مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی ارائه کرد
راهکارهای خروج آزاد راه تهران - شمال از بن بست
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با ارائه گزارش کاملی از روند اجرایی پروژه تهران- شمال حل مشکلات این پروژه را در گروی توجه به سه راهکار اساسی دانست. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص آزاد راه تهران- شمال آمده است: احداث آزادراه تهران _ شمال که در ابتدا از آن با نام شاهراه تهران _ شمال یاد می‌شد در دهه ۱۳۵۰ مطرح بود. در سال ۱۳۵۳ یک شرکت کانادایی مطالعات این طرح را شروع کرد و نتایج مطالعات نیز در بهمن ماه ۱۳۵۶ در شورای عالی اقتصاد دولت وقت به تصویب رسید. با تصویب مطالعات این طرح، یک شرکت فرانسوی داوطلب اجرای آن به مدت ۵ سال و با هزینه‌ای معادل ۳۲۰میلیارد ریال شد. البته در اجرای این طرح دریافت عوارض از وسایط نقلیه عبوری در مدت ۱۰ سال بهره‌برداری، تنها منبع تامین اعتبار سرمایه‌گذاری تعیین شده بود. با احتساب بهره و سود سرمایه‌گذاری و زمان بازگشت سرمایه، مجموعه هزینه احداث طرح به حدود ۷۵۰میلیارد ریال برآورد گردیده بود.
بنابر این گزارش با وقوع انقلاب اسلامی، در احداث آزادراه تهران _ شمال وقفه ایجاد شد و بیش از دو دهه این طرح در بایگانی وزارت راه و ترابری خاک می‌خورد. در طول سال‌های برنامه دوم توسعه، احداث این طرح دوباره مطرح گردید و بالاخره در آخرین سال‌های دولت آقای هاشمی رفسنجانی و در ۱۹ آذر ماه ۱۳۷۵ کلنگ اجرای این پروژه توسط رییس‌جمهور وقت به زمین خورد. اگرچه این طرح بر طبق روال معمول می‌بایست با انجام مناقصه به اجرا گذاشته شود ولی اجرای این طرح با ترک تشریفات مناقصه به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب واگذار شد.
سهم خواهی ۱۰هزار هکتاری
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حاکیست در قرارداد احداث آزادراه تهران _ شمال که در دوم تیرماه ۱۳۷۵ به تصویب دولت وقت رسید طول مدت اجرا را ۷ سال و کل هزینه اجرای این طرح معادل ۱۵۴۰میلیارد ریال برآورد شده بود و وزارت راه و ترابری و بنیاد مستضعفان و جانبازان به عنوان طرفین قرارداد مکلف شدند که در طول مدت ۷ سال اجرای طرح و نیز ۱۵ سال بهره‌برداری از آن، مشارکت داشته باشند. در ارتباط با تامین هزینه اجرای طرح که صددرصد آن بر عهده طرف مشارکت (شرکت آزادراه تهران _ شمال وابسته به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب) قرار داده شده بود مقرر گردید که ۳۰درصد هزینه از طریق دریافت عوارض از وسایط نقلیه عبوری به هنگام بهره‌برداری در طول ۱۵ سال و ۷۰درصد دیگر آن با واگذاری ۵/۶۲میلیون متر مربع از اراضی ملی به بنیاد مستضعفان و جانبازان تامین و سهم‌الشرکه وزارت راه و ترابری که می‌باید صرف خرید و آزادسازی مسیر و دیگر کارهای جانبی در طول اجرای طرح شود معادل۱۵۰میلیارد ریال تعیین گردید.
این گزارش می‌افزاید: در همین زمان و در جریان تصویب قرارداد مشارکت در هیات دولت، یک سرمایه‌گذار ایرانی پیشنهاد کرده بود که آمادگی دارد تنها با دریافت ۱۰هزار هکتار یا ۱۰۰میلیون متر مربع زمین اراضی منطقه، به انتخاب خود، طرح آزادراه تهران _ شمال را در مدت ۵ سال، احداث و تحویل دولت دهد. در این پیشنهاد از عوارض بهره برداری در طول ۱۵ و نیز سهم الشرکه وزارت راه و ترابری خبری نبود.
موانع اجرایی و متمم قرارداد
بنا بر این گزارش قرارداد مشارکت در احداث آزادراه تهران _ شمال در قالب قانون احداث پروژه‌های عمرانی بخش راه و ترابری از طریق مشارکت بانک‌ها و سایر منابع مالی و پولی کشور، مصوب ۱۳۶۶ و آیین‌نامه اجرایی آن مصوب سال ۱۳۶۷، تنظیم و جهت اجرا، شرکت احداث و بهره‌برداری آزادراه تهران _ شمال (بر اساس مصوبه هیات محترم وزیران) تاسیس شد. با انجام مطالعات مرحله اول، شروع عملیات ساختمانی احداث آزادراه مذکور در تاریخ ۱/۲/۱۳۷۶ به شرکت احداث و بهره‌برداری آزادراه تهران _ شمال ابلاغ گردید.
این گزارش می‌افزاید: با انعقاد و ابلاغ قرارداد مشارکت، ضمن تجهیز کارگاه در بخش‌هایی از مسیر، به خصوص در مناطق ۱ و ۴ عملیات شناسایی و تملک اراضی و فروش آن جهت تامین منابع مالی اجرای طرح شروع گردید. اما تصرف اراضی با مشکلاتی نظیر مخالفت‌های اجرایی (در ارتباط با محیط زیست)، تعارضات و نیز بروز تنش‌هایی در منطقه همراه بود. این امر تامین منابع مالی از طریق فروش اراضی تعهد شده را با مشکل مواجه ساخت. کمبود و نبود نقدینگی و کندی عملیات اجرایی موجب شد تا تغییر ساختار مالی مشارکت در دستور قرار گیرد.
در این رابطه در جلسه مورخ ۷/۲/۱۳۸۱ که با حضور معاون اول رییس‌جمهور، وزیر راه و ترابری و روسای بنیاد مستضعفان و بنیاد مسکن و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تشکیل شد، ضمن تاکید بر تسریع در اجرای طرح، مقرر گردید تا وزیر راه و ترابری با فرض اجرای پروژه‌ها بر اساس اولویت‌بندی و فازبندی آنها، نظر نهایی در خصوص روش تامین منابع مالی را حتی‌الامکان ظرف یک هفته مشخص و گزارش نماید.
گزارش نهایی وزارت راه و ترابری نیز ظرف مدت ۱۵ روز توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در قالب مصوبه‌ای برای قطعی کردن نحوه اجرای پروژه‌ها جهت طرح در هیات وزیران ارسال شود. در آن موقع تامین منابع مالی اجرای طرح از جمله تامین از طریق سهم‌الشرکه دولت، سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی و بنیاد مستضعفان و جانبازان و بالاخره فاینانس از کشور چین مطرح بود. در همین جلسه رییس وقت بنیاد مستضعفان و جانبازان تاکید داشتند «در صورتی که دولت برگشت سرمایه‌گذاری در طرح احداث آزادراه تهران _ شمال را تضمین و تعهد نماید، بنیاد مستضعفان و جانبازان نسبت به افزایش سهم مشارکت و تامین و تخصیص منابع مالی جدید به منظور تسریع و اتمام قطعه اول و سوم در سه سال آینده (یعنی تا اردیبهشت سال ۱۳۸۴) اقدام خواهد کرد».
بر اساس این گزارش به دنبال جلسه مورخ ۷/۲/۱۳۸۱، معاون اول رییس‌جمهور طی نامه شماره ۱۳۸۴۱ مورخ ۲۱/۳/۱۳۸۱ در ارتباط با دهمین جلسه شورای سیاست‌گذاری اولویت‌های توسعه ملی، احداث فاز اول طرح احداث آزادراه تهران _ شمال، شامل مناطق ۱ و ۴ را جزو پروژه‌های اولویت‌دار اعلام می‌کند. البته نه جلسه مورخ ۷/۲/۱۳۸۱ و نه نامه شماره ۱۳۸۴۱ مورخ ۲۱/۳/۱۳۸۱ گره بسته طرح احداث آزادراه تهران _ شمال را باز نکرد. به همین خاطر در تاریخ ۲۴/۶/۱۳۸۱ مجددا جلسه دیگری با حضور معاون اول رییس‌جمهور و شرکت آقایان مظاهری، خرم، زنگنه، ستاری‌فر، فروزنده، نوربخش و سعیدی‌کیا تشکیل و ضمن توافق، تصمیمات زیر اتخاذ شد:
- تغییر سهم‌الشرکه به ۵۰ _۵۰ بین دولت (وزارت راه و ترابری) و بنیاد مستضعفان و جانبازان
- اولویت‌بندی مراحل اجرای پروژه
- تضمین بازگشت سرمایه بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب از سوی دولت
- استفاده از وام خارجی (فاینانس) و تضمین دولت
- سپردن ضمانتنامه از سوی بنیاد مستضعفان و جانبازان به دولت بابت ۵۰درصد سهم بنیاد در فاینانس
- معرفی شورای عالی فنی به عنوان داور مرضی‌الطرفین در موارد لزوم
- تهیه پیش‌نویس تصویبنامه پیشنهادی در کار گروهی با مسوولیت مهندس خرم و عضویت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت نفت و بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب حداکثر ظرف مدت ۳ هفته تا مستقیما جهت تصویب به هیات دولت تقدیم شود.
در ادامه این گزارش آمده است: به دنبال تصمیم جلسه اخیر، هیات وزیران در جلسه مورخ ۲۷/۱/۱۳۸۲ بنا به پیشنهاد رییس‌جمهور و با استناد به اصل ۱۲۷ قانون اساسی مصوبه ۴۲۲۲/ت ۲۷۶۳۸ هـ مورخ ۲/۲/۱۳۸۲ را تصویب نمودند که در آن آقای خرم، وزیر راه و ترابری، به عنوان نماینده ویژه رییس‌جمهور در خصوص قرارداد مشارکت برای احداث و بهره‌برداری آزادراه تهران _ شمال موضوع تصویبنامه شماره ۴۵۱۷/ ت ۱۵۳۳۳ هـ مورخ ۲/۵/۱۳۷۵ تعیین می‌شود تا در چارچوب اختیارات مندرج در قانون احداث پروژه‌های عمرانی بخش راه و ترابری از طریق مشارکت بانک‌ها و سایر منابع پولی و مالی مصوب ۱۳۶۶ و آیین‌نامه اجرایی آن مصوب ۱۳۶۷ با اصلاحات بعدی تصمیم‌گیری کند.
با ابلاغ مصوبه مذکور به منظور اصلاح قرارداد مشارکت، تصمیم‌نامه شماره ۱۰۴۹۹/ت ۲۷۶۳۸هـ مورخ ۲/۳/۱۳۸۲ مشتمل بر ۹ بند و تبصره‌های ذیل هر بند، ابلاغ می‌شود. در بند یک این تصمیم‌نامه وزارت راه و ترابری مجاز شده است تا نسبت به انعقاد متمم قرارداد مشارکت برای اجرای طرح آزادراه تهران _ شمال به طول ۱۲۱ کیلومتر و نگهداری و بهره‌برداری از آن با شرکت احداث و بهره‌برداری از آزادراه مذکور اقدام کند. همچنین سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موظف شد برای ایفای تعهدات خود در سهم‌الشرکه دولت بودجه مورد نیاز را در قوانین بودجه سالانه پیش‌بینی و تامین کند.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها از موضوعات دیگر این تصمیم‌نامه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هزینه احداث آزادراه تهران _ شمال به قیمت اول سال ۱۳۸۲ معادل ۴هزار و ۶۲۰میلیارد ریال برآورد شده است.
-هزینه‌های اجرای کامل آزادراه مشترکا و متساویا توسط دولت و طرف مشارکت، هر کدام پنجاه‌‌درصد (۵۰%) تامین شود.
- دولت به منظور استهلاک سرمایه‌گذاری و سود مورد انتظار طرف مشارکت حدود ۲/۳۵میلیون متر مربع زمین (به جای ۵/۶۲میلیون متر مربع اولیه) به طرف مشارکت واگذار نماید که اسناد مالکیت حدود ۵/۱۸میلیون متر مربع اراضی صادر و واگذار شده و ۷/۱۶میلیون متر مربع در دست اقدام است.
_ سقف تسهیلات خارجی (فاینانس) برای بکارگیری پیمانکار خارجی در احداث آزادراه مشتمل بر سهم‌الشرکه دولت به اضافه سهم‌الشرکه طرف مشارکت حداکثر پانصد‌‌میلیون دلار تعیین شد که طرف مشارکت بابت بازپرداخت پنجاه‌‌درصد مبالغ هر فقره وام وثیقه‌های لازم را نزد سیستم بانکی تودیع می‌نماید. البته طرف مشارکت بر اساس این تصمیم‌نامه می‌توانست اراضی واگذاری یا درآمد حاصل از بهره‌برداری قطعاتی از آزادراه که اجرای آنها محقق شده است به عنوان وثیقه نزد سیستم بانکی تودیع کند.
بر اساس این گزارش با توجه به برآورد هزینه احداث آزادراه به قیمت اول سال ۱۳۸۲، برای سرمایه‌گذاری‌های انجام شده تا تاریخ فوق مقرر شد دوران مشارکت اولیه برای عقد قرارداد با مفروضات زیر محاسبه و تعیین شود:
- استهلاک ۲۰درصد هزینه‌های اجرای طرح با دریافت حق عبور
- نرخ سود سرمایه‌گذاری ۲۲درصد در سال
- نرخ تعدیل دوران احداث ۱۲درصد در سال
- هزینه‌های جانبی طرح ۱۲درصد
- هزینه تصرف اراضی معادل ۱۵۰میلیارد ریال
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌افزاید: با مفروضات یاد شده در دوران مشارکت اولیه کلا ۱۵سال مشتمل بر ۵ سال دوران ساخت و ۱۰سال دوران بهره‌برداری تعیین شد که با تعیین ۵ سال دوران ساخت می‌توان اشاره کرد که بر اساس تصمیم نامه فوق سال پایان احداث آزادراه سال ۱۳۸۶ در نظر گرفته شده است.
علاوه بر مطالب مطروحه، تصمیم‌نامه فوق به نحوه استیفای حقوق دولت و توانایی مالی طرف مشارکت نیز پرداخته است. در بند «۵» این تصمیم‌نامه آمده است که وزارت راه و ترابری موظف است در قرارداد منعقده استیفای حقوق دولت، همچنین نحوه فسخ قرارداد در صورت عدم ایفای تعهدات هر یک از طرفین و نحوه ارجاع به داوری در صورت عدم توافق طرفین را پیش‌بینی کند و بالاخره در بند «۸» تصمیم‌نامه فوق وزارت راه و ترابری موظف شده است تا در متمم قرارداد منعقده با دریافت اسناد و املاک لازم از توانایی مالی طرف مشارکت در خصوص تامین بخشی از هزینه‌های احداث (برای اولویت اول حدود ۸۰۰میلیارد ریال) اطمینان حاصل کرده و برای ۵۰درصد از مبالغ تسهیلات فاینانس که به تایید وزارت راه و ترابری برای اجرای عملیات راهسازی آزادراه مذکور مورد استفاده قرار گیرد، توانایی طرف مشارکت برای ارائه وثایق لازم نزد سیستم بانکی محرز شود.
پیشرفت‌های مالی و فیزیکی
بر اساس این گزارش با ابلاغ تصمیم‌نامه شماره ۱۰۴۹۹/ت ۲۷۶۳۸هـ مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ و افزاش سهم‌الشرکه طرفین مشارکت از جمله دولت در احداث آزادراه تهران _ شمال به ۵۰درصد هزینه احداث و عطف به ماسبق کردن آن از ابتدای شروع قرارداد مقرر شد با توجه به شرایط جدید نسبت به هزینه‌های انجام شده تا پایان سال ۱۳۸۲، تسویه حساب به عمل آمده و دولت تعهدات خود را در ارتباط با هزینه‌های مذکور پرداخت کند. ضمن اینکه کلیه آورده‌های طرفین مشارکت تا پایان سال ۱۳۸۲ مشمول نرخ سود سرمایه‌گذاری ۲۲درصد در سال قرار گیرد.
اطلاعات موجود نشان می‌دهد پرداختی دولت طی سال‌های ۱۳۸۲ _ ۱۳۷۶ با اعمال نرخ سود ۲۲درصد، در مجموع معادل ۱۹۹میلیارد و ۲۵۵میلیون ریال بوده و با احتساب پرداختی سال ۱۳۸۳ (همراه با اعمال ضریب نرخ سود) به ۲۵۴میلیارد و ۷۵۵ ملیون ریال رسیده است.
چنانچه خالص پرداختی دولت بدون در نظر گرفتن نرخ سود سرمایه در سال‌های ۱۳۸۲ _ ۱۳۷۶ از نظر بگذرد ملاحظه می‌شود جمع پرداختی تا پایان سال ۱۳۸۲ معادل ۱۰۳میلیارد ریال و با احتساب خالص پرداختی در سال ۱۳۸۳ جمع پرداختی دولت تا پایان سال ۱۳۸۳ به ۱۵۳میلیارد ریال رسیده است.
بنا بر این گزارش با مراجعه به قرارداد اولیه مشارکت ملاحظه می‌شود کل تعهد دولت (وزارت راه و ترابری) در این قرارداد معادل ۱۵۰میلیارد ریال بود که می‌باید صرف خرید و آزادسازی مسیر و دیگر کارهای جانبی در طول اجرای طرح شود. با توجه به تعهد دولت (وزارت راه و ترابری) در قرارداد اولیه مشارت که پرداخت نقدی معادل ۱۵۰میلیارد ریال و واگذاری ۵/۶۲میلیون متر مربع از اراضی ملی بود، به طوری که ملاحظه می‌شود در ۸ ساله اجرای طرح، با وجود پیشرفت فیزیکی معادل ۷درصدی در عملیات اجرایی آن، تعهد پرداخت نقدی دولت در آن قرارداد بیش از صددرصد انجام شده است.
اما بخش دوم تعهد دولت در اجرای آزادراه تهران _ شمال، واگذاری معادل ۵/۶۲میلیون متر مربع از اراضی ملی به طرف مشارکت بود که در تصمیم‌نامه شماره ۱۰۴۹۹/ ت ۲۷۶۳۸ هـ مورخ ۳/۳/۱۳۸۲، مقدار اراضی مذکور به ۲/۳۵میلیون متر مربع با افزایش تعهد دولت در تامین هزینه‌های اجرایی، تقلیل داده شد.
بر اساس این گزارش در این رابطه با وجودی که تا پایان سال ۱۳۸۲ صورتحسابی مبنی بر مبالغ هزینه‌های انجام شده توسط طرف مشارکت ارائه نشده بود ولی طرف مشارکت مدعی بود که سهم‌الشرکه ۵۰درصدی دولت تا پایان سال ۱۳۸۲ به طور کامل پرداخت نشده و دولت برای رساندن آورده خود به ۵۰درصد هزینه‌های صرف شده علاوه بر پرداخت‌های انجام شده تا آن تاریخ چیزی نزدیک به ۵هزار‌‌میلیارد ریال بدهکار است. با توجه به این ادعا، طرف مشارکت درخواست داشت تا بخشی از زمین‌های تعهد شده دولت به طرف مشارکت انتقال پیدا کند تا با فروش آن نقدینگی لازم برای ادامه اجرای عملیات فراهم شود.
این گزارش می‌افزاید: با وجودی که اسنادی در این زمینه ارائه نشده بود ولی به منظور جلوگیری از وقفه در عملیات اجرایی و با توجه به اینکه معادل ۲/۳۵میلیون متر مربع زمین تعهد شده به دولت آماده واگذاری به طرف مشارکت بود به طوری که سند ۵/۱۸میلیون متر مربع آن در مرحله نهایی انتقال قرار داشت. زمین‌هایی در نمک آبرود، پردیس، کلاردشت و چیتگر در قالب قیمت‌های پایه‌ای بر اساس نظر کارشناس رسمی دادگستری که مورد توافق وزارت راه و ترابری و شرکت آزادراه تهران _ شمال قرار گرفته بود به ارزش ۵۸۸میلیارد و ۶۱۲میلیون ریال به طرف مشارکت واگذار شد.
بر اساس این گزارش با واگذاری زمین‌های مذکور کل پرداختی دولت تا پایان سال ۱۳۸۳ با احتساب نرخ سود معادل ۸۴۳میلیارد و ۳۶۷میلیون ریال بوده است. در صورتی که میزان پرداختی شرکت آزادراه تهران _ شمال با احتساب سود ۲۲درصد سالانه تا پایان سال ۱۳۸۳ که به تایید وزارت راه و ترابری نرسیده است، معادل ۶۱۰میلیارد ریال است. با وجود اینکه در اجرای طرح‌ها و پروژه های عمرانی معمولا هزینه‌های عملیاتی پیمانکار اجرایی بیش از اعتبارات پرداختی دستگاه اجرایی است و همیشه پیمانکار اجرایی از دولت طلبکار است، در ماجرای احداث آزادراه تهران _ شمال دولت از طرف مشارکت طلبکار شده و طرف مشارکت تعهدات خود را متناسب با آورده‌های دولت، انجام نداده است.
جالب توجه اینکه با توجه به خالص پرداختی دولت تا پایان سال ۱۳۸۳ (۱۵۳میلیارد ریال) و نیز آماده بودن واگذاری ۲/۳۵میلیون متر مربع زمین تعهد شده دولت به طرف مشارکت، برآوردها حکایت از آن دارد که پیشرفت عملیات اجرایی طرح آزادراه تهران _ شمال تنها ۷درصد بوده و پس از ۸ سال از آغاز عملیات احداث آزادراه مذکور، هزینه احداث آن از یک‌هزار و ۵۴۰میلیارد ریال در قرارداد اولیه مشارکت به ۱۱هزار‌‌میلیارد ریال بر اساس فهرست بهای سال ۱۳۸۴ رسیده و پایان عملیات اجرایی آن در قانون بودجه سال ۱۳۸۴، سال ۱۳۹۸ آورده شده است. اگرچه در موافقتنامه طرح مذکور سال ۱۳۸۹ سال پایان اجرایی عملیات اجرایی در نظر گرفته شده است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حاکیست در ارتباط با فاینانس نیز که سقف آن برای به کارگیری پیمانکار خارجی مشتمل بر سهم‌الشرکه دولت به اضافه سهم‌الشرکه طرف مشارکت حداکثر ۵۰۰میلیون دلار در نظر گرفته شده است و طرف مشارکت بابت بازپرداخت ۵۰درصد مبالغ هر فقره وام می‌باید وثیقه‌های لازم را نزد سیستم بانکی تودیع کند.
(تصمیم‌نامه شماره ۱۰۴۹۹/ت ۲۷۶۳۸هـ مورخ ۳/۳/۱۳۸۲) با وجودی که به منظور تکمیل مطالعات و احداث بخشی از منطقه یک آزادراه با کنسرسیوم چینی STA قرارداد فاینانس منعقد شده و قرارداد مذکور در ۲۶ اسفند‌ماه ۱۳۸۳ به تصویب شورای اقتصاد رسیده به جای ارائه وثیقه لازم به سیستم بانکی توسط طرف مشارکت، رییس وقت بنیاد مستضعفان انقلاب با ارسال نامه‌ای به معاون رییس‌جمهور و رییس وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (نامه شماره ۳۲۱۴۷/۱۰ مورخ ۲۲/۵/۱۳۸۴) بازپرداخت ۵۰درصد تسهیلات مالی خارجی به مبلغ ۲/۱۲۶میلیون دلار، در قرارداد منطقه یک آزادراه با کنسرسیوم چینی را تضمین نموده است که این نامه برای سیستم بانکی و بانک تامین کننده تسهیلات تضمین به حساب نمی‌آید و بانک بدون ارائه وثیقه و تنها با ارسال نامه مذکور به گشایش LC مبادرت نکرده است و در استفاده از فاینانس نیز وقفه چند ماهه ایجاد شده است.
به طوری که ملاحظه می‌شود با وجودی که شورای اقتصاد طی شماره ۲۴۵۵۸۴/۳۴، مورخ ۲۶/۱۲/۱۳۸۳ قرارداد فناینانس را تصویب کرده است ولی به خاطر عدم ارائه وثیقه مورد قبول به سیستم بانکی توسط طرف مشارکت استفاده از تسهیلات خارجی غیرممکن شده است که این امر هم کندی پیشرفت عملیاتی اجرایی احداث آزادراه تهران - شمال را دو چندان کرده است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
الف) با تصویب مطالعات طرح احداث آزادراه تهران _ شمال در سال ۱۳۵۶ یک شرکت فرانسوی داوطلب احداث آن با سرمایه خود و با هزینه کل معادل ۳۲۰میلیارد ریال و به مدت ۵ سال بود. منبع تامین سرمایه‌گذاری انجام شده را نیز وصول عوارض از وسایل نقلیه عبوری در مدت ۱۰ سال بهره‌برداری از آزادراه مذکور تعیین کرده بود. با احتساب بهره و سود سرمایه جمعا هزینه احداث آزادراه مذکور به ۷۵۰میلیارد ریال می‌رسید.
ب) با انعقاد قرارداد مشارکت با بنیاد مستضعفان انقلاب و ایجاد شرکت احداث آزادراه تهران _ شمال کل هزینه احداث آزادراه تهران _ شمال معادل یک‌هزار و ۵۴۰میلیارد ریال و طول مدت اجرا نیز ۷ سال برآورد و مقرر شد کل هزینه اجرای طرح توسط طرف مشارکت (شرکت احداث آزاد راه تهران _ شمال وابسته به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب) تامین شود.
در مقابل، معادل ۳۰درصد هزینه احداث آزادراه مذکور از طریق دریافت عوارض از وسایل نقلیه عبوری طی مدت ۱۵ سال و ۷۰درصد بقیه هزینه آن با واگذاری ۵/۶۲میلیون متر مربع اراضی ملی تامین شود. همچنین وزارت راه و ترابری بابت خرید و آزادسازی مسیر و دیگر کارهای جانبی معادل ۱۵۰میلیارد ریال در طول اجرای طرح پرداخت کند. همزمان با انعقاد قرارداد مشارکت مذکور یک سرمایه‌گذار ایرانی (آقای گلزار) پیشنهاد کرد در ازای دریافت ۱۰۰میلیون متر مربع از زمین‌های اراضی منطقه، آزادراه مذکور را در طول ۵ سال احداث و تحویل نمایند.
البته این پیشنهاد مورد توجه قرار نگرفت و طرح احداث آزادراه تهران _ شمال بدون انجام مناقصه و با ترک تشریفات مناقصه به بنیاد مستضعفان برای اجرا واگذار گردید. ج) بروز مشکلات اجرایی کمبود یا نبود نقدینگی موجب تغییر ساختار مالی مشارکت و تغییر سهم‌الشرکه به ۵۰ _ ۵۰ بین دولت و طرف مشارکت و عطف به ماسبق کردن آن از ابتدای اجرای طرح شد. بر اساس برآورد جدید هزینه احداث آزادراه تهران _ شمال به قیمت اول سال ۱۳۸۲ معادل ۴هزار و ۶۲۰میلیارد ریال و دوران مشارکت کلا ۱۵ سال مشتمل بر ۵ سال دوران ساخت و ۱۰سال دوران بهره‌برداری تعیین شد و دولت جهت استهلاک اصل و سود سرمایه‌گذاری طرف مشارکت (۵۰درصد هزینه احداث) معادل ۲/۳۵میلیون متر مربع زمین به طرف مشارکت واگذار کند.
د) پرداختی دولت تا پایان سال ۱۳۸۳ با احتساب نرخ سود در مجموع معادل ۸۴۳میلیارد و ۳۶۷میلیون ریال (شامل پرداخت نقدی معادل ۲۵۴میلیارد و ۷۵۵میلیون ریال به اضافه ارزش زمین‌های واگذاری معادل ۵۸۸میلیارد و ۶۱۲میلیون ریال) بوده است در صورتی که آورده طرف مشارکت تا پایان سال ۱۳۸۲ جمعا معادل ۵۴۰میلیارد ریال بوده که ۳۴۷میلیارد ریال آن مورد تایید وزارت راه و ترابری قرار گرفته است. البته آورده طرف مشارکت تا پایان سال ۱۳۸۳ معادل ۶۱۰میلیارد ریال برآورد می‌شود که وزارت راه و ترابری تایید آن را در دست بررسی دارد. در رابطه با تامین وثیقه برای استفاده از فاینانس نیز تاکنون (دی ماه سال ۸۴) بنیاد در تامین تضمین کوتاهی کرده است.
پیشرفت فیزیکی طرح احداث آزادراه مذکور با وجودی که ۸ سال از اجرای آن می‌گذرد بیش از ۷درصد نبوده است.
هـ) در برآورد جدیدی که به عمل آمده هزینه اجرای طرح بر اساس فهرست بهای سال ۱۳۸۴ معادل ۱۱هزار‌‌میلیارد ریال و پایان عملیات اجرایی آن در قانون بودجه سال ۱۳۸۴، سال ۱۳۹۸ پیش‌بینی شده است. اگرچه در موافقتنامه طرح آزادراه مذکور سال ۱۳۸۹، سال پایان عملیات اجرایی این آزادراه آورده شده است.
پیشنهاد
با توجه به عدم انجام تعهدات توسط طرف مشارکت (شرکت احداث آزادراه تهران _ شمال) و طولانی شدن طول مدت اجرا و وارد آمدن ضرر و زیان به دولت، پیشنهاد می‌شود:
الف) به مانند هر قرارداد دیگر که در آن عدم انجام تعهد توسط یکی از طرفین قرارداد موجب فسخ قرارداد می‌شود با استناد به بند «۵» تصمیم‌نامه شماره ۱۰۴۹۹۹/ت ۲۷۶۳۸/هـ مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ و به منظور جلوگیری از زیان بیشتر و استیفای حقوق دولت، قرارداد مشارکت در احداث آزادراه تهران - شمال فسخ شود و وزارت راه و ترابری نظیر سایر طرح‌های عمرانی در دست اجرا، احداث آزادراه مذکور را خود با انتخاب پیمانکاران داخلی یا خارجی برعهده گیرد. به قرار اطلاع قیمت زمین‌هایی که اسناد آنها آماده واگذاری است هزینه احداث این آزادراه را تامین خواهد کرد.
ب) چنان چه به هر دلیلی فسخ قرارداد مشارکت در دستور قرار نگیرد ادامه اجرای طرح احداث آزادراه مذکور از طریق حساب مشترک (وزارت راه و ترابری و شرکت احداث آزادراه تهران _ شمال) انجام شود تا اولا وزارت راه و ترابری از روند و جریان اجرایی احداث آزادراه مذکور مطلع گردد و ثانیا روند هزینه‌های انجام شده را زیر نظر داشته باشند.
ج) چنانچه به هر دلیلی دو پیشنهاد فوق در دستور کار قرار نمی‌گیرد بندهای «۵» و «۹» متمم قرارداد مشارکت حذف و بندهای «۱۶»، «۳۸» و «۳۹» آیین‌نامه اجرایی قانون مشارکت احداث آزاد‌راه‌ها که انجام مطالعات تفصیلی و نظارت بر اجرا را برعهده وزارت راه و ترابری قرار داده است، مبنای عمل در احداث آزادراه مذکور قرار گیرد. توضیح اینکه در متمم قرارداد مشارکت، انتخاب دستگاه ناظر و نیز آزمایشگاه و تایید صورت وضعیت انجام کار برعهده مهندس مشاور منتخب بنیاد قرار گرفته است.
منبع: خبرگزاری فارس
ارسال نظر