گفت‌وگو با مهندس پارسا مدیرعامل مس سونگون
انقلاب در صنعت مس - ۲۱ بهمن ۸۵
مقدمه: مجتمع مس سونگون در استان آذربایجان‌شرقی و در ۱۳۰ کیلومتری تبریز واقع شده است. مختصات جغرافیایی معدن ۴۶ درجه و ۴۳دقیقه طول شرقی و ۳۸ درجه و ۴۲درجه عرض شمالی بوده و حداکثر ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد حدود ۲۷۰۰متر است. جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان در همسایگی این مجتمع که بر روی کمربند متالوژنی جهانی موسوم به کمربند آلپ - هیمالیا قرار دارد، واقع شده‌اند. گستردگی کانی‌زایی فلزی ناحیه آذربایجان‌شرقی به عنوان یک ذخیره عظیم مشابه سرچشمه کرمان به اثبات رسیده است. به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران، اولین مرتبه ذوب مس طبیعی و ذوب سنگ‌های مس‌دار در ایران صورت گرفته است که نشان از آشنایی ایرانیان با مس و استخراج آن دارد.
مقدمه: مجتمع مس سونگون در استان آذربایجان‌شرقی و در ۱۳۰ کیلومتری تبریز واقع شده است. مختصات جغرافیایی معدن ۴۶ درجه و ۴۳دقیقه طول شرقی و ۳۸ درجه و ۴۲درجه عرض شمالی بوده و حداکثر ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد حدود ۲۷۰۰متر است. جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان در همسایگی این مجتمع که بر روی کمربند متالوژنی جهانی موسوم به کمربند آلپ - هیمالیا قرار دارد، واقع شده‌اند. گستردگی کانی‌زایی فلزی ناحیه آذربایجان‌شرقی به عنوان یک ذخیره عظیم مشابه سرچشمه کرمان به اثبات رسیده است. به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران، اولین مرتبه ذوب مس طبیعی و ذوب سنگ‌های مس‌دار در ایران صورت گرفته است که نشان از آشنایی ایرانیان با مس و استخراج آن دارد.
پیشرفت صنایع مادر در ایران بسیار جالب توجه است. صنایعی مانند استخراج و تولید فولاد مس و آلومینیوم و... که وزارت صنایع و معادن، سازمان توسعه و نوسازی معادن و کارشناسان متعهد و مجرب، همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا موجبات پیشرفت هر چه بیشتر این صنایع را فراهم آورند. در زمینه صنعت مس که شاهد تحول عظیم آن و استفاده از ذخایر خدادادی در کشورمان بودیم نیز جای بحث بسیار است.
در این راستا و با توجه به اینکه امسال در بیست‌وهشتمین سالگرد پیروزی انقلاب هستیم مصاحبه‌ای با مهندس پارسا مدیرعامل شرکت مس سونگون ترتیب دادیم. در این مصاحبه نکاتی بسیار شنیدنی در رابطه با مقایسه این صنعت در قبل از انقلاب و حال حاضر بیان شده است که متن آن در پی می‌آید:
شما به عنوان مدیرعامل شرکت مس سونگون پیشرفت صنعت مس را پس از پیروزی انقلاب اسلامی چگونه بررسی می‌کنید.
مس صنعت جوانی است و عمده فعالیت‌های مس مربوط به دهه ۳۰ به بعد است و قبل از آن عمدتا به صورت کارگاهی و فعالیت‌های منطقه‌ای و در حد خیلی محدود انجام می‌گرفت. اما اگر بخواهیم صنعت مس را قبل از انقلاب و پس از انقلاب به گونه‌ای با هم مقایسه کنیم این واقعیت را می‌دانیم که قبل از انقلاب، بیشتر این بیگانگان و کشورهای صنعتی بودند که فقط هم برای تامین منافع خودشان به دنبال این ذخایر و منابع بودندو این‌گونه منافع کشور زیر پا گذاشته می‌شد. در حالی که پس از انقلاب مسوولان کشور با برنامه‌ریزی مناسب در پی تامین منافع جامعه هستند و در حقیقت این فلسفه اسلامی و دستوری در این راستا وجود داشته و این واقعیتی است که در صنعت مس نیز مانند دیگر صنایع انقلاب بزرگی شده است.
اگر بخواهیم بر صنعت مس در دوران پیش از انقلاب دقیق شویم می‌توان گفت که فقط مجتمع مس سرچشمه وجود داشت که آن هم به طور کامل راه‌اندازی نشده بود. آمریکایی‌ها در سرچشمه فقط توانستند کمی به سنگ‌شکن آن بار دهند اما تغلیظ و بهرهبرداری از آن به تلاش‌های پس از پیروزی انقلاب برمی‌گردد. آمریکایی‌ها باورشان نمی‌شد که ما بتوانیم با استفاده از نیروهای داخلی این معدن را به بهرهبرداری برسانیم. شکر خدا امروز می‌بینیم سرچشمه به تنهایی بیش از ظرفیت اسمی خود استخراج می‌کند و با نگاهی کلی به این دو دوران می‌بینیم که راه‌اندازی سرچشمه پس از انقلاب شروع شد و تکمیل فاز2 تغلیظ مس سرچشمه نیز پس از انقلاب و در سال 83 صورت گرفت. راه‌اندازی و سرمایه‌گذاری مس میدوک پس از انقلاب بود. راه‌اندازی، اجرا و بهرهبرداری از مس خاتون‌آباد نیز پس از انقلاب بود و با افتخار می‌گوییم که بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری در این بخش و بهرهبرداری از طرح مس سونگون نیز مربوط به پس از انقلاب میشود.
حال اگر نگاهی کلی به حجم سرمایه‌گذاری در این زمینه به قبل و پس از انقلاب داشته باشیم: حجم سرمایه‌گذاری پس از انقلاب چندین برابر سرمایه‌گذاری در قبل از انقلاب است، با این تفاوت که آن اسراف‌های قبل از انقلاب دیگر وجود نداشته و مدیریت اجرا، تعهد و تخصص پس از انقلاب به میزان زیاد در این بخش دخیل بوده است.
با توجه به موضوع بحث این روزها یعنی عصر طلایی فلزات و افزایش جهانی قیمت آن، راهکاری که ایران برای استفاده بهینه از این فرصت باید در پیش گیرد چگونه است؟
بحثی که تحت عنوان عصر طلایی فلزات مطرح شد برای ما ایرانیان نیز بسیار قابل توجه خواهد بود چون خداوند تبارک و تعالی الطاف فراوانی را به ما کشور ما اعطا کرده است که یکی از آنها معادن و ذخایر عظیم معدنی در کشور است.
ایران در زمینه ذخایر معدنی کشور بسیار قوی است. اما به نظر من هنوز ما شکر این نعمت‌ها را به جای نیاورده و به اندازه‌ای مثال‌زدنی با آن جایگاه و سطحی که لایق آن هستیم فاصله داریم.
در کتابی می‌خواندم شرکت جنرال‌الکتریک در سال ۱۹۹۸ تقریبا ۹۷میلیارد دلار فروش داشته است.
اگر بررسی شود می‌بینیم این شرکت معدن و یا کارخانه مواد اولیه‌ای ندارد و از مواد اولیه تولید شده توسط کشورهایی مانند ما بهره می‌گیرد و واضح است این مواد اولیه برای شرکت‌هایی مانند جنرال‌الکتریک حکم طلا را دارد.
من امیدوارم در حالی که ما باید برنامه‌ریزی مناسب برای استفاده و بهرهبرداری بهینه از معادن داشته باشیم در این راستا محصولات کارخانجات خود را نیز به ارزش افزوده عالی برسانیم.
در رابطه با بحث عصر طلایی فلزات مبحث استراتژی مدیریت از اهمیت بالایی برخوردار است و واقعا این چشم‌انداز 20ساله تعریف خوب و بسیار زیبایی بوده است و امیدوارم تمام مسوولان انقلاب این چشم‌انداز 20ساله را به صورت موشکافانه تعریف و پیاده کرده و به آن هدف‌های اصولی و بالا برسیم.
مثلا در زمینه مس ما ۵درصد ذخایر معادن دنیا را در اختیار داریم اما تولید ما ۱درصد دنیا است. چرا؟
اگر به همین 5درصد شناخته شده هم برسیم خود کار بزرگی است و البته با این دید که ما نباید به این 5درصد نیز قانع باشیم.
خوشبختانه مدیریت عالی مجموعه از مقام وزارت آقای دکتر طهماسبی و همچنین آقای هراتی نیک و مهندس پورمند در راس صنعت مس کشور و برنامه‌ریزی مناسب، کل استخراج مس در سراسر کشور را با مدیریت واحد و یکپارچه و با تامین بودجه گردهم آورده و به یک واحد خاص یعنی شرکت ملی مس واگذار کرده‌اند.
دیگر در این زمینه بهانه‌ای وجود نداشته و امیدوارم که در پایان برنامه به آن اهداف تعیین شده رسیده و حتی بالاتر از این اهداف عمل کرده و افق‌های جدیدی در رابطه با معادن مس و متعاقب با آن سرمایهگذاریهای خوب و توسعه این صنعت را پیش‌رو داشته باشیم.
با توجه به طراحی مس سونگون چرا در این طراحی احداث کارخانه ذوب و پالایش در نظر گرفته نشده است.
از این نظر باید واقعیت را دید که در حال حاضر این طراحی صورت پذیرفته و اینکه چرا این طراحی از قبل صورت نگرفته مربوط میشود به شرایط و مقاطع گذشته که شاید در آن روز این افق آنچنان برایشان روشن نبوده و اکنون این مهم است که با یاری خدا این موضوع دیده شده که هم بخش ذوب و هم بخش پالایش به بهرهبرداری رسیده و حلقه تولید در خود مس سونگون به اتمام خواهد رسید و ما از این به بعد تولید کاتد را در خود سونگون خواهیم داشت که در این میان سفر آقای دکتر احمدی‌نژاد مایه برکت و خیر بوده و کمک بزرگی به سرعت بخشیدن به این بخش کرده است و با وجود مطالعات اولیه و امکان سنجی‌های فنی و اقتصادی صورت گرفته و با در نظر گرفتن پتانسیل‌های منطقه و توجه به اهمیت سرمایه‌گذاری در منطقه، پیشرفت کار سرعت خوبی دارد.
در حال حاضر وضعیت پیشرفت طرح احداث کارخانه ذوب و پالایش در چه مرحله‌ای است؟
براساس اطلاعاتی که من دارم در رابطه با تهیه اسناد و انتخاب پیمانکار و گشایش اعتبار، اقدامات اولیه صورت گرفته است.
شنیدم اخیرا اکتشافی شروع شده و به ذخایر بیشتر دست یافته‌اید و با توجه به گفته‌ها حتی در محوطه سایت و در 50کیلومتری معدن نیز نشان از وجود ذخایر است. آیا محدوده و وسعت این اکتشافات و ذخایر روشن شده است یا خیر؟
خوشبختانه در منطقه سونگون و در واقع شمال غرب ایران با توجه به اقدامات صورت گرفته توسط متولی این بخش یعنی شرکت ملی مس برنامه‌ریزی‌های خوبی صورت گرفته است. در خود سونگون، ما دو مرحله اکتشافات تکمیلی با نام سونگون ۲ و ۳ داشته‌ایم که در اصل شامل جنوب غربی و شمال شرقی معدن میشود ولی قضاوت دقیق در مورد محدوده و وسعت منطقه اکتشافی هنوز زود است و در کل چشم انداز خوبی را شاهد هستیم. همچنین در مناطق دیگر مانند هریس و اهر برنامه‌های اکتشاف داریم که با یاری خدا نتایج، به منابع عظیم مس خواهد افزود.
در این قسمت لطفا دیدگاه‌ها و پیشنهادهای خود را در رابطه با مس سونگون و آن منطقه بفرمایید.
در اینجا می‌‌خواهم جمله‌ای را مخصوصا ادا کنم و این را حمل بر آذری زبان بودن و تعصب داشتن بنده به این منطقه نکنید و آن و این است که اگر کسی می‌خواهد خلقت، طبیعت و ثروت را در یک نقطه ببینید باید سونگون را مشاهده کند.
موضوع دیگر که قابل ذکر است انسجام و هماهنگی خاص بین مسوولان سیاسی منطقه از جمله استانداری و فرمانداری و نماینده‌های محترم مردم در مجلس با مدیریت مس است و این شرایط را برای سرمایه‌گذاری و ارتقای منطقه فراهم آورده است و خوشبختانه همه اراده کرده‌اند به آنچه که لیاقت منطقه به آن بستگی دارد برسیم.
منطقه آذربایجان یک منطقه بکر است که بسیار جای کار دارد و من امیدوارم که مسوولان و هیات دولت در چارچوب برنامه 20ساله که از طرف مقام معظم رهبری ارائه شده است بیایند و مرزها را کاملا شفاف کرده و تعریف و مشخص کنند که چه قسمت‌هایی صنعت مادر است و کدام قسمت صنعت پایین دستی است و باید تعریف شود که در کدام قسمت و به چه صورت سرمایه‌گذاری شود و اگر این عملی شود، هم سرمایهگذاریهای خصوصی و هم دولتی و هم خارجی با هم هماهنگ شده و استراتژی‌های مدیریتی تدوین و مرزبندی شوند مطمئنا به آنچه استحقاق منطقه است دست می‌یابیم.
در پایان اگر مشکلاتی را در منطقه سونگون و در جلو راه پیشرفت این منطقه می‌بینید بیان کنید.
قدم اول معرفی معدن سونگون و منطقه سونگون است که جز با اطلاع‌رسانی قوی انجام‌پذیر نیست.
قدم دوم فراهم کردن زیرساخت‌ها و زیربناها و وضعیت راه‌های ارتباطی است که باید برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای راه‌ها چه شوسه و چه راه‌آهن صورت گیرد و قدم سوم ایجاد فرهنگ صنعتی در منطقه و جهت‌دهی به این سو است.
تاریخچه اکتشاف و بهرهبرداری از معدن مس سونگون
قدیمی‌ترین فعالیت اکتشافی در معدن سونگون مربوط به سال ۱۲۹۰ هجری شمسی است که توسط اشتال صورت گرفته است. پس از آن مطالعات زمین‌شناسی «و کانی» شناسی متعددی تا سال ۱۳۴۸ توسط محققان خارجی انجام شده و در سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۳ کارشناسان سازمان زمین‌شناسی کشور مطالعاتی را در منطقه انجام و ضمن تایید وجود معادن مس و مولیبدن، پیجویی‌های گسترده‌ای را به روش کانی سنگین، ژئوشیمی و اکتشافات چکشی انجام داده‌اند. سپس در سال ۱۳۶۸، توسط گروه ژئوفیزیک شرکت ملی صنایع مس ایران اولین گمانه اکتشافی در سونگون حفر شد.
در مورد تاریخچه بهرهبرداری از معدن نیز آثار معدنکاری قدیمی و حفریات مربوطه، بیشتر در شرق توده کانسار فعلی (بخش اسکارنی) و در امتداد طول رودخانه سونگون با هدف دسترسی به سنگ‌های پرعیار صورت گرفته است.
فرآیند تولید کارخانه
روش استخراج معدن مس سونگون روباز بوده و از تراز 2350متر (بالاترین نقطه معدن) آغاز شده و تراز کف نهایی معدن 1625 متر خواهد بود. براساس آخرین مطالعات، کل ذخیره قطعی معدن 806میلیون تن با عیار 62/0درصد و ذخیره قابل استخراج 388میلیون تن می‌باشد که طی یک دوره 31ساله استخراج خواهد شد. ذخایر معدنی مس سونگون از نوع پورفیری است. ابتدا سنگ معدن توسط دامپتراک‌ها به داخل سنگ‌شکن از نوع ژیراتوری تخلیه شده و به اندازه 15 الی 25 سانتیمتر خرد شده و سپس توسط نوار نقاله به انبار سنگ شکسته وارد میشود. از این مرحله به بعد در کارخانه تغلیظ عملیات‌های خردایش، فلوتاسیون، آبگیری و در انتها فیلتراسیون انجام می‌گیرد و محصول نهایی به صورت کنسانتره مس با عیار 30درصد تولید میشود. کارخانه تغلیظ مس سونگون برای دو فاز طراحی شده است. فاز اول به ظرفیت 7میلیون تن خوراک ورودی در سال و با عیار متوسط 62/0درصد، 150هزار تن کنسانتره با عیار 30درصد تولید خواهد کرد.
سایت نیمه‌صنعتی
سایت نیمه‌صنعتی معدن حدود 21000 مترمربع زیربنا دارد و شامل ساختمان‌های تعمیرگاه، آزمایشگاه، آتش‌نشانی، ساختمان خدماتی، اداری، پمپ بنزین، پست برق، موتور پول، ساختمان کامیون‌شویی و نگهبانی میشود.
تامین آب و دفع پساب
آب خام مورد نیاز مجتمع مس سونگون از سد ستارخان اهر به‌وسیله یک خط لوله به طول 36 کیلومتر تامین می‌گردد. پساب کارخانه پس از پمپاژ به سد باطله که در فاصله هوایی به طول تقریبی 6 کیلومتر در جنوب غربی معدن احداث شده است، وارد میشود.
پروژه دفع پساب شامل ۵ ناحیه به‌شرح زیر است:
1 - ایستگاه پمپاژ انتقال باطله:
* این ایستگاه جهت پمپ کردن پساب به محل سد باطله احداث میشود. ۱۶ دستگاه پمپ (۸ پمپ در حال کار) از نوع سانتریفوژ با هد ۴۱۵ متر و دبی ۱۳۵ مترمکعب در ساعت برای فاز اول این ایستگاه طراحی شده است.
* خط انتقال باطله: این خط برای فاز اول به‌طول تقریبی 10 کیلومتر با قطر 450 میلیمتر طراحی شده است.
۲ - سیستم برگشت آب از سد باطله:
* خط انتقال آب برگشتی به ایستگاه سیکلون به‌طول 5400 متر از نوع فولادی با قطر 600 میلیمتر و دبی 1083 متر مکعب در ساعت (در فاز اول)
* خط انتقال آب برگشتی به کارخانه به‌طول ۴۵۰۰ متر از نوع فولادی با قطر ۴۰۰ میلیمتر و دبی ۸۶۱ متر مکعب در ساعت (در فاز اول)
* خط انتقال آب از ایستگاه پمپاژ آب برگشتی به مخزن خط الراس به‌طول 2200 متر از نوع فولادی با قطر 500 میلیمتر و دبی 2089 مترمکعب در ساعت (در فاز اول)
۳ - ایستگاه پمپاژ و خط انتقال برگشت آب از سد Seepage به سد رسوبگیر:
* این دستگاه شامل دو دستگاه پمپ با هد 210 متر و دبی 490 متر مکعب در ساعت برای ایستگاه و خط لوله به‌طول 1000 متر از نوع فولادی به قطر 300 میلیمتر است.
۴ - ایستگاه سیکلون جهت تولید ماسه احداث سد باطله:
* غلظت دوغاب ورودی مرحله اول 40درصد است که طی 3 مرحله جداسازی میشود و 228 تن در ساعت میزان ماسه تولیدی (در فاز اول) است که 1083 متر مکعب در ساعت آب مورد نیاز فرآیند شست‌وشوی ماسه (در فاز اول) است.
۵ - سد باطله:
* سد باطله: در جنوب غرب معدن سونگون (فاصله هوایی به طول تقریبی 6 کیلومتر) و در بخش فوقانی حوزه آبریز رودخانه آیت کندی احداث شده است. سد باطله از نوع بالارو و با استفاده از مصالح ماسه و تفکیک شده توسط سه مرحله سیکلون احداث خواهد شد. این سد شامل قسمت‌های زیر است:
الف) سد شروع‌کننده (Starter dam): که به منظور تامین حجم اولیه مورد نیاز جهت ذخیره باطله در سال‌های اولیه بهرهبرداری و کنترل روان آبها با ارتفاع ۶۴ متر و طول تاج ۳۷۰ متر و از نوع خاکی با پیش‌بند رسی احداث شده است.
ب) سد پنجه سنگریز (Rock Fill Toe Darn): که به منظور محدود کردن شیروانی ماسه‌ای پایین دست سد باطله که از نوع خاکی با سیستم زهکشی بروی شیروانی بالادست و ارتفاع نهایی 70 متر احداث شده است.
ج) سد ذخیره نشتاب (Seepage Dam): این سد به منظور جمع‌آوری نشتاب‌های بعدی از پی و تکیه‌گاه‌های سد باطله توسط ایستگاه پمپاژ مربوطه از نوع خاکی با هسته رسی به ارتفاع ۱۰ متر و طول تاج ۶۷ متر احداث شده است. ارتفاع نهایی سد باطله ساخته شده در طول ۳۱ سال بهرهبرداری ۱۷۸ متر خواهد بود.
مطالعات زیست محیطی
مجتمع مس سونگون اولین طرح معدنی در کشور است که در آن همزمان با مطالعات فنی و مهندسی، مطالعات زیست محیطی نیز در حال اجراست. از اهداف مطالعات زیست محیطی می‌توان به توسعه پایدار، حفظ منطقه حفاظت شده ارسباران، رعایت ضوابط زیست محیطی محلی و بین‌المللی، حفظ محیط زیست با کاهش و کنترل آلودگی‌های احتمالی و استقرار مدیریت محیطی (EMS) براساس استاندارد ایزو ۱۴۰۰۰ اشاره کرد.
ارسال نظر