بخش معدن و مفهوم ارزش افزوده

بهنود دامغانی

آیا بخش‌های دولتی و خصوصی تاکنون به مفهوم واقعی ارزش افزوده در بخش معدن فکر کرده‌اند؟ دکتر محمد طبیبیان در کتاب اقتصاد کلان ارزش افزوده را این‌طور تعریف کرده است:« ارزش افزوده عبارت است از افزایشی که به ارزش یک محصول در حین انجام یک مرحله تولیدی صورت می‌پذیرد. مثلا سنگ‌آهن در یک مرحله تولیدی تبدیل به چدن شده، چدن در مرحله تولیدی دیگر به فولاد و این محصول به فولادهای مخصوص تبدیل می‌شود. فولاد مخصوص در مراحل دیگر تبدیل به مثلا شاسی اتومبیل شده و شاسی با سایر قطعات در مرحله نهایی به اتومبیل تبدیل می‌شود. حال اگر هر مرحله تولیدی توسط یک کارخانه یا یک واحد جداگانه انجام پذیرد، ارزش تولید معدن معادل ارزش مقدار سنگ‌آهنی است که استخراج کرده و ارزش تولید چدن توسط ذوب‌آهن شامل ارزش سنگ‌آهن نیز هست و به همین ترتیب فولاد در برگیرنده ارزش چدن و در نتیجه آهن نیز خواهد بود و سرانجام اتومبیل در برگیرنده ارزش کالاهای واسطه‌ای و نیم‌ساخته قبلی خود می‌شود. بدین گونه می‌بینیم که جمع کردن ارزش تولید در مراحل مختلف تولیدی سبب می‌شود که ارزش سنگ‌‌آهن را به دفعات به حساب آوریم. برای جلوگیری از بروز این مشکل در سنجش تولید یک نظام اقتصادی از مفهوم ارزش افزوده استفاده می‌کنیم. این مثال را می‌‌توان برای صنایع سنگ تزئینی، آلومینیوم، مس، قلع و غیره عمومیت داد».

محاسبه غلط یا عدم توان برخی مدیران در تعبیر صحیح مفهوم ارزش افزوده باعث شده تا تکنولوژی فرآوری مواد معدنی، معنای واقعی خود را پیدا نکند. ناآگاهی از مفهوم دقیق ارزش افزوده سبب شده تا سالانه میلیون‌ها تن از مواد معدنی از بین برود و به دپوی باطله انتقال یابد. در صورتی که با یافتن روش‌های نوین فرآوری می‌توان همان باطله‌ها را به مواد و حتی کالاهای باارزش و درآمدزا تبدیل کرد. چه بسا برخی معادن کشور سال‌ها است مواد معدنی باارزش خود را دور می‌ریزند در صورتی‌که برخی کشورها نظیر چین باطله‌های مواد معدنی را تبدیل به مواد با ارزش کرده و آن را به جهان سومی‌ها می‌‌فروشد.

شاید یکی از دلایل عقب‌افتادگی بخش معدن تعبیر نادرست از مفهوم ارزش افزوده باشد. بنابراین می‌‌توان با اندکی مطالعه و الگوبرداری از کشورهای توسعه‌یافته معدنی ارزش افزوده بیشتری در تولید کالاهای معدنی، ایجاد کرد.

به طور یقین افزایش سهم معدن در تولید ناخالص ملی می‌تواند مقدمه‌ای بر توسعه اقتصادی باشد و این موضوع محقق نخواهد شد مگر اینکه به مفهوم واقعی ارزش افزوده پی ببریم.