شکلاتی با طعم پلاستیک

در سال ۲۰۰۱ گردانندگان هفته‌نامه نیوزویک تصمیم گرفتند نشریه را به زبان لهستانی هم منتشر کنند و نام آن را نیوزویک پولاسکا گذاشتند که در حال حاضر با شمارگان ۱۵۰هزار نسخه منتشر می‌شود. این هفته‌نامه به مناسبت فرا رسیدن سال جدید میلادی در ابتکاری جالب همراه آخرین نسخه ارسالی برای مشترکان نشریه هدیه‌ای نیز در یک جعبه کوچک به آنها تقدیم کرده است.

در داخل این جعبه که ظاهر آن قدیمی به نظر می‌رسد دو شکلات قرار دارد: یکی از شکلات واقعی تهیه شده است و دیگری شکلات ارستاز است که همه لهستانی‌ها در دوره حکومت نظامی کمونیست‌ها زمانی که مواد غذایی جیره‌بندی بود می‌توانستند

به‌دست آورند.

در آن روزگار هر خانواده یک بسته شکلات در هر ماه سهمیه داشت که تکه‌های آن کمتر از تعداد روزهای ماه بود.

شکلات ارستازی که نشریه نیوزویک هدیه داده است باید خاطرات گذشته را به صورتی کاملا قابل لمس جلوی چشم لهستانی‌ها بیاورد. چه راهی بهتر از این می‌توان پیدا کرد که به مردم اجازه دهد یک خاطره را با چشیدن و مزه ‌کردن آن زنده کنند؟

هر کس که این شکلات‌های حکومت نظامی را بخورد مزه پلاستیکی آن را متوجه می‌شود. مردمی که آن سال‌ها را به یاد دارند به جز این نخستین چیزی که به ذهن‌شان می‌رسد به یاد برنامه‌ تلویزیونی صبح روز تعطیل یکشنبه یخ‌زده در دسامبر ۱۹۸۱ می‌افتند که به جای دیدن کارتون‌هایی که هر هفته در آن ساعت از کانال تلویزیون پخش می‌شد با تصویر ژنرال یاروزلسکی روبه‌رو شدند. وی از جمله کسانی بود که نرسیده ژنرال شده بود چون در سن ۳۱ سالگی به این درجه دست یافت. ژنرال یاروزلسکی از پشت شیشه‌های قطور عینکش اعلامیه دولت را برای مردم چنین خواند:

«سرزمین پدری ما در لبه پرتگاه عمیقی قرار گرفته است ... در این شرایط بحرانی، دست روی دست گذاشتن جنایتی علیه ملت است. کسی باید بگوید: کافی است ... فراخواندن ارتش جنبه موقتی و شرایط فوق‌العاده داشته و دارد ... این مردم خسته از جنگ که فجایع و ناراحتی‌های بسیاری را در گذشته تحمل کرده است نخواهد دید که حتی یک قطره خون از بینی کسی بریزد. ما با تلاش جمعی شبح جنگ داخلی را از بین می‌بریم. اجازه نخواهیم داد در جایی که نیاز به پل و جاده داریم پادگان ساخته شود.»

خوشبختانه بچه‌هایی که این سخنان را شنیدند چیزی از آن سر درنیاوردند و اتفاقی برایشان نیفتاد. اما پدر و مادرهای آن سال‌ها باید سوای مزه شکلات پلاستیکی نامطبوع و ارزانی که در دهانشان باقی مانده و یادگار نظام جیره‌بندی در یک سال اعمال زور و فشار است چیزهای بیشتری به یادشان مانده باشد. در آن یک‌ سال حدود ۲۵‌‌هزار نفر به اتهام سرپیچی از دستورات دولت بازداشت شده و ۹۰نفر به قتل رسیدند. تعدادی دیگر نیز که مورد فشارها و اذیت‌های روحی و فیزیکی قرار گرفته بودند دست به خودکشی زدند.

در هفته گذشته دیکتاتور شیلی نیز درگذشت. کارنامه یاروزلسکی در مقایسه با پینوشه سبک‌تر است. آمارهای منتشره نشان می‌دهد پینوشه در طی ۱۷ سال حکومت نظامیان در شیلی ۳۰هزار نفر را بازداشت و شکنجه کرد و ۳هزار نفر را به قتل رساند. او همچنین متهم به فساد مالی و نگهداری حساب بانکی در خارج است که یاروزلسکی از چنین اتهاماتی مبرا است. اما این دو در مقایسه با دیکتاتورهایی مثل استالین و هیتلر و صدام نیز در ردیف معتدل‌ترین دیکتاتورهای قرن بیستم هستند. هر دو دیکتاتور تقریبا توسط مردم کشورشان بخشیده شدند (آمارها حکایت دارد ۵۰درصد شیلیایی‌ها از پینوشه حمایت می‌کردند و ۵۰درصد لهستانی‌ها معتقدند حکومت نظامی توانست لهستان را از اشغال شوروی نجات دهد).

تصویر بالا را عکاس مجله تایم از سینمای کینو مسکوا در شهر ورشو هنگام حکومت نظامی در سال ۱۹۸۱ گرفته است. اکنون نام سینما به سیلور اسکرین تغییر کرده است. فیلمی که بر پرده سینما است سزاس آپوکالیپسی نام داشته و قرار است امسال هم دقیقا در همان زمان به نمایش گذاشته شود.