تیمور تاش: می‌دانم نفت خیلی خطرناک است

تیمورتاش

اسماعیل رابین در کتاب اسرارخانه سدان مشروح مذاکرات مجلس درباره نفت را آورده‌است که بخش دیگری از آن را می‌خوانید: ***

رییس - آقای تیمورتاش بفرمایید شما در چه موضوعی می‌خواهید صحبت بکنید؟ موضوعی مطرح نیست.

تیمورتاش - بنده قول داده بودم که راجع به نفت صحبت نکنم و امیدوارم که این توفیق را حاصل بکنم و بسیاری از این پرده‌ها را در این زمینه بالا نزنم.

و اما راجع به لایحه‌ای که دولت ادعا می‌کند لایحه است و من پس می‌گیرم؛ به هیچ وجه اینطور نیست، گزارشی است که کمیسیون نفت داده (صحیح است.)

به هیچ وجه لایحه دولت مطرح نیست؛ به دلیل آنکه آنچه تاکنون صحبت شده است فقط و فقط راجع به گزارش کمیسیون نفت است؛ یکی از موادی که لایحه دولت درش بوده است مطرح نشده؛ گفت‌و‌گو نشده؛ بحث نشده؛ و اصلا و ابدا لایحه دولت مطرح نیست که دولت بتواند و بخواهد آن را پس بگیرد. آقایان من می‌دانم که نفت خیلی خطرناک است؛ من می‌دانم که نفت خیلی بدبو است؛ من می‌دانم که نفت مایه هلاکت بسیاری شده؛ همان طوری که بدبختانه مایه پیشرفت و ترقی بسیاری از اشخاص هم شده؛ شما هر وقتی که می‌توانید این آتش را روشن کنید؛ هر زمانی که این را در مجلس شورای ملی مطرح بکنید، همین غوغا و همین خونی که در جوشش است به وجود خواهد آمد. پس از این نترسید که امروز محیط مناسب برای مذاکره نیست؛ شما هر روزی که نفت را بخواهید مطرح بکنید همین تشنج، همین اختلاف، همین جوشش و غلیان خواهد بود.

یک موضوعی صحبت شده؛ گفت‌و‌گو شده؛ خیلی هم صحبت شده و جناب آقای فروهر با کمال ارادت و بندگی که به جنابعالی دارم، بگذارید باز صحبت بشود.من اعلام می‌کنم که مخالف با ملی شدن صنعت نفت هستم و دلایلی را هم خواهم گفت؛ شما می‌فرمایید که این لایحه استیفای حقوق ملت ایران را نمی‌کند، من هم می‌دانم؛ می‌فرمایید می‌خواهید بروید صحبت بکنید، روی چه پایه‌ای صحبت می‌کنیم. چه می‌گویید؟ چه دایرکتری دارید؟ چه کار می‌خواهید بکنید؟ یک عده‌ای آمده‌اند، تمام ناطقینی که اینجا صحبت کرده‌اند فقط و فقط راجع به ملی شدن صنعت نفت صحبت کرده‌اند؛ کسی حرف دیگری نزده؛ شما می‌خواهید بگویید که بلی، می‌خواهید این را ملی بکنید؛ شما دایرکتری ندارید؛ شما هنوز مجلس را هم اصلا نمی‌دانید چیست؛ شما نمی‌دانید مجلس و کسانی که می‌خواهند صحبت بکنند راجع به چه قسمت‌هایی مخالف هستند؛ جناب آقای رزم‌آرا من در کمال ارادت و با اینکه موافق شما هستم و با این سمت به شما می‌گویم که پوست خربزه زیرپای شما گذاشته‌اند(صحیح است) شما این کار را نکنید؛ والله بالله دیگر در این مملکت نمی‌توانید حکومت کنید و من می‌خواهم شما حکومت بکنید؛ من موافق شما هستم و به این جهت به شما می‌گویم که لایحه را پی نگیرید و بگذارید صحبت بشود و حرف‌ها گفته شود؛ و بگذارید این عقده برای یک بار حل بشود.

رییس- آقای وزیر دارایی در ضمن بیان خودشان یک اشتباهی فرمودند که لازم است من توضیح بدهم که متوجه باشد گزارش کمیسیون نفت چون روی قرارداد تکمیلی بوده است مذاکرات آن نامحدود است و در اطراف آن و اقسام صور، نماینده می‌تواند همه جور اظهارات و بیانات بکند. چون گفتند که موضوعات دیگر را صحبت کرده‌اند همه طرز صحبت راجع به نفت می‌توانند بکنند؛ اما اینکه گفتند دولت نمی‌تواند استرداد بکند، این لایحه است( یک نفر از نمایندگان- نیست آقا، راجع به هیچ یک از موادش بحث نشده) لایحه‌ای است که آقای گلشائیان داده بود؛ بعد آقای منصور تایید کرده است؛ بعد هم دولت آقای رزم‌آرا قبول نموده؛ گزارش روی چه بوده؟ روی لایحه بود؛ لایحه دولت است؛ پس همه وقت می‌تواند استرداد کند. آقای مکی هم بیاناتتان را بکنید.

مکی- قدما یک مثالی دارند؛ می‌گویند: دزد را به دزدیش نمی‌گیرند؛ مگر به حساب. آقای وزیر دارایی یک شیفری را از معادن و منابع نفتی مکزیک به عرض مجلس شورای ملی رساندند و گفتند از آن تاریخی که آن ملت نفت را ملی کرده است میزان نفت او کم شده است. این یک مجله رسمی است( مجله‌ای که در دست داشتند نشان دادند) به اسم اویل این ونزوئلا مال بانک ملی نیویورک است؛ از تاریخی که این دیاگرامش که اینجا هست معین کرده است؛ کوریش را هم آقایان هم می‌توانند ببینند( مجله را ارائه دادند). مطابق این مجله رسمی آنچه را که ایشان گفتند دروغ گفتند. در ۱۹۳۸ که در مکزیک نفت را ملی کرده‌اند، ۴ میلیون تن استخراج داشته؛ ایشان گفتند که ۲۸ میلیون تن؛ در صورتی که شاید ۲۸ میلیون بارل بوده و ۲۸ میلیون بارل را با تن اشتباه کرده‌اند و از آن تاریخ تاکنون ملاحظه می‌فرمایید( اشاره به مجله) از آن موقعی که ملی شده است قوس صعودی را پیموده است؛ و رفته است بالا، به هفت میلیون تن رسیده؛ ولی در همین حال که به هفت میلیون تن مصرف داخلی مکزیک افزایش پیدا کرده، یک مقداری هم واردات نفت پیدا کرده؛ چرا واردات پیدا کرده؟ برای اینکه از تاریخی که ملی شده شراجانب و بیگانگان را از مملکتش کنده و نفوذ شرکت نفت‌های آنجا را کم کرد و صنایعش ترقی کرد؛ وقتی که قوای ماشینی‌اش زیاد شد، یعنی فابریکاسیون ترقی کرد؛ مسلما مصرف نفت هم در داخله مملکت زیاد می‌شود؛ کما اینکه اگر یک روزی این برنامه ۷ ساله واقعا از حقیقت تعقیب وعمل بکنند و عمل بکنیم مصرف سالی هشتصد هزار تن نفت به ۳ میلیون تن نفت بالا خواهد رفت و سه میلیون تن احتیاج خواهیم داشت؛ بنابراین اگر یک روزی وضعیت مملکت ما، ترقیات مملکت تا به آنجا رسید که ما تمام کارهایمان موتوریزه شد، آن وقت ما سه میلیون تن نفت احتیاج خواهیم داشت و اگر یک روزی ما به سه میلیون تن نفت احتیاج پیدا بکنیم دلیل بر این نیست که ما در اوضاع اقتصادی‌مان شکست خورده‌ایم و تنزل کرده‌ایم؛ برعکس ترقی کرده‌ایم و مسلما می‌دانیم که قوای تولیدی ما زیاد شده است که مصرف نفت ما به سه میلیون تن رسیده است؛ یعنی قوای موتوریمان زیاد شده که مصرف نفت ما به سه میلیون تن رسیده است؛ بنابراین آنچه را که ایشان راجع به قضیه مکزیک فرمودند دروغ است؛ به دلیل اینکه آنچه را که دست ایشان داده‌اند نماینده شرکت نفت، عین آن را به چند تا روزنامه برده بود و حتی به روزنامه شاهد هم برده و گفته بود که اگر چاپ بکنند پول هم بهتان می‌دهیم.

عین بیان شرکت نفت است و سفسطه است؛ این هم همین مجله رسمی است،‌ آقایان انگلیسی‌دان‌ها در اینجا زیاد هستند، اگر قبول ندارند این قضیه را در مجله رسمی نگاه کنند، ببینند تا ماست از دوغ و راست از دروغ تشخیص داده بشود؛ اما من وقتی که می‌بینم این یادداشت مستربوین است که توی این پرونده هست، کدام ایرانی وطن‌پرستی به رد این لایحه می‌تواند رای ندهد؟ این یادداشت مستربوین است؛ این پرونده محرمانه نفت است(پرونده و یادداشت را ارائه نمودند) مگر ما نمی‌دانیم؟ اینجا تمام یادداشت‌های و تلگراف‌های آقای ساعد است، مال آقای گلشائیان است، این یادداشت آقای رییس است؛ این تلگراف آقای محسن رییس وزیر امور خارجه است که آنجا نشسته‌اند.

دکتر بقایی- وجدانا از آقای رییس وزیر امور خارجه سوال کنید که خودشان بیایند اینجا توضیح بدهند که بوین چه دستور داده بود؟ وجدانا سوال کنید.

مکی- این تلگرافات لندن آقای رییس است(دکتر بقایی- یکیش را بخوانید) من وقت این کار را نداریم؛ تمام اینها را نوشته‌ام و به اطلاع ملت ایران می‌رسانم. اسمش را کتاب سیاه گذاشته‌ام. رونوشت اینها را تمام برداشته‌ام؛ وقتی که این اسناد در این پرونده هست، آن وقت می‌آیند اینجا تخطئه می‌کنند و به نفع شرکت نفت حرف می‌زنند. ای کاش یک موی نحاس پاشا در بدن این رجال ما بود، آن وقت به شما می‌گفتم که چطور حق ملت ایران را خواهید گرفت.

دکتر بقایی- ولی ملت حق خودش را خواهد گرفت.

مکی- اما مطالب دیگر می‌گویند؛ ما چطور می‌توانیم راجع به این قرارداد صحبت کنیم.

جمال امامی- شما مخبر کمیسیون هستید.

مکی- همین را می‌خواستم عرض بکنم که خود آن دولت و شرکت که این قرارداد را آورده است، قرارداد ۱۹۳۳ را پوچ می‌دانست؛ در مقدمه لایحه می‌گوید به ملاحظه تغییراتی که در نتیجه جنگ جهانی ۱۹۴۵- ۱۹۳۹، توجه بفرمایید خود شرکت نفت می‌گوید( این لایحه دولت است) به ملاحظه تغییراتی که در نتیجه جنگ جهانی ۱۹۴۵-۱۹۳۹ در وضع اقتصادی حادث شده، مزایای مالی که طبق قرارداد اصلی به دولت ایران تعلق می‌گیرد بایستی به ترتیب آتی‌الذکر افزایش یابد خود آنها این قرارداد را پوچ می‌دانند که این را برداشته‌اند و در مقدمه‌اش نوشته‌اند اگر این قرارداد نافذ بود؛‌اگر این قرارداد قدرت و قوت قانونی داشت؛ پس چرا یک همچو چیزی در مقدمه‌اش می‌گذاشتند؟ پس خود شرکت هم معتقد است که این قرارداد نافذ نیست و ملت ایران و خود انگلیسی‌ها هم قبولش ندارند و در یک محیط غیرآزادی گذشته و اما اینکه گفتند ما می‌خواهیم پس بگیریم آن را، این یک گزارش است که همان طوری که آقای تیمورتاش گفتند از کمیسیون نفت آمده ۱۷ نفر هم آن را امضا کرده؛ اسمی هم از اینکه ما کدام موادش را قبول نداریم تویش نیست و آن چیزی که آنجا صحبت شد این بود که وقتی می‌گوییم استیفای حقوق ملت ایران را نمی‌کند، یعنی هم ملی شدن تویش هست، هم لغو قرارداد ۱۹۳۳ تویش هست؛ یعنی همه اینها تویش هستند؛ بنابراین این فرمول را انتخاب کردند که بگویند این قرارداد با این کیفیت استیفای حقوق ملت ایران را نمی‌کند. حقیقت هم همین بود و از کمیسیون هم غیر از این نمی‌شده گزارشی به مجلس داد؛ گزارشی که کمیسیون مخصوص نفت داده تمام جهات را درش ذکر کرده. گفته وقتی که دولت وارد مذاکره شد مبنای مذاکرات روی دو چیز بوده است. یکی روی تمدید مدت یکی روی حق‌الامتیاز؛ مدتی نماینده دولت باسرویلیام فریزر و گس مذاکره کرده روی این موضوع، صورت مذاکراتی که این دو نفر با همدیگر کرده‌اند ماشین شده در کمیسیون حاضر است؛ بعد رفته‌اند روی اصل تنصیف؛ این صورت جلسه در اینجا هست که سفیر انگلیس مداخله می‌کند و به این کیفیت خاتمه پیدا می‌کند؛ هیچ وقت همان گلشائیانی که وزیر دارایی ازش دفاع کردند، حاضر نبوده است؛ ساعد هم حاضر نبوده است؛ ولی وقتی که فشار سیاسی می‌آید به ساعد صورت جلسه هیات دولت هست، تلگراف بوین هست.

دکتر بقایی- تلگراف آقای رییس هست.

مکی- آنها فشار آوردند؛ در صورت جلسه قید می‌کنند با مذاکراتی که سفیر انگلیس کرده که این را ببرید مجلس؛ ما از این لحاظ می‌گوییم خیانت کرده که تسلیم نظر بوین شده و اگر ایرانی بود؛ اگر خون ایرانیت در عروقش جریان داشت باید خونش ریخته بشود و از منافع مملکتش دفاع بکند و همان نظری که اول داشت، برای تامین حقوق ملت ایران، تعقیب بکند؛ اگر عقیده‌اش بود چرا پس عدول کرد از عقیده‌اش؟ اول گفته روی تنصیف، روی مدت و بعد راجع به حق‌الامتیاز صحبت کرده و اگر عدول کرده و از هیات دولت هم بهش چنین اجازه‌ای داده نشده و طبق همین پرونده محرمانه تسلیم نظر دولت انگلستان شده و مسلما خیانت کرده و هرکس که بخواهد این قرارداد غیر نافذ را تنفیذ بکند، او هم خیانت کرده؛ برای اینکه این پرونده را یا باید محوش می‌کردند، نمی آمد در کمیسیون نفت؛ ولی وقتی که می‌آید توی کمیسیون نفت دیگر بلند نشوید اینجا رجزخوانی بکنید؛ حماسه‌سرایی بکنید که ما خدمت کردیم؛ کدام خدمت؟... چه خدمتی؟... وقتی که به این وضوح اسناد توی پرونده محرمانه نفت هست؛ یادداشت مستر بوین هست؛ تلگراف آقای رییس هست؛ تلگرافاتی که به آقای رییس شده هست؛ تلگرافاتی که آقای ساعد از لندن که برای فشار خون رفته بودند به دفتر مخصوص شاهنشاهی کرده‌اند موجود است و همه توی این پرونده آمده؛ دیگر چرا می‌خواهید یک بار دیگر این زنجیر اسارت و قلاده‌ بندگی را به گردن ملت ایران بیندازید و بالاخره ملت ایران را در قید اسارت بریتانیای کبیر قرار بدهید؟... بنده تصور می‌کنم آنچه که کمیسیون نفت در قوه داشته در حدود ۴ ماه راجع به این موضوع مذاکره کرده؛ صورت مذاکراتی که در کمیسیون هست شاهد است که کمیسیون نفت اکثریتش و حتی در روز آخرش اتفاق آرا داشته است که این لایحه استیفای حقوق ملت ایران را نمی‌کند.

پس بنابراین دولت مدعی است که این اکثریت که آن را امضا کرده است، یعنی آن ۱۷ نفر و یک نفر هم آقای فقیه‌زاده که در مسافرت بودند ایشان هم امروز آمدند و تایید کردند؛ پس صددرصد اعضای کمیسیون نفت تشخیص دادند که این استیفای حقوق ملت ایران را نمی‌کند؛ دولت آقای رزم‌آرا و آقای وزیر دارایی می‌خواهند بگویند که این ۱۸ نفری که منتخب مجلس شورای ملی بودند آنجا رفته‌اند نسنجیده و نفهمیده این لایحه را رد کرده‌اند؛ این طور نبوده؛ ما چهار ماه توی کمیسیون نشستیم، قسمت به قسمت، رسیدگی کردیم؛ در ۲۵ ماده دعاوی دولت بحث مفصل شده؛ روی مواد الحاقی که رسیدیم، آقای فقیه‌زاده یک روز عقیده‌شان این بود که مذاکرات کافی است و پیشنهاد کفایت مذاکرات دادند؛ گفتند اگر یک «و» این قرارداد استیفای حقوق ملت ایران را نکند، ما تمامش را قبول نداریم؛ پس بنابراین وقتی کمیسیون رد کرده یعنی هم تمدید مدت‌ را رد کرده؛ هم ملی شدن را تویش گذاشته و هر طوری که مجلس شورای ملی که منتخب ملت ایران است این را تصویب بکند او مورد قبول است و این را گذاشته است به اختیار مجلس شورای ملی که هر طور دلش می‌خواهد رای بدهد؛ ملی‌اش می‌خواهد بکند؛ اعلام بکند؛ لغو قرارداد می‌خواهد بکند، اعلام بکند. هیچ کس مخالفتی نخواهد کرد. اعلام بکند مجلس شورای ملی که من از این تاریخ در چاه‌ها را می‌بندم؛ اعلام بکند مجلس شورای ملی که من از این تاریخ در چاه‌ها را گل می‌گیرم.