نامه به سفرای روسیه و انگلیس درباره یورش مردم ارزروم به سفارت ایران

امیر کبیر

درباره شخصیت و کارهای میرزا تقی‌خان امیرکبیر مقالات و کتب بسیاری منتشر شده است. آنچه در این بخش می‌آید گونه دیگری از آشنایی با صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار است که از کتاب «نامه‌های امیرکبیر» برگرفته‌ایم. در این کتاب نامه‌های امیر به ناصرالدین شاه قاجار و برخی دیگر از رجال ایران و سفرای دیگر دول گنجانده شده است. این کتاب به کوشش «سیدعلی آل داود» گردآوری و توسط نشر تاریخ ایران منتشر شده است. عالیجاها، بلندجایگاها، فطانت و درایت همراها، مکرم دوستانا مهربانا؛ روز یکشنبه ۲۴ شهر رجب چنانکه خود شنیدید و معاینه به چشم دیدید بل کونسول‌های مقیم این شهر و سایر مسافرین و غربا که در این شهر بودند همه دیدند و شنیدند که بدون نیم ساعت خبرداری سابق دوستدار، بی‌جهت و سبب بدون دست‌آویزی حسابی از راه لجاج و محض افتضاح دوستدار مسلح و مکمل پنج شش هزار غفلتا با شمشیر و تفنگ و طپانچه بر سر منزل دوستدار ریختند و خانه را از بام و در خراب کردند و از هر طرف آتش زدند و پنج شش ساعت متوالی هجوم آوردند، با تفنگ و اسلحه بر سر دوستدار و آدم‌هایم ریختند و تا توانستند از سعی در قصد کشتن دوستدار و آدم‌هایم و یغما کردن مال کوتاهی نکردند.و یک نفر نویسنده دوستدار میرزاحسن‌نام را در خارج آن خانه به دست آورده پارچه‌پارچه کردند و یک نفر احمدنام دیگر را در همانجا کشیده و پیش روی پاشایان نظام پارچه پارچه‌کردند و چند نفر دیگر که همه حاضرند زخمدار کردند و آنچه هم از نقد و جنس و اسباب و اشیا به دست آمد بردند.

به خودم هم پیش از رسیدن پاشایان نظام و بعد از آن در حضور آنها از انداختن گلوله و زدن سنگ و شمشیر کوتاهی نکردند. بالاخره بعد از چند ساعت اینگونه گیر و دار که این آشوب جزئی تشکیل یافت، شما خود به آنجا آمده و جمیع اوضاع زخمدارها و کشته‌ها و خانه خراب و آتش زده و یغمای اموال و اشیاء را مفصلا دیدند که حاجب به تفصیل نیست. بعد از آن به صوابدید شما قرار شد که دوستدار و آدم‌هایم آمده در چادر عالیجاه بحری پاشای فریق یک دو روزی نشسته تا چنانکه شایسته شان ماموریت دولت ابد مدت علیه ایران است با هر که لازم باشد قرار اجرای تنبیه و سیاست مرتکبین این تقصیر عظیم و رد اموال منهوبه را بدهید و قرار امنیت و امکان اقامت بعد را هم بگذارید.تا امروز که روز سوم است نه یک نفر مقصر گرفته شده و نه قراری معلوم شده نه کسی سیاست شده و نه امنیتی از برای دوستدار حاصل است و نه آرامی هست. چون انعقاد این مجلس ارزنه‌الروم و اقامت دوستدار در این ولایت معلوم است با امر اولیای دولت ابد‌مدت علیه ایران و صوابدید دو دولت بزرگ واسطه است و شما هم که دو مامور متوسط هستید برای انجام این مطلب در اینجا توقف دارید، در این صورت دوستدار را می‌رسد که به هر جهت از شما قرار اجرای تنبیه و سیاست و قرار امنیت آتیه در این شهر را بخواهم، تا مراتب را به عرض اولیای دولت متبوعه خود برسانم. لهذا به شما اظهار می‌کنم و خواهش دارم که تا پس فردا که روز پنجم این مقدمه است از آخرین قرار و جواب شما مستحضر شوم. ۲۶ رجب ۱۲۶۲.