تغییــر مـکان مقـــــر ســـازمـان مــلل متحـــــد؟

دکتر علی خرم*

در خبرها آمده بود که ریاست محترم جمهور درخواست تغییر مکان مقر سازمان ملل متحد از نیویورک به کشوری بی‌طرف را داده‌اند. این پیشنهاد نه در جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار مطرح می‌شود و نه در سطح جهان بلکه کشورمان در گذشته نیز این درخواست را مطرح نموده و در سطح جهان هم همواره در طی ۵۷ سال گذشته، در مقاطع مختلف و به مناسبت‌های گوناگون این پیشنهاد بیان شده است.

عموما کشورهای معترض به سیاست‌های آمریکا هرگاه از فشارهای سیاسی اقتصادی آمریکا به تنگ می‌آیند علاقمند به طرح‌هایی می‌شوند که به نحوی تصمیم‌گیری‌های سازمان ملل متحد را مصون از اعمال نفوذ آمریکا قرار دهند. این دسته از کشورها سازمان ملل متحد را قاعدتا سازمانی بی‌طرف می‌دانند که بایستی مقر آن در یک کشور بیطرف قرار گیرد.

پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ توسط جمهوری اسلامی ایران در ۲۷ تیرماه ۱۳۶۷، عراق در صدد پر کردن خلاء به وجود آمده و فشار نظامی بر ایران بر آمد که علاوه بر مقاومت ایران، ‌آمریکا هم مایل نبود عراق مجددا ابتکار عمل را در دست گیرد؛ لذا فشار سیاسی برای قبول آتش بس آنقدر بر عراق وارد آورد که طارق عزیز، وزیر خارجه وقت عراق رسما اعلام کرد مذاکرات سه‌جانبه با ایران و سازمان ملل متحد بایستی در کشور بیطرف انجام گیرد و در نهایت مذاکرات از نیویورک به ژنو منتقل شد.

در سال ۱۹۴۵ هنگامی‌که سازمان ملل متحد رسما تاسیس یافت، مقر آن همان مقر «جامعه ملل» بود که در سال ۱۹۲۴ در ژنو ساخته شده بود. اما پس از سر و سامان یافتن اوضاع پس از جنگ جهانی دوم و سرازیر شدن کمک‌های مالی آمریکا به سوی اروپا و از جمله طرح مارشال، همگان از پذیرش هزینه‌های سازمان ملل متحد جدید خود را عاجز دیدند و لذا آمریکا یک جانبه حدود ۲۵درصد هزینه‌‌های این سازمان و سایر سازمان‌های وابسته را به عهده گرفت. در این فاصله تا سال ۱۹۵۱، آمریکا خواهان انتقال مقر سازمان ملل متحد از ژنو به نیویورک شد که به دلایل متعدد، اعضا، این پیشنهاد را پذیرفتند. از جمله دلایل این بود که سازمان

ملل متحد در طول جنگ جهانی دوم به ابتکار آمریکا و انگلستان (منشور آتلانتیک اوت ۱۹۴۱) پایه‌گذاری گردید و در طی ۴ سال کلیه عناصر آن توسط همان چند کشور پخت و پز گردید و به ویژه در ماه‌های آخر جنگ، منشور این سازمان توسط موسسین و از جمله ایران در شهر سانفرانسیسکو به مدت دو ماه بحث و بررسی و تدوین شد. لذا موقعیت آمریکا در پیشنهاد تاسیس این سازمان و سپس پیگیری اهداف آن و میزبانی تدوین منشور ملل متحد در کنار پرداخت ۲۵درصد هزینه‌های سازمان که هنوز هم کشوری یارای پرداخت آن را به تنهایی ندارد، موجب شد علاوه بر قدرت اقتصادی، سیاسی و نظامی این کشور، راه را برای انتقال مقر از ژنو به نیویورک فراهم سازد.در دو دهه گذشته، جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد به طور سمبولیک سازمان علمی فرهنگی ملل متحد یعنی یونسکو را از دامنه نفوذ و اعمال قدرت آمریکا خارج سازد. در این رابطه کشورهای فراوانی مساعدت کردند که این امر صورت گیرد. لذا اکثریت کشورها خواستار اولویت دادن به طرح‌هایی شدند که لزوما با نظرات آمریکا مطابقت نداشت. آمریکا تهدید کرد در صورت عدم ملاحظه نظراتش، از یونسکو خارج می‌شود.بدین ترتیب آمریکا بیش از ده سال از این سازمان خارج شد. در ابتدا جمهوری اسلامی ایران جزو کشورهایی بود که اعلام آمادگی برای پر کردن خلاء ناشی از عدم پرداخت سهمیه آمریکا به یونسکو کرد ولیکن عملا هیچیک از کشورها و حتی به طور جمعی قادر به ایفای نقش فوق نشدند و طرح‌های یونسکو در جهان و از جمله در ایران معلق ماند.

بدین ترتیب کشورهای معترض، زمینه‌سازی دعوت مجدد از آمریکا برای حضور در یونسکو کردند تا از تعلیق طرح‌های گوناگون جلوگیری کنند. تجربه فوق نشان داد برای جایگزینی حضور آمریکا، نیاز به تامین ابزارهای مالی و غیره دارد تا بتواند سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی را تا حدودی از دایره نفوذ ایالات متحده آمریکا مصون دارد. انتقال مقر سازمان ملل متحد از همین مقوله است که علاوه نیاز به اجماع کشورهای جهان، نیازمند نقش‌آفرینی کشورهای متعددی برای پر کردن خلاء ناشی از غیبت احتمالی حضور آمریکا خواهد داشت. در صورتی که حتی این وجه تامین شود تجربه «جامعه ملل» نشان داد غیبت قدرت‌های اصلی در صحنه سازمان ملل متحد به نفع صلح و امنیت بین‌المللی نبوده و آثار و تبعات مضری به جای خواهد گذاشت که بروز جنگ‌های جهانی از جمله آنان است.به هر جهت مستقل از آثار و تبعات چنین تصمیم، شرط اولیه مقابله با تصمیم آمریکا جهت حفظ و نگهداری مقر سازمان ملل متحد در نیویورک، برخورداری از قدرت اقتصاد و تجارتی جهانی است که حجم آن سالانه در ابعاد چند هزار میلیارد دلار تا چند ده هزار میلیارد دلار متصور می‌شود. در آن صورت می‌توان نسبت به آثار و تبعات حضور یا عدم حضور آمریکا از جهات دیگر و از جمله از نظر سیاسی به طور اصولی سخن راند و درباره آن تصمیمی واقع‌بینانه اتخاذ کرد.

* استاد دانشگاه و تحلیل‌گر ارشد مسائل سیاسی بین‌المللی