها غافل نبوده کمال حمایت و تقویت از آنها بنماید و نگذارد از کسی به آنها آزار و اذیتی برسد و در عین بیغرضی خاطر آنها را از خود راضی و خشنود دارد. از گرفتن تعارف و رشوه محترز بوده مطلقا طمع و توقعی از آنها ننماید و اگر تقصیری از آنها صادر شود مأذون و مرخص نیست که آنها را به زجر و شکنجه و چوب مبتلی سازد. اگر تقصیر جزئی است او را چند روزی محبوس داشته مرخص کند و اگر کلی است او را روانه ایران نموده تقصیر او را موافق تصدیق جمعی شهود معتبر به عرض اولیای ابد مدت برساند تا موافق قانون دیوانخانه عدالت تنبیه و سیاست شود.وظیفه تجار تبعه دولت علیه ایران این است که کمال توقیر و احترام از آن عالیجاه به عمل آورده از سخن و صلاح دانی آن عالیجاه بیرون نروند و بدون استحضار آن عالیجاه اقدام به هیچ امری ننمایند. جمیع معاملات و دادوستدی که میکنند باید به اطلاع آن عالیجاه باشد و تمسکات آنها به مهر دولتی شیر و خورشید مهر شود و در دفتر آن عالیجاه ثبت شود و از قرار صد یک به آن عالیجاه کارسازی نمایند و آنچه معاملاتی که میشود از نقد و جنس میآید و از ایران میرسد ثبت برداشته ماه به ماه بفرستد. برای عموم تجار و تبعه دولت علیه ایران لازم است که تذکره دولتی را در دست داشته باشند و هریک از رعایای ایران که در بمبئی هستند، خود بگیرند و آنهایی که در سایر بلاد هندوستان هستند از آن عالیجاه بخواهند و قیمت آن را که یکی ده شاهی است به عالیجاه کارسازی نمایند.
تذکره مزبور تا مدت یک سال معتبر است و بعد از مدت مزبور آن تذکره باطل و بیحاصل. باید آن تذکره را نزد آن عالیجاه آورده که خط بطلان کشیده تذکره دیگر بگیرند. اگر از این حکم تخلف نمایند و تذکره نگیرند، از منسوبان نزدیک و شرکای آنها مواخذه خواهد شد. آن عالیجاه مراتب را حالی آنها نماید. منازعات و مرافعات که دو نفر از تبعه دولت علیه با یکدیگر دارند باید نزد آن عالیجاه به اجلاس و مصالحه بگذرد و اگر نگذرد و مرافعات کلی باشد، باید به حکام شرع ایران رجوع نماید وطرفین را روانه ایران سازد و اگر مرافعه آنها با تبعه دولت بهیه انگلیس باشد باید در حضور وکیلی از آن عالیجاه در محکمه عدالت به مرافعه آنها پردازند.در باب وجه گمرک که در عهدنامه نوشته شده است تبعه دولت علیه ایران موافق دول متحابه بدهند آن عالیجاه صورت معاهده دول متحابه را به دست آورده بفرستد و اهتمام داشته باشد که تبعه دولت علیه زیادتر از دول متحابه ندهند. باید آن عالیجاه ماه به ماه تفاصیل اوضاع تبعه دولت علیه و روزنامه صادر و وارد را با گازت بمبئی بفرستد و از آنجا به اتفاق سفاین تجارتی دولت علیه نزد حاکم بوشهر ارسال داشته که از آنجا همراه قاصد به نواب نصرتالدوله به شیراز برسانند که از آنجا همراه چاپار دولتی ماه به ماه بفرستد و در زود فرستادن کاغذ و رساندن اخبار، زیاد اهتمام داشته باشد.آن عالیجاه ماذون است که سالی یک دفعه وکیلی امین به جای خود تعیین کرده برای سرکشی امورات تبعه دولت علیه که در کلکته هستند رفته، امورات آنها را منتظم داشته معاودت کند و در سایر شهرها که تبعه دولت علیه مجاورت و مسافرت دارند، وکیلی از جانب خود گذارد که به امورات آنها وارسی نماید و ثبت معاملات آنها را به آن عالیجاه برساند.
از قراری که مذکور میشود در ایام عاشورا فیمابین شیعه و طایفه کرکنی که اهل کوچه و سنی هستند، منازعه میشود. البته آن عالیجاه پیش از حادثه منازعه چندنفر سالدات برای ممانعت از منازعه از حاکم آنجا گرفته نگذارد فیمابین آنها به منازعه و محاربه برسد. اگر یکی از تبعه دولت علیه وفات نماید و شریک و وکیلی در آنجا نداشته باشد آنچه از او مخلف میشود، به شهادت و استحضار جمعی از تجار، اموال او را تصرف کرده اطلاع دهد که به وراث و کسان او برسد. حرر فی ۲۴ شهر ربیعالثانی ۱۲۶۷.
مجددا قلمی میشود که اگر آن نورچشم مطالب و اموراتی را که به کارگزاران ممالک هندوستان بگوید و نگذرانند، آن عالیجاه ماذون است به عالیجاه مقربالخاقان شفیعخان مصلحتگذار دولت علیه ایران که در لندن اقامت دارد، بنویسد که عالیجاه مشارالیه به کارگزاران دولت بهیه انگلیس اظهار کرده جواب حاصل کرده نزد آن نورچشم بفرستد و مراتب را به اولیای دولت قاهره هم عرض کند. حرر فیالتاریخ.
ارسال نظر