از نگاه دیگران-تاریخ معاصر ایران به روایت انگلیسیها -۴
وقایع هفته پیش از ۱۳ اوت ۱۹۲۱(۲۳ مرداد ۱۳۰۰)
مسوولان کمپانی هند شرقی که بخشی از آنها در ایالت خراسان مستقر بودند، گزارشهایی از شرایط آن ایالت به انگلیس فرستادهاند که مربوط به سال ۱۳۰۰ شمسی است. تجار طرفدار کلنل محمدتقی خان در روز هفتم اوت با ارسال تلگراف به کابینه، ضمن اعتراض به انتصاب صمصامالسلطنه خواستار ابقای کلنل محمدتقی خان در مقام خویش شدند.
در اوایل هفته از تهران به سرگرد برونیکوفسکی دستور داده شد که همچنان ریاست پلیس را عهدهدار باشد. سرگرد برونیکوفسکی به من گفت تنی چند از افراد پلیس علیه وی دست به تحریک زدهاند، ولی او با انتشار جزوات مشابه که با استفاده از ژلاتین نوشته میشوند و در آنها به صمصامالسلطنه و قوامالسلطنه فحاشی شده است همچنان ادامه دارد.به دستور رییس بلدیه قیمت نان کاهش یافت و از یک من دو قران به هیجده شاهی رسید.اطلاع یافتم که میرمهدی یکی از آشوبگران قفقازی اخیرا به منظور مقابله با مخالفین بلشویکها اقدام به تاسیس «کمیته مجازات» کرده است.روسهای مقیم مشهد پس از شنیدن اخبار مربوط به گسترش قحطی و مرض در کشورشان سخت ساکت و غمگین به نظر میرسند.در روز ۱۱ اوت امام جمعه خوئی تلگراف دیگری برای روحانیون تهران مخابره کرد.صمصامالسلطنه در ۱۳ اوت با ارسال تلگراف از تهران ضمن دادن «قول ایلخانی» به کلنل محمدتقی خان او را مطمئن ساخت که برخلاف شایعات رایج در مورد اسکورت همراه «اینجانب با کالسکه چاپاری قریبا حرکت مینمایم... و به شرافت ایلخانی خودم به جنابعالی اطمینان میدهم که کاملا مورد اعتماد من هستید.» صمصامالسلطنه همچنین راجع به آقای دبوا متذکر شده بود که دولت با ادامه خدمت وی مخالف است، لیکن او خواهد کوشید تا از اخراج نامبرده جلوگیری کند.در ضیافت ناهاری که در دهم اوت به دعوت کلنل محمد تقیخان به مناسبت عزیمت ماژور اسماعیلخان به سبزوار برگزار شد، کلنل ضمن ایراد سخنرانی از افسران خود خواست تا توجه بیشتری به موضوع میهنپرستی و تبلیغ آن مبذول دارند. وی سپس به احتمال مرگ خویش به عنوان قربانی اوضاع سیاسی حاکم اشاره کرد و از میهمانانش خواست تا راجع به وی به مادرش نامه بنویسند. افسران حاضر همگی به کلنل قول وفاداری دادند.اطلاع یافتم علاوه بر ۱۰۰ ژاندارمی که در هشتم ماه اوت به سبزوار اعزام شده بودند، در بعد از ظهر سیزدهم اوت نیز ۳۷۰ نفر دیگر متشکل از افراد سوار، پیاده و توپچی تحت فرماندهی ماژور اسماعیلخان به طرق حرکت کردند.- در روز همین سیزدهم اوت صمصامالسلطنه به وسیله تلگراف از کلنل محمدتقی خان پرسید که چرا گروهی ژاندارم جهت مقابله با نصرت لشگر فرمانده نگهبانان راه به مزینان گسیل داشته است. کلنل جواب داد اعزام این نیرو تنها برای ترساندن سالارخان بلوچ، سید حیدر و شجاعالملک هزاره بوده است که متفقا علیه وی تحریکاتی را شروع کردهاند.- شوکتالدوله یکی از روسای طایفه تیموری که زمانی حاکم سرخس بود و بعد بازداشت و تحتالحفظ به مشهد منتقل گردید و اسبها و اموالش نیز مصادره شد، اینک به دستور کلنل به حکومت تربت جام منصوب شده است. کلنل محمدتقی خان با این اقدام آشتیجویانه در نظر دارد طایفه تیموری را به حمایت از خود تشویق کند.
- شجاعالملک بربری موفق به عقب راندن یک واحد ژاندارمری از کاریز شده است.
وقایع هفته پیش از ۱۳ اوت ۱۹۲۱ (۲۳ مرداد ۱۳۰۰) رشت
- نیروهای دولتی در زد و خورد با شورشیان مازندران آنها را کاملا تار و مار کردند. سعدالدوله یکی از رهبران شورشی با ۸۰۰ نفر از افراد خود به نیروهای دولتی پیوست و مورد بخشش قرار گرفت. احسانالله خان و یارانش که کمتر از ۴۰۰ نفر هستند اینک فراری محسوب میشوند. وی در حال حاضر در جنگلهای دیلمان پناه گرفته است.
- رضاخان وزیر جنگ مدعی است که در حدود ۲۰۰۰ نفر از شورشیان را به اسارت گرفته است. وی همچنین میگوید حدود ۳۰۰ نفر از شورشیان کشته شدهاند.
- واحد اعزامی از سوی رضاخان برای مقابله با امیرموید ماموریت خود را با موفقیت کامل انجام داده است. امیرموید پس از تحمل شکست به جنگلهای اطراف ساری گریخته است.
- گفتوگوهای جاری با کوچکخان به علت درخواستهای غیرمعقول وی به جایی نرسیده است. در نتیجه رضاخان قصد دارد علیه کوچک خان وارد عمل شود و رشت و انزلی را اشغال کند. روتشتین وزیر مختار شوروی پس از مخالفت با این تصمیم رضاخان از وی خواسته است که یک بار دیگر برای استقرار صلح در منطقه با کوچکخان وارد گفتوگو شود. رضاخان از مداخله روتشتین رنجیده خاطر شده و به وی گفته است مساله گیلان را از طریق اعزام نیروهای نظامی حل خواهد کرد.
- روتشتین در اصل مایل به حفظ کوچکخان و کنار آمدن وی با حکومت مرکزی است؛ چرا که در حال حاضر روسها کنترل انزلی را در دست دارند و از طریق بنادر ایرانی دریای خزر مقادیر قابل ملاحظهای برنج و سایر مواد غذایی به قیمت ارزان به چنگ میآورند و از بندرانزلی به شوروی صادر میکنند؛ در این صورت اگر رشت و انزلی به تصرف حکومت مرکزی درآید، صادرات مواد غذایی ارزان بها از ایران به شوروی متوقف خواهد شد. از طرف دیگر روتشتین مایل به از دست دادن گیلان که آمادگی زیادی برای تبلیغات روسها دارد، نیست.
- خالوقربان هنوز در رشت به سر میبرد و با میرزا کوچکخان همکاری میکند. شهر رشت ناآرام است و اخیرا چندین خانه دستخوش آتش شده است.
- یک مقام رسمی سفارت شوروی به منظور افتتاح کنسولگری کشورش وارد تبریز شده است.
- انتشار سخنرانی ۲۶ ژوئیه لرد کرزن با انتقاد شدید و گسترده جراید ایران روبهرو شده است. روزنامه ستاره ایران که یکی از نشریات افراطی و پرخواننده است در نقد سخنرانی لرد سنگتمام گذاشته است.
- احسانالله خان شورشی فراری همراه با ۲۰۰ نفر از طرفدارانش در دهم اوت از دیلمان وارد انزلی شدند. روسها به او پیشنهاد کردهاند که به باکو بگریزد.
- حسن خان نماینده کمالیستها پس از دیدار و گفتوگو با میرزا کوچکخان از راه باکو عازم آنکارا شد.
ارسال نظر