گفت‌وگو با دکتر مسعود دلخواه؛ نویسنده، کارگردان و پژوهشگر تئاتر
تئاترخصوصی نداریم
جشنواره‌های تئاتر در سراسر دنیا برگزار می‌شوند و بیشتر این جشنواره‌ها به بی‌مرزی تئاتر اشاره می‌کنند. تئاتر؛ هنری است که مرزها را شکسته و سیل عظیمی از مخاطبان را در سراسر دنیا به خود جذب کرده است.
محمد امین
جشنواره‌های تئاتر در سراسر دنیا برگزار می‌شوند و بیشتر این جشنواره‌ها به بی‌مرزی تئاتر اشاره می‌کنند. تئاتر؛ هنری است که مرزها را شکسته و سیل عظیمی از مخاطبان را در سراسر دنیا به خود جذب کرده است. در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی توجه‌ای ویژه به این هنر شد، اگرچه هیچ گاه این توجه کافی نبوده است. درباره هنر تئاتر در ایران با دکتر مسعود دلخواه مدرس دانشگاه تربیت مدرس تهران و یکی ازکارگردان‌های موفق سال‌های اخیر به گفت‌وگو نشستیم.
در ابتدا قرار بود در دانشگاه تربیت مدرس باشما گفت‌وگو کنیم؛ اما بعد قرار را به فرهنگسرای بهمن تغییر دادید. آیا در این فرهنگسرا هم تدریس می‌کنید؟
همانطور که می‌دانید من عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس هستم و حقیقتا کمتر فرصت می‌کنم که در جای دیگری غیر از دانشگاه به‌آموزش بپردازم. اما زمانی‌که برای آموزش در فرهنگسرای بهمن دعوت شدم بنا به دلایلی پذیرفتم، جدای از دوستی با شکرخدا گودرزی که مسوول برگزاری کلاس‌ها هستند به دلیل اینکه چنین کلاس‌هایی در مناطق شمال شهر تهران بیشتر وجود دارد، فرصت راغنیمت شمرده و برای بچه‌های جنوب شهر که چنین فضاهای کمتری در اختیار دارند، مناسب دیدیم که به آموزش تئاتر برای آنان بپردازیم.
کلاس‌های بازیگری جنوب شهر با شمال شهر چه تفاوت‌هایی دارد؟
تفاوت بیشتر در زمینه امکانات است. در سال‌های گذشته در فرهنگسرای بهمن یک دوره کلاس بازیگری با حضور اساتیدی همچون دکتر خاکی و اصغر همت برگزار شد که من در آن زمان ایران نبودم؛ ولی بازتاب خوبی در میان هنرجویان داشت و تاثیر مثبتی بر رویشان گذاشته بود تا اینکه مدتی پیش با صحبت با دوستان تصمیم گرفتیم که این کلاس‌ها را ادامه دهیم تا این بچه‌ها رها نشوند و دوره‌شان تکمیل بشود. تاکنون که یک ماه از این دوره گذشته جدای از استقبال خوب، هنرجویان انگیزه و استعداد خوبی نیز دارند.
به رسالت برای هنرمند تئاتر معتقدید؟
به رسالت برای انسان معتقدم و مهم نیست که حتما هنری باشد یا تئاتری،انسان باید نسبت به جامعه، مردم و خانواده و حتی خودش احساس مسوولیت کند و هنرمند جدا از این موضوع نیست و هر کسی در هر شغلی باید احساس مسوولیت نسبت به خودش و دیگران داشته باشد.
انسان تا چه اندازه به دیدن تئاتر نیاز دارد؟
انسان جدای از نیازهای جسمانی، به نیازهای روحی و روانی هم نیاز دارد که این نیازها از طریق هنر و ادبیات تغذیه می‌شود. از دوران پیش از تاریخ نیاز به آب و غذا و ورزش و هنر همراه با انسان بوده که همین نیازهای روحی و روانی سبب تفاوت اساسی بین انسان وحیوان است. نیازهای معنوی استان باید حتما ارضا شود؛ در غیر این صورت انسان به راه‌های خلاف روی می‌آورد. در کشورهای اروپایی و آمریکایی فرهنگ تئاتردیدن شکل گرفته است و همگان آن را به عنوان یک نیاز فرهنگی است که از دوران کودکی به کودکان می‌شناسانند و به آن اهمیت می‌دهند و در این راستان از همان دوران کودکی برای کودک برنامه‌دیدن تئاترهای کودکان، بازدید از گالری‌ها، موزه‌ها و کارهای این‌چنینی را انجام می‌دهند. به هر حال تئاتر یکی از رسالت‌هایش رشد انسان در مسیر درست زندگی است که با دیدن آن توسط تماشاگر به‌وقوع می‌پیوندد.
در سینما کارگردان مولف داریم آیا این مولفه‌ها یا به‌طور کلی کارگردان مولف تئاتر نیز داریم و این مولفه‌ها در چه بخشی نمود می‌کند؟
مولف بودن در تمامی هنرها وجود دارد. حتی در شعر هم می‌توانیم به شاعری که به زبان ویژه‌ای برای خود دست پیدا کرده شاعر مولف بگویم. در سایررشته‌های هنری همچون نقاشی نیز این مولفه‌ها وجود دارد. در تئاتر هم می‌شود به جایی رسید که از نظر شیوه کاری به‌عنوان یک هنرمند کارگردان مولف مطرح شد که البته تعداد این افراد می‌توان گفت که بسیار انگشت‌شماراست.
چرا هم‌اکنون در دانشگاه‌های هنری کشور دانشجویان اجراهای عمومی تئاتر در سالن‌های دانشگاه ندارند؟ آیا این نبود اجراها به دانشجویان مربوط می‌شود. یا دلایل دیگری دارد؟
نه؛ اتفاقا دانشجویان بسیار علاقه‌مند هستند که اجازه داشته باشند و دردانشگاه تئاتر بر صحنه ببرند و از دانشجویان دیگر و مردم برای تماشای آثارشان بیایند. سال‌ها پیش چنین اجراهایی در دانشگاه هنرهای زیبا و دراماتیک انجام می‌شد و سالن‌های مخصوص استادان و دانشجویان بود که نمایش اجرا می‌کردند و مردم از بیرون بلیت می‌خریدند و می‌آمدند و اجراها را می‌دیدند. حتی یادم می‌آید که دانشگاهی مثل صنعتی شریف یا دانشگاه امیرکبیر که آن موقع پلی‌تکنیک تهران بود، نمایش بر روی صحنه می‌بردند ومردم هم استقبال خوبی می‌کردند. الان چون این اتفاق رخ نمی‌دهد دانشجویان به اجبار به تئاتر شهر و تالار مولوی روی می‌آوردند.
در نتیجه این پرسش را باید از وزارت علوم و روسای دانشگاه‌ها مطرح کرد،آن‌هم نه تنها در تهران بلکه در شهرستان‌ها نیز این مساله وجود دارد.
یعنی به دانشجویان مربوط نمی‌شود؟
نه، من آگاهی کامل دارم که دانشجویان بسیار مسرور می‌شوند که بخشنامه‌ای از سوی وزارت علوم و روسای دانشگاه‌ها برای حمایت از اجرای تئاتر درسالن‌های دانشگاه برای مردم داشته باشند. در صورتی که اتفاق روی می‌دهد و به گسترش فرهنگ تئاتر دانشگاهی کمک کردیم و هم اینکه مردم و علاقه‌مندان تئاتر محدود به دیدن تئاتر در تالار مولوی و تئاتر شهر نمی‌شوند. این مساله در تمام دنیا در حال انجام است؛ به‌عنوان نمونه من در دانشگاه کانزاس تحصیل می‌کردم. این دانشگاه دارای پنج‌سالن تئاتر بود که یکی از سالن‌ها به اندازه تالار وحدت و حتی بزرگ‌تر چون ۲۵۰۰ صندلی داشت و دیگری اندازه سالن اصلی تئاتر شهر و بقیه اندازه سالن مولوی و چهارسو بودند و در طول سال هم استادان و دانشجویان و حتی گروه‌های حرفه‌ای خارج از دانشگاه در این سالن‌ها اجرای تئاتر داشتند و مردم هم از بیرون به استقبال این اجراها می‌آمدند. به‌هر حال دلیل برای اینکه چرا این اجراها در داخل دانشگاه‌های کشور وجود ندارد، نمی‌بینم.
چه زمانی می‌توانیم شاهد تئاتر خصوصی در ایران باشیم؟ اصلا خصوصی‌سازی تئاتر را مثبت ارزیابی می‌کنید؟
هر اتفاق و طرح و برنامه‌های شبیه به خصوصی‌سازی تئاتر نیازمند زمینه‌سازی‌هایی است و نمی‌توان گفت که این کار قابل انجام است یا نه وپیامدش مثبت است یا منفی، بلکه باید گفت چه زمینه‌هایی نیاز است که این اتفاق روی دهد تا در این مسیر حرکت کرد؟ زمینه‌ساز تئاتر غیردولتی چندچیزاست که یکی احساس امنیت گروه‌ها است، یعنی گروه‌های تئاتری باید ثابت بشوند و برای تثبیت یک گروه تئاتری باید آن گروه مکانی برای اجرا داشته باشد. اسپانسر و حمایت مالی نیز در این میان بسیار مهم است؛ زیرا باعث ثبات گروه و استقلال یک گروه تئاتری می‌شود که البته این حمایت مالی نیز می‌تواند از سوی دولت صورت پذیرد. استقبال گروه‌ها باعث می‌شود امنیت اجتماعی در گروه‌ها حاکم بشود و تا زمانی‌که امنیت اجتماعی تضمین شده‌ای وجود نداشته باشد حتی نباید صحبت از تئاتر خصوصی کرد. نکته حائز اهمیت دیگر در این زمینه آزادی هنرمند است. باید شرایطی پیش بیاید تا اعتمادی بین دولت و هنرمندان شکل بگیرد.
چرا الان تئاتر ما کاملا دولتی است؟
منهای یکی دو گروه تئاتر کمدی که خصوصی اداره می‌شوند، در کل تئاتر ما دولتی است. شاید اگر گفتمان بین هنرمندان و دولت در رابطه با انتظاراتی که از یکدیگر دارند بیشتر شود، اعتماد متقابل بین دولت و هنرمندان قوی‌تر شکل بگیرد و هم دولت اختیار و آزادی بیشتری برای هنرمندان قائل شود و هم هنرمندان شرایط فرهنگی جامعه را درنظر بگیرند، انتظارات دولت را هم درک کنند تا این اتفاق روی دهد. تا زمانی‌که این زمینه آماده نشود، صحبت‌کردن درباره تئاترخصوصی فقط در حد حرف باقی خواهد ماند.
جشنواره بیست و هفتم فجر را چگونه دیدید؟ به‌ویژه نمایش‌‌های خارجی را...
در کل جشنواره پرشور مثل گذشته برگزار شد. درباره کارهای خارجی البته من تمامی کارها را ندیدم، اما از نمایش «دیوار» از گرجستان خیلی لذت بردم،این نمایش کلام محور نبود و بیشتر از موسیقی و حرکت و عروسک‌هایی که بازیگران فوق‌العاده از آن استفاده می‌کردند، بهره می‌برد، «دیوار» نمایشی بود که تمامی تماشاگران بدون استثنا با رضایت از سالن خارج شدند و به سایر تماشاگران می‌گفتند که حتما این کار را ببینید، من از این کارخیلی لذت بردم و خیلی هم متاسف شدم که داوران قدرت کارگردانی آن را ندیدند.
تئاتر سال ۸۷ را چقدر دنبال کردید؟ آیا نسبت به سال پیش رشدی داشتیم؟
خوشبختانه من از آن افراد تئاتری هستم که ضمن اینکه درس می‌دهم وتمام‌وقت در دانشگاه هستم و باید مقاله هم بنویسم و در سمینارها هم شرکت کنم، ولی از دیدن تئاتر غافل نمی‌شوم و نه تنها تئاتر همکاران حرفه‌ای بلکه تئاتر دانشجویان را نیز می‌بینم و نتیجه اینکه در این ۵ سالی که در ایران بودم، شناخت نسبتا کاملی از جریان تئاتر حرفه‌ای، آماتوری ودانشجویی دارم.در سال ۸۷ تب و تاب تئاتر یک درجه بالاتر از سال‌های پیش بود و به نظر می‌رسد که موضوع تئاتر روزبه روز گرمتر می‌شود و حتی این موضوع به مجلس و دولت هم کشیده شده است و به نظر می‌رسد که برخی از مسوولان عالی‌رتبه کشور توجه‌شان به تئاتر بیشتر شده است که این خودش باعث امید و دلگرمی است.
در سال ۸۷ جدای از اجراهای صحنه‌ای سمینارهای زیادی نیز برگزار شد که همه این عملکردها مثبت است، اما برخی چیزها هیچ تغییری نکرده است. از جمله فضاهای نمایشی که از سال‌ها پیش کمتر کسی است که گله‌ای نداشته باشد و همه جماعت تئاتری‌ها درخواست دارند که چند سالن برای تئاتر ساخته شود یا از سالن‌های موجود در تهران و شهرستان‌ها مجوز استفاده تئاتری‌ها از این سالن‌ها را صادر کنید که در طول سال با این ترافیک بسیار سنگین تقاضای اجرا روبه‌رو نشوید که همیشه به سمت تئاتر شهر و تالار مولوی سرازیر می‌شوند. در این میان نباید شهرستان‌ها را نیز نادیده گرفت، البته آنجا باتوجه به اینکه سالن تئاتر کم است، اجراهای تئاتر نیز کمتر از سالن‌های تئاتر است، یعنی حتی در طول سال یکی دو تا سالن‌هایی که برای تئاتر ساخته شده‌اندنیز فعال نیستند که این مساله به تنهایی سوال‌برانگیز است. داغ‌بودن موضوع تئاتر در رادیو و تلویزیون به‌ویژه در رادیو که بخش‌های بیشتری رابه برنامه‌های تئاتری اختصاص داده‌اند، قابل تقدیر است. فکر می‌کنم که همه ما از جمله هنرمندان و مسوولان و مردم یک دیدگاه مشترک در تئاتر دارند، دست پیدا می‌کنند و آن دیدگاه این است که همه به این باور در حال رسیدن هستند که تئاتر در حقیقت یک نیاز فرهنگی است، درشکل‌دادن و ساختن فرهنگ انسانی موثر است و می‌تواند بسیاری از انرژی جوان‌ها را در مسیر رشد درست قرار بدهد و وقتی ما به این باور به‌طورکامل برسیم، آن وقت آستین‌ها را بالا می‌زنیم و فرصت بیشتری برای اجرای تئاتر ایجاد می‌کنیم.
دکتر مسعود دلخواه در سال ۸۸ چه برنامه‌هایی دارد؟
در بخش پژوهش چند مقاله آماده دارم که باید ارائه بشود، دو نمایشنامه ترجمه کرده‌ام که در سال ۸۸ چاپ می‌شود و در زمینه اجرا نیز حداقل دو کاربر روی صحنه می‌برم که از نوشته‌های خودم است.
و حرف پایانی...
صحبت پایانی من ربطی به تئاتر ندارد، در سال جدید خواهش می‌کنم که مردم در هنگام رانندگی دقت بیشتری بکنند و خیلی مراقبت باشند، من در هفته حداقل شاهد دو تصادف به ویژه در اتوبان‌ها هستم که بسیار ناراحت‌کننده است. به همین دلیل خواهش می‌کنم در سال جدید آمار تلفات رانندگی را که دست خودمان است، به شدت پایین بیاوریم و امیدوارم که همیشه مردم ما خوش و خرم و موفق باشند.
ارسال نظر