برنامه‌های راهبردی ایران برای حضور در تجارت جهانی گاز
عکس: نگار متین‌نیا
نافذ شدن قرارداد خط لوله «صلح» در اردیبهشت ماه
بر اساس اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله، ایران باید در سال 1404 از سهم 16 درصدی در کل بازارهای بین‌المللی صادرات گاز برخوردار باشد.

توسعه تجارت گاز در حوزه‌های صادرات، واردات، معاوضه (سوآپ) و ترانزیت گاز طبیعی از جمله اهداف وزارت نفت و به تبع آن شرکت ملی صادرات گاز ایران (متولی امر صادرات گاز طبیعی) در جهت رسیدن به این هدف است. گرچه در حال حاضر گاز ایران به ترکیه، ارمنستان و نخجوان صادر می‌شود و قرارداد خرید و فروش گاز در قالب خط لوله «صلح» با پاکستان و صادرات گاز به اروپا با سوئیس امضاء شده، اما مذاکرات مقامات کشور جهت صدور گاز به امارات متحده عربی، کویت، عمان، بحرین، هند، چین و اروپا همچنان در جریان است. در واقع به دلیل موقعیت خاص ژئوپلیتیکی کشور، باید زیرساخت‌های لازم جهت تبدیل شدن ایران به یک شاهراه انرژی ایجاد شود. اینکه برنامه‌های ایران برای تبدیل شدن به این شاهراه انرژی چیست، موضوع گفت‌وگوی ما با مهندس «سید رضا کسایی‌زاده»، مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز ایران است. وی معتقد است: «همانطور که در حال حاضر شبکه گازرسانی کشور قوی است، باید یک شبکه قوی صادرات و واردت نیز در داخل کشور ایجاد شود تا بتوانیم از منابع سرشار انرژی در شمال و جنوب کشور در جهت معاوضه (سوآپ) گاز یا صادرات آن به کشورهای همسایه در شرق و غرب کشور استفاده کنیم.»
سال گذشته شرکت ملی صادرات گاز ایران پروژه‌های مهمی‌را با کشورهای مختلف در زمینه صادرات و واردات گاز شروع کرد که از جمله آن می‌توان به احداث خط دوم گاز ترکمنستان، مذاکره با آذربایجان برای واردات گاز، امضای قرارداد خط لوله صلح و ... اشاره کرد. روند اجرای این پروژه در سال‌جاری چگونه دنبال خواهد شد و مهم‌ترین برنامه‌های شرکت در سال ۸۹ چیست؟
تلاش ما در سال گذشته بر این بود که با تعریف یک سری پروژه‌های زیربنایی، بتوانیم شرکت ملی صادرات گاز ایران را در سطح بین‌المللی به یک شرکت فعال و پویا که با استانداردهای جهانی انطباق داشته باشد، تبدیل کنیم. در این رابطه به موازات استانداردهای مدیریت کیفیت (ISO9001 و TS29001)، تعریف پروژه نظام تعالی سازمانی نیز انجام شد؛ به طوری که در سال گذشته موفق به کسب تقدیرنامه اهتمام به تعالی شدیم. پروژه بعدی بازنگری در ساختار سازمانی شرکت و ارتقای سطح کیفی آن بدون افزایش نیروی کار بود. همچنین از آنجایی که شرکت ملی صادرات گاز ایران به دنبال تحقق سند چشم‌انداز بیست ساله می‌باشد، پروژه تدوین برنامه استراتژی در سال گذشته تعریف شده که خوشبخاته با همکاری موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی این پروژه را به سرانجام رساندیم. در حال حاضر گزارش نهایی این برنامه استراتژی در حال تهیه است که با تصویب وزیر نفت و هیات مدیره شرکت ملی نفت، می‌توانیم به آن به عنوان یک سند تکیه کرده و برنامه‌های خود را بر اساس این برنامه استراتژی دنبال کنیم.
این برنامه استراتژی چه موضوعاتی را در بر می‌گیرد؟
در برنامه‌ریزی استراتژی فعالیت‌ها و سیاست‌های کلان شرکت برای دستیابی به 16 درصد از سهم بازار صادرات گاز و ال ان جی تعریف شده، این استراتژی‌ها جهت همسویی تمام توان داخلی شرکت ملی صادرات گاز در تحقق اهداف آتی نظام جمهوری اسلامی‌ایران طراحی شده است. در کنار این برنامه، حدود 12 پروژه دیگر نیز تحت عنوان بهبود شرایط فعلی تعریف شد تا زمینه لازم برای دستیابی به نظام تعالی فراهم شود که از جمله آن می‌توانیم استقرار نظام ارتباط با مشتریان و نظرسنجی و مدیریت زنجیره تامین کشور اشاره کنیم که به روزآمد شدن شرکت کمک خواهد کرد. پروژه مهم دیگری که در سال گذشته اجرا شد، پروژه Savex در جهت اصلاح الگوی مصرف سوخت بود که با استفاده از یک مشاور داخلی و یک مشاور خارجی (به صورت مشترک) به نتیجه رسید. نتایج مطالعات اولیه این پروژه که در دو بخش نیروگاه‌ها و ایستگاه‌های تقویت فشار گاز در خطوط انتقال انجام شد، مشخص می‌کرد که نحوه عمل ما باید به چه صورت باشد تا نیروگاه‌ها بتوانند از راندمان بالاتری برخوردار شوند و نیروگاه‌ها و کمپرسور‌های گاز روزآمد شوند. همچنین گزارش نهایی این پروژه مشخص می‌کند که کدام نیروگاه‌ها باید بازسازی شوند و کدام نیروگاه‌ها در اولویت اصلاح الگوی مصرف قراردارند. همچنین گزارش نهایی نشان می‌دهد که اگر نیروگاه‌ها بازسازی شوند تا چه میزان راندمان آنها افزایش می‌یابد و تا چه میزان در مصرف گاز صرفه‌جویی می‌شود. در بخش کمپرسورهای گاز نیز مطالعات این پروژه مشخص می‌کند که کدام ایستگاه‌های تقویت فشار گاز در اولویت قرار دارند و از چه روش‌هایی برای افزایش راندمان آنها باید استفاده شود. در نهایت ما بر اساس اولویت‌هایی که این پروژه مشخص می‌کند، با وزارت نیرو و شرکت ملی گاز وارد مذاکره می‌شویم تا اصلاحات لازم در بخش نیروگاهی و ایستگاه‌های تقویت فشار گاز را انجام دهند و از محل صرفه‌جویی که حاصل می‌شود، بازپرداخت سرمایه‌گذاری‌ها پرداخت می‌شود.
پیمانکار خارجی برای اجرای پروژه Savex از کدام کشور بود؟
یک شرکت سوئیسی مشاور این پروژه بود، اما برای اجرای آن شرکت‌های مختلف بین‌المللی (شامل شرکت‌های اروپایی، آسیایی، ترکیه ای و ...) متقاضی هستند که نیروگاه‌ها و ایستگاه‌های تقویت فشار گاز را روزآمد کنند. مسئولیت اجرای این پروژه به عهده شرکت ملی صادرات گاز ایران نخواهد بود، بلکه وزارت نیرو و شرکت ملی گاز آن را انجام خواهند داد.
آیا برآورد هزینه انجام شده است که برای اجرای این پروژه به چه میزان سرمایه‌گذاری نیاز است؟
خیر، این پروژه هنوز اجرایی نشده و میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای اجرای آن مشخص نشده است. ما از ابتدای سال گذشته که به نام سال «اصلاح الگوی مصرف» نام‌گذاری شده بود، مطالعات این پروژه را شروع کردیم و در انتهای سال هم تمام کردیم. ما اولین شرکتی هستیم که یک کار زیربنایی برای اصلاح الگوی مصرف انجام داده‌ایم. مطالعات این پروژه چیزی در حدود 5/1 میلیارد تومان ارزش داشت که 50 درصد آن توسط شرکت سوئیسی و 50 درصد دیگر نیز توسط شرکت ملی نفت ایران پرداخت شد.
آیا قرارداد اجرای این پروژه با شرکت‌های خارجی، جهت روزآمد کردن نیروگاه‌ها و ایستگاه‌های تقویت فشار گاز در سال‌جاری بسته خواهد شد؟
انعقاد قرارداد بستگی به توان مدیریتی در بخش‌های مربوطه دارد، اما قاعدتا باید این کار را در سال‌جاری شروع کنند.


امضای قرارداد صادرات گاز به پاکستان در قالب خط لوله «صلح» نیز از اقدامات مهم شرکت ملی صادرات گاز ایران در سال گذشته بود که بازتاب‌های مختلفی را نیز در پی داشت، بفرمایید که این قرارداد چه زمانی نافذ خواهد شد؟
همان‌طوری که اشاره کردید، انعقاد قرارداد صدور گاز به پاکستان از جمله کارهای ارزشمندی بود که در خرداد ماه سال گذشته با حضور روسای جمهور ایران و پاکستان انجام شد. همچنین در اواخر اسفند ماه سال گذشته ملحقات این قرارداد که شامل موافقت‌نامه عملیاتی و اجازه ترانزیت گاز به هندوستان یا کشور ثالث دیگر مثل چین نیز به امضا رسید. ما امیدواریم که این قرارداد تا اواخر ماه آوریل (۱۰ اردیبهشت ماه) نافذ شود. اصولا قراردادهای طولانی مدت و بین‌المللی شرایط نافذ شدنشان خیلی سخت است. از جمله شرایط نافذ شدن قرارداد صادرات گاز به پاکستان (خط لوله صلح) نیز می‌توانیم به امضای قرارداد عملیاتی، قرارداد اجازه ترانزیت گاز به کشور ثالث، دریافت گارانتی از کشور خریدار و دریافت مصوبه هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران و مصوبه هیات مدیره طرف مقابل اشاره کنیم. در حال حاضر کارهای سخت و مشکل این پروژه انجام شده و فقط رد و بدل کردن مستندات باقی مانده که امیدواریم که تا آخر آوریل سال ۲۰۱۰ قرارداد نافذ شود. بعد از نافذ شدن قرارداد، اجرای کار شروع می‌شود که شامل احداث ۹۰۰ کیلومتر خط لوله در داخل خاک پاکستان و ۲۵۰ کیلومتر خط لوله در داخل ایران می‌شود. بر اساس برنامه ریزی انجام شده، امیدواریم که در ماه مارس سال ۲۰۱۴ میلادی بتوانیم اولین محموله گاز را به این کشور صادر کنیم. میزان گاز درخواستی ۷/۸ میلیارد متر مکعب در سال می‌باشد.


قرارداد خط لوله «صلح» در خردادماه سال۱۳۸۸ توسط مقامات بلندپایه دوکشور به امضا رسید


پیشرفت احداث خط لوله در بخش ایران تا چه میزان است؟
خط لوله صادرات گاز در بخش ایران تا ایرانشهر ساخته شده و امتداد خط از ایرانشهر تا مرز پاکستان باقی مانده که باید احداث شود.
قرارداد خط لوله «صلح» در ابتدا قرار بود به صورت سه جانبه بین ایران، پاکستان و هند امضا شود، اما به دلیل وقت کشی هندی‌ها و عدم حضور این کشور در مذاکرات، این قرارداد به صورت دوجانبه امضا شد. آیا این فرصت هنوز وجود دارد که آنها نیز به این پروژه ملحق شوند؟
هنوز این فضا وجود دارد که هندی‌ها نیز به این پروژه بپیوندند، ولی اخیرا چینی‌ها نیز علاقمند هستند که از گاز این خط استفاده کنند. اخیرا چینی‌ها خط لوله ای را از مسیر ترکمنستان به شانگهای کشیده‌اند و این امکان برای آنها وجود دارد که خط لوله «صلح)» را به آن خط متصل کرده و امنیت انرژی خود را افزایش دهند. حتی یک شرکت چینی برای فایناس و اجرای ساخت امتداد این خط تا مرز چین نیز اعلام آمادگی کرده است.
اخیرا هم اعلام شد که هیاتی از چین برای مشارکت در ساخت خط لوله «صلح»، با پاکستان وارد مذاکره شده اند. آیا پاکستان طبق قرارداد مختار است که با کشور ثالث در زمینه مشارکت در این خط وارد مذاکره شود؟
بله برای اجرای این خط پاکستان این اختیار را دارد؛ که با هر کشوری که می‌خواهد، وارد مذاکره شود. در این بین مسئولیت ما تحویل گاز تا مرز پاکستان است و بقیه آن به عهده پاکستان می‌باشد. طبعا ما هم یک نظارت کلی روی مسائل ساخت این خط در خاک پاکستان خواهیم داشت. اینکه این خط توسط کدام شرکت اجرا خواهد شد؛ چرا که کیفیت مطلوب این خط و رعایت استانداردهای لازم برای ساخت آن برای ما اهمیت دارد. این قرارداد یک قرارداد ۲۵ ساله است و سرمایه گذاری زیادی برای آن در ایران و پاکستان انجام شده است بنابراین اگر مشکلی در این خط ایجاد شود، این سرمایه گذاری بی ثمر خواهد بود. طبعا طرف پاکستانی هم در کاری که انجام می‌دهد منافع ملی خود را در نظر می‌گیرد چرا که برای دراز مدت می‌خواهد از این خط استفاده کند.
اگر هندی‌ها به این پروژه نپیوندند و امتداد این خط تا مرز چین برود، مسئولیت امنیت صدور گاز به چین به عهده کدام کشور است؟
در قرارداد ترانزیت گاز که بین ایران و پاکستان امضا شد، تمام مسوولیت امنیت خط لوله «صلح» به کشور ثالث به عهده پاکستان خواهد بود.
درپایان سال گذشته بحث حضور شرکت «گازپروم» روسیه در این خط نیز مطرح شد، آیا آنها نیز مشارکت خواهند داشت؟
این شرکت یکی از شرکت‌های متقاضی برای شرکت در این پروژه است. اینکه برای ساخت امتداد این خط لوله در خاک پاکستان با مشارکت روس‌ها موافقت شود یا چینی‌ها، به نظر پاکستان بستگی دارد.