امید به بازگشت ببر مازندران

میترا یزدچی

شماری از کارشناسان، وحوش را میراث ارزشمند جنگل‌های خزری می‌دانند و معتقدند، سرمایه‌گذاری بیشتر و حمایت همه‌جانبه برای صیانت از این گونه‌ها ضروری است. امروزه تخریب مناطق زیستگاهی، بهره‌برداری غیرمجاز از جنگل‌ها، شکار بی‌رویه، نبود قوانین جامع مربوط به بنگاه‌های بهره‌بردار، وجود دیدگاه تجاری نسبت به وحوش و نبود هماهنگی فرابخشی، نسل بسیاری از گونه‌های جانوری را به خطر انداخته است.

یکی از وحوش ارزشمندی که تقریبا نسلش در ایران منقرض شده، ببر مازندران است.

ببر مازندران، شباهت زیادی به ببر بنگالی دارد، با این تفاوت که تعداد نوارهای دور بدنش بیشتر و نازک‌تر و رنگ پهلوهای آن، پررنگ‌تر از ببر بنگالی است.

این گربه بزرگ و زیبای ایرانی، بیش از ۴۰سال است که دیده نشده است و می‌توان به جرات گفت نسلش در ایران منقرض شده است.

گرچه هر از چندگاهی، خبر برخورد با ببر در بیشه‌های مازندران در بین ساکنان برخی روستاهای آن خطه، امیدی را در دل‌ها زنده می‌کند اما افسوس که هیچ رد، اثر یا نشانی که دال بر مستند بودن این خبرها باشد به دست نیامده و متاسفانه این نوع اخبار را می‌توان تنها به عنوان خطای دید و یا شایعه تلقی کرد.

سال ۱۳۴۷، زنده یاد «کریم کشاورز»، در کتاب «تاریخ گیلان» وقتی از وحوش مازندران یاد می‌کند، ببر مازندران را در جنگل‌های شمال ایران، نام برده است که نشان می‌دهد در آن زمان هنوز این جانور وجود داشته و یا در اوایل انقراض آن بوده است و کسی از این فاجعه محیط‌زیستی باخبر نبوده است.

درباره آخرین ببرهای مازندران که دیده شده دو روایت وجود دارد که هر دو غم‌انگیز است و شکار ببر را در پی داشته است.

اولی، ببری است که در ۱۰ کیلومتری کلاله در سال ۱۳۳۲ توسط شکارچی حرفه‌ای شکار شده و دومی در سال ۱۳۳۸ ببری حنایی مایل به قرمز با خطوط پهن سیاه‌رنگ است که توسط یک شکارچی محلی کشته شده است.

افزایش جمعیت، توسعه زمین‌های کشاورزی به بهای خشک کردن و نابودی مرداب‌ها و نیزارها، شکار بی‌رویه آهو، گوزن، خرگوش و گراز و طعمه‌های اصلی ببرها و در نتیجه کاهش شمار آنها، کشتن و شکار حرفه‌ای و محلی ببرها، قطع بی‌رویه درختان توسط شرکت‌های چوب‌بری، عدم کارایی ادارات جنگل‌بانی و گاها همکاری مسوولان این ادارات با تخریب‌کنندگان و ... عوامل اصلی نابودی ببر مازندران هستند.

ردپای ببر مازندران در اروپا

درحالی‌که ساکنان مازندران حتی دقیقا نمی‌دانند آخرین بار چه زمانی ببر مازندران در این خطه دیده شده است و تنها اطلاعات‌‌‌شان از آن درحد چند عکس است، اما چند قلاده از این گربه زیبا در اروپا و آمریکا به راحتی زندگی می‌کنند.

این ببرها در باغ وحش‌های اکسبورگ آلمان و کالیفرنیای آمریکا با قید زیست بوم این جانور زندگی می‌کنند به علاوه در دفتر اطلاعات

باغ وحش کالیفرنیا در قسمت ببرهای تانگای هند و مازندران به طور جداگانه نگه‌داری می‌شوند، این مضمون به چشم می‌خورد: «پنج ببر مازندران از اعقاب ببرهایی است که در زمان قاجار به آمریکا آورده شده است.» و احتمالا این ببرها در زمان ناصرالدین شاه به اروپا و آمریکا فرستاده شدند، چون ناصرالدین شاه برای تفنن باغ وحشی در بخشی از قصر دوشان تپه ساخت که در آن مجموعه‌ای از حیوانات و از جمله تعدادی ببر مازندران نگهداری می‌شد.

امید نجات ببر مازندران

در بیست سال اخیر در بسیاری از کشورها توانسته‌اند با اجرای برنامه‌هایی برخی حیواناتی را که در معرض انقراض بوده‌اند نجات دهند حتی در مواردی حیواناتی را که در محیط طبیعی خود منقرض شده و فقط نمونه‌هایی در باغ وحش‌ها موجود بود را به محیط طبیعی و آزاد خودشان برگردانده و نتیجه موفقیت‌آمیز هم بود.

با توجه به این تجربیات، روزنه امیدی برای نجات ببر مازندران وجود دارد اما به شرط اینکه شرایط حیاتش مهیا شود، یعنی دیگر قطع درختان و خشکاندن مرداب‌ها، شکار بی‌رویه آلوده کردن آبها و ... متوقف شود.

از طرفی سرنوشتی مشابه ببر مازندران می‌تواند منتظر سایر وحوش مانند بزکوهی، پلنگ، خارپشت، خرس، خرگوش، روباه، سمور، سنجاب، شغال، قوچ، گراز، گربه وحشی، گرگ، گوزن و شماری از آبزیان باشد. پس قبل از اینکه دیر شود به فکر نجات آنها باشیم.

ببر سیبری، ببر بنگال، ببر چین، ببر هند و چین، ببر جاوه، ببر سوماترا، ببر بالی و ببر مازندران ۸ گونه از ببرهای مهم دنیا هستند. دو گونه سیبری و بنگال، زیباترین و باشکوه‌ترین ببرهای دنیا هستند. خصوصیات ببر مازندران به لحاظ ظاهری مابین ببر سیبری و بنگال است اما اندازه و وزن ببر مازندران از ببر سیبری کوچکتر و از بنگال بزرگتر است. در واقع ببر مازندران بعد از ببر سیبری، بزرگترین ببر روی کره زمین است. پوست ببر مازندران نیز از ببر سیبری نازک‌تر و از ببر بنگال ضخیم‌تر است.

ببرها خلاف بسیاری از گربه‌سانان، شناگران ورزیده‌ای هستند. بر اساس شواهد باقیمانده ببر مازندران شناگر خوب و قابلی بوده است. ببر می‌تواند فقط با یک گاز از گلو یا پشت گردن یک گوزن، او را از پای درآورد. پنجه‌های ببر نیز چنان قدرتی دارند که می‌تواند شکار خود را با یک ضربه محکم به زمین بیندازند.

ببر چیست؟!

ببرها چنگال‌هایشان را در مواقعی که برایشان کاربردی ندارند به داخل جمع می‌کنند. ببر بزرگترین عضو خانواده گربه‌سانان است. آنها در کنار رودخانه‌هایی که اطرافشان دارای علفزارهای بلندی است زندگی می‌کنند تا بتوانند در میان علف‌ها پنهان شوند و معمولا در تاریکی شب به شکار می ‌روند. طول بدن ببرهای بزرگ از نوک بینی تا دستشان حدود ۳ متر است. (به این اندازه یک متر دم را هم اضافه کنید).

ببرها سنگین‌ترین گربه‌سانان هستند. وزن ببر سیبری حدود ۳ برابر وزن یک انسان معمولی است. وزن ببر مازندران (نر) ۲۴۰-۱۷۰ و ماده ۱۳۵-۸۵ کیلوگرم بوده است. ببرها در بین گربه‌سانان بزرگترین دندان‌ها را دارا هستند، به طوری که طول دندان‌های بزرگ آنها به اندازه انگشت دست انسان است. ببرها، بزرگترین، درنده‌ترین و سنگین‌ترین پستانداران گوشتخوار زمین هستند.

yazdchymit@yahoo.com