مجاهدان جنبش مشروطیت در تبریز

خیزش مشروطیت ایران، فراگشتی شش مرحله‌ای بود که نخستین مرحله آن، عبارت بود از: صدور فرمان مشروطیت که در ۲۴ جمادی الثانی سال ۱۳۲۴، برابر با ۱۳ مردادماه سال ۱۲۸۵ (۵ اوت ۱۹۰۶)، صادر شد. البته این مهم، حاصل مجموعه‌ای از مبارزه‌های پیگیر ملت ایران بود که فراگشت و نتیجه آن، صدور فرمان مزبور بود. هنگامی که این فرمان صادر شد، در جهان تنها ۴۳ کشور مستقل وجود داشت که امروز شمار آنها کما بیش به ۲۰۰ کشور رسیده است. این کما بیش ۱۵۰ کشورهای تازه، همگی برآمده از جنگ جهانی دوم‌اند. به این سان، پرسابقه‌ترین این کشورها، میان ۴۵ تا ۵۰ سال و دیگران کمتر، پیشینه تاریخی دارند.

از آن ۴۳ کشوری که در زمان صدور فرمان مشروطیت ایران دارای استقلال بودند، تنها ۱۶ کشور را با اما و اگر، می‌توان جزو کشورهای مردم‌سالار رده‌بندی کرد. یعنی، کشورهای دارای پارلمان. از میان ۴۳ کشور مستقل آن زمان، تنها ایران و عثمانی به عنوان کشورهای اسلامی، دارای استقلال بودند.

در همه کشورهای مردم‌سالار آن زمان، زنان دارای حق رای نبودند. زنان برای نخستین بار در سال ۱۹۲۱ م (۱۳۰۰ خ) در ایالات متحده آمریکا حق رای به دست آوردند و سپس در سال ۱۹۲۷ م (۱۳۰۶ خ) در بـریتانیا از ایـن حق بهره‌مند شدند. در ایران، زنان در سال ۱۳۴۲ خ (۱۹۶۳ م)، حق رای به دست آوردند و باید گفته شود که زنان سوئیسی، در دهه ۸۰ م (دهه ۶۰ خ)، از این حق‌، بهره‌مند شدند.

در میان ۱۶ کشوری که در آغازین سال‌های سده بیستم، دارای پارلمان بودند، همه مردان، به ویژه مردان طبقه‌های فرودست به دلیل پیچیدگی نظام انتخاباتی، حق رای نداشتند. باید دانست که همزمان با خیزش مشروطیت ایران، همه مردان انگلیسی، از حق رای برای گزینش نمایندگان پارلمان، برخوردار شدند. در چنین جهانی، ایران در سال ۱۲۸۵ خ (۱۹۰۶ م) بر اثر خیزش مشروطیت، به عنوان هفدهمین کشور، به جرگه کشورهای دارای سامان مردم‌سالاری پیوست. ایران، نخستین کشور از قاره پهناور آسیا بود که خیزش در راه مردم‌سالاری را آغاز کرد و در این تلاش ملی، پیروز شد.

چنان که گفته شد، مشروطیت ایران، فراگشتی است در شش گام که بر چهار سند پایه‌ای استوار است. نخستین گام یا نخستین سند مشروطیت ایران که برآمده از خیزش دامنه‌دار و ژرف ملت ایران برابر نظام استبدادی حاکم به شمار می‌رود، فرمان مشروطیت است.

دکتر هوشنگ طالع‌(بخشی‌از یک مقاله)