مدرس اصلاحگر بزرگ

مشروطه‌خواهان پیروز در سال‌های بلافاصله پس از پیروزی و در سال‌هایی که شاه و دربار قدرت خود را از دست می‌دادند، نیرومند بوده و شرایط انتخابات آزاد تا اندازه‌ای فراهم بود. مجلس‌های اول تا چهارم در چنین شرایطی برگزار شد و برخی نمایندگان شجاع در قالب احزاب دموکرات و اعتدالیون راه کاهش اختیارات شاه و دربار را هموار می‌کردند.

مجلس سوم که تعطیل شد ۵ سال و ۷ ماه و ۸ روز طول کشAید تا در تیرماه ۱۳۰۰، چهارمین دوره مجلس قانونگذاری یا نطق احمدشاه شروع به کار کند. این دوره از مجلس در ۲۱ مردادماه ۱۳۰۰ کار خود را به طور رسمی آغاز کرد. کودتای ۱۲۹۹ سیدضیا و رضاخان شرایط تازه‌ای پدیدار کرده بود و به همین دلیل انتخابات این دوره از مجلس با دوره‌های اول تا سوم متفاوت بود. به نوشته خانم زهرا اشجعی در جلد چهارم کتاب «نخبگان سیاسی ایران»، انتخابات در شهرستان‌ها با تاخیر مواجه شد و در برخی نواحی تحت نفوذ و تاثیر مسوولان قرارداد ۱۹۱۹ صورت گرفته بود و مورد اعتماد مردم نبود و مخالفت‌هایی صورت گرفت. مشیرالدوله نخست‌وزیر وقت با اتخاذ سیاستی خاص زمینه برهم زدن قرارداد ۱۹۱۹ را در مجلس چهارم فراهم کرد.»

محمد سردار نیز درباره مجلس چهارم نوشته است: «در مجلس چهارم شمار نمایندگان روحانی در مقایسه با مجلس سوم کاهش یافت و از ۳۱ درصد کل نمایندگان آن دوره به ۲۳ درصد در مجلس چهارم رسید. رشد کارمندان دولت که به عضویت مجلس چهارم درآمدند قابل اعتنا بود. صاحبان مشاغل آزاد نیز

۱۰ درصد کل نمایندگان این دوره را به خود اختصاص دادند. مجلس چهارم که بعد از یک دوره طولانی تعطیلی این نهاد کار خود را شروع کرده بود، بیشتر دوران فعالیت خود را در تشنج و کشمکش گذراند.

در داخل مجلس نمایندگان با تشکیل فراکسیون‌های گوناگون و تشکیل دو گروه اقلیت و اکثریت وضع خاصی در صحنه پارلمان ایجاد کرده بود. سوسیالیست‌های ایرانی که ترکیبی از رهبران دو حزب دموکرات و اعتدالی قدیم بودند و تمایل خود را به سیاست‌های شوروی پنهان نمی‌کردند از رویدادهای جالب در این مجلس است. سیدحسن مدرس رهبر اصلاح‌طلبان مجلس شده بود و با اینکه تشکیلات و سازمان حزبی نداشت، گروه قابل توجهی از نمایندگان را دور خود جمع کرده بود. اقدام به یاد ماندنی سیدحسن مدرس در این دوره از فعالیت‌های نهاد قانونگذاری الغای قرارداد ۱۹۱۹ بود.

استخدام مستشاران آمریکایی برای اصلاح امور مالیه از دستاوردهای مهم مجلس چهارم است. تصویب قانون واگذاری نفت شمال ایران به کمپانی استاندارد اویل در همین دوره اتفاق افتاد.

خانم اشجعی در کتاب یاد شده برخی از قوانین مهم مصوب در دوره چهارم را به شرح زیر فهرست کرده است:

۱- تصویب قانون فرستادن ۶۰ دانشجو به خارج از کشور

۲- تصویب قانون ثبت اسناد و املاک

۳- عقد عهدنامه مودت با دولت جدید بلشویکی

۴- الغای کنترات مستشاران انگلیسی در وزارت دارایی

۵- درخواست تقاضای عضویت ایران در جامعه ملل.

مجلس چهارم در ۳۰ خرداد ۱۳۰۲ به کار خود پایان داد. حسین پیرنیا رییس مجلس چهارم بود.