نامه به سفرای روسیه و انگلیس درباره یورش مردم ارزروم به سفارت ایران-۲

امیرکبیر از نامدارترین صدراعظم‌های دوره قاجار برای اینکه مناسبات ایران با روس و انگلیس را تنظیم و متعادل کند، با نوشتن نامه به سفرای این دو کشور خواستار اجتناب دولت‌های یاد شده از دخالت در شهرهای مرزی از جمله ترکمن صحرا بود. نامه اعتراض آمیز وی را به سفیر روسیه می‌خوانید.

به نگارش رسیله در مقام زحمت آن جناب برآمده که عالیجاه دریابیگی آن دولت بهیه، خدر نام ترکمال را حمایت و نگاهداری نموده و مداخله در امور ترکمان می‌نماید و به این جهات راه معاملات آمد و شد ترکمانان تبعه استرآباد از دریا به مازندران و استرآباد مسدود شده و از آوردن نفط و نمک که محتاج الیه عمده اهالی دارالمرز است و بردن شالی که متاع مازندران و مایه گذران ترکمانان مزبور است، ممانعت و چند لتکای ترکمانان مزبور را ضبط نموده‌اند.و همچنین چند نفر از مفسده‌جویان ترکمان‌ها را خدر نام با خود همدست نموده از کنار فرضه مازندران به اسیر بردن و حرکات ناهنجار مشغولند و آدم بسیاری هم به اسیری برده‌اند. به ملاحظه کمال اتحاد دولتین بهیتین از آن جناب خواهش نمود که رفع این غوایل۱ را بکنند و شرحی به عالیجاه دریابیگی مرقوم دارند که حمایت و جانبداری خدر را متروک و راه معاملات و آمد و شد ترکمانان را به اهالی مازندران و استرآباد مفتوح سازد تا به این واسطه هم آنها مشغول کسب و رعیتی شده دست از تطاول و هرزگی باز دارند و هم اهالی دارالمرز از این زحمت نایابی نفط و نمک فارغ شوند.پنج روز قبل از این هم که پاره‌ای نوشتجات دیگر مبنی‌بر همین مطلب و کمال وحشت اهالی مازندران از این مراتب و قحطی نفط و نمک و بردن اسیر زیاد از اهالی آنجا رسید دوستدار سواد آنها را نزد مقرب‌الخاقان میرزامحمدعلی‌خان نائب‌الوزاره دول خارجه فرستاده که آن جناب را از مراتب استیصال و وحشت اهالی مازندران مطلع سازد.جواب فقرات مزبوره هنوز از آن جناب نرسیده و قراری در دفع این اطوار و حصول رفاه و آسودگی اهالی مازندران نشده که عالیجاه مجدت همراه موسیو غراف وارد اردوی همایون شد و پاره‌ای پیغامات از آن جناب تبلیغ نمود که تاسف و حیرت دوستدار آمد، زیرا که در صورتی که عالیجاه دریابیگی تقویت از خدر نام نماید و مداخله در امور ترکمانان کند و سایر اهالی ایل که بر حسب و نسب و اعتبار او از او بیشتر هستند تمکین به این معنی که مایه تعصب آنها می‌شود ننمایند و سد راه معامله و آمد و شد آنها از راه دریا نشده و این مردم صحرایی بد طبیعت اقدام به جسارتی کنند، آیا نتیجه این عمل در عهده عالیجاه دریابیگی خواهد بود یا حکام این طرف؟بالجمله اگرچه تنبیه ترکمانان ممکن و اسباب این عمل بحمدالله تعالی مهیا است و مرتکبین به سزای اعمال خود خواهند رسید، چنانکه بعد از استماع این اخبار احکام موکده به عالیجاه مقرب‌الخاقان محمد ولیخان بیگلربیگی استرآباد مرقوم شد و عالیجاه موکده به عالیجاه مقرب‌الخاقان محمدولی خان بیگلربیگی استرآباد مرقوم شد و عالیجاه جعفر قلی‌خان میرپنجه با افواج و سواره و توپخانه مامور است که زیاده از دو سه روز در دارالخلافه معطل نشده در کمال تعجیل خود را به صحرای گرگان رسانیده، لازمه تنبیه را از طایفه ترکمان به عمل آورد، ولی آن جناب را نیز زحمت می‌دهد که شرحی به عالیجاه دریابیگی مرقوم دارند که پس از سخت‌ گرفتن و بنای تنبیه نموده جعفرقلی‌خان و بیگلربیگی استرآباد اگر از راه دریا باز متوسل به عالیجاه مشارالیه بشوند، آنها را به ماموران این دولت بسپارید که تنبیه کامل به عمل آید و طوری نماید که خدر مزبور ترک این حرکات را کرده، دست از افساد و هرزگی بکشد و راه معامله ترکمانان را از راه دریا مفتوح سازد تا ان‌شاء‌الله تعالی این غوایل به کلی رفع شود.با اینکه به نواب شاهزاده مهدیقلی میرزا در این خصوصیات بحثی و ایرادی مقرون به حساب وارد نمی‌شود، زیراکه همین اوقات به واسطه خدر و سایرین، اسیر زیاد از فرضات مازندران برده شده که صاحبان اسیر هر روزه در آه و ناله هستند. با این احوال باز برای رفع مایقال و دفع اتهام معزی‌الیه را از مداخله در امر گز و گمرک آنجا و فرضه متعلقه به استرآباد و سوال و جواب این امور ممنوع و بی‌دخل کردند و حکم شد که هیچ رجوع نداشته باشد و اصلاح این کار و رفع غائله و تنبیه طایفه ترکمان جمیعا به عهده مقرب‌الخاقان محمدولی خان بیگلربیگی استرآباد محول و موکول شد. البته آن جناب هم عالیجاه دریابیگی را از مراتب مزبوره استحضار خواهند داد.و این معنی هم بر آن جناب معلوم است که اگر عالیجاه مشارالیه مداخله در کار ترکمان تبعه این دولت و خدر و امثال او نماید، چقدر باعث اختلال و هرج و مرج در میان آن طوایف وحشی و صحرایی خواهد شد. بعید نیست که این طورها زیاده باعث بی‌نظمی امور آنها گردد. بدیهی است که آن جناب قراری خواهند داد که عالیجاه دریابیگی در رفع موانع تجارت ترکمان‌ها با اهالی استرآباد و مازندران از سمت دریا به طوری که مفصلا اظهار شد، مضایقه ننمایند تا اختلالی که حالا در کار ترکمان‌ها رو داده است به واسطه تنبیه ماموران این دولت علیه و اهتمام دریابیگی در رفع موانع دریایی آنها به کلی مرتفع شده.

پاورقی

۱- سختی‌ها، دشواری‌ها