لباس‌های دولتی خریدار ندارد

طرح: فیروزه مظفری

به مناسبت برگزاری سومین دوره جشنواره لباس زنان سرزمین من

[ نرگس رضایی ]

سومین دوره جشنواره زنان سرزمین من در سومین هفته از تیر در شرایطی آغاز به کار می‌کند که بسیاری از تحلیل‌گران اجتماعی و طراحان مد و لباس برگزاری دوره‌های پیشین جشنواره دولتی را ناموفق ارزیابی می‌کنند و معتقدند دولت با ورود نابجا به عرصه ساماندهی مد و لباس الگوبرداری سطحی از نمونه‌های خارجی را به نمایش گذاشته است. از آخرین زمانی که سومین جشنواره مد و لباس زنان سرزمین من به کار خود پایان داده، یک سال می‌گذرد و در این یک سال شبکه‌های ماهواره‌ای در هر ۳دقیقه به معرفی و ارائه یک مد جدید می‌پردازند. ایران در حالی جشنواره مد و لباس خود را سال به سال برگزار می‌کند که تنها ترکیه به عنوان یکی از کشورهای تولیدکننده مانتو هر دو هفته بین ۶ تا ۷ طرح جدید را به ایران صادر می‌کند و در مقابل این جریان پویا و گاه‌ تهاجمی مد در جهان است که منتقدان حرکت طراحان دولتی جشنواره مد و لباس را لاک‌پشت‌وار و بسیار دور از نیازهای جامعه روز ارزیابی می‌کنند. با این همه مسوولان اجرایی و طراحان جشنواره زنان سرزمین من که در مجموعه‌ای وابسته به وزارت کشور فعالیت می‌کنند، معتقدند برگزاری سال به سال جشنواره لباس‌های ایرانی - اسلامی پس از سال‌های طولانی بی‌توجهی به لباس و مقوله مد می‌تواند جامعه ایرانی را با الگوهای پوشش جدید آشنا کند و امروزه این اتفاق در حال وقوع است. از نظر آنها این حرکت فرهنگی باید ۲۰سال پیش از این روزها آغاز می‌شد، یعنی درست زمانی که مسوولان فرهنگی - سیاسی کشور بحث طراحی مد و لباس را در جامعه مذموم می‌شمردند و گاه واژه مد را معادل فساد و بی‌بندوباری می‌دانستند. مقاومت‌هایی که در نهایت به الگوبرداری جوانان و زنان از مجاری‌های غیررسمی مد و لباس انجامید و امروزه جشنواره زنان سرزمین من در شرایطی به جبران این بی‌توجهی پرداخته که تاکنون برنامه‌ریزی‌های عملی برای ایجاد تغییرات در این زمینه نداشته است، به گونه‌ای که طرح‌های ارائه شده در آن برای استفاده عموم به تولید انبوه نرسیده و قیمت آن با توجه به قیمت طرح‌های سال گذشته خارج از توان مالی قشرهای متوسط به پایین برآورد می‌شود. همواره در دوره‌های گذشته نقد کاربردی نبودن طرح‌ها نیز در کانون نقد منتقدان بوده و به اعتقاد آنها بسیاری از طرح‌های ارائه شده در جشنواره زنان سرزمین من، قابلیت استفاده در اماکن عمومی و محیط‌های کاری را ندارند. با این همه از دیدگاه برگزارکنندگان جشنواره زنان سرزمین من، این انتقاد با توجه به تغییر رو یه و رویکرد خلاقانه آنها در ارائه لباس‌های مشاغل در دوره گذشته کمرنگ‌تر شده و طرح‌ها به سمت کاربری شدن می‌روند به گونه‌ای که فرحناز قندفروش، مشاور وزیر کشور و استاندار تهران در امور بانوان در این ارتباط می‌گوید: این موضوع در دومین دوره جشنواره مورد توجه قرار گرفت و ما در این دوره طرح‌هایی را به نمایش گذاشتیم که علاوه بر معیار زیبایی قابلیت استفاده برای عموم را داشت به گونه‌ای که طرح‌ها ضمن رعایت حدود شرعی به عرف جامعه، نیز بی‌ توجه نبوده‌اند و این موضوع گویای آن است که بانیان جشنواره زنان سرزمین من از سیاست‌های باز و انعطاف‌پذیرتری نسبت به دوره اول این جشنواره تبعیت می‌کنند و در تازه‌ترین اظهارنظرهای خود به آن معترف هستند.

بانیان جشنواره زنان سرزمین من و مسوولان فرهنگی که در ساختار دولتی فعالیت می‌کنند در این نکته اتفاق نظر دارند که این جشنواره حرکتی فعال در برابر سال‌ها انفعال در حوزه پوشش‌های ایرانی - اسلامی بوده و در بعدی دیگر به فرهنگ‌سازی در حجاب می‌پردازد؛ چرا که از دیدگاه آنها همین مقاومت‌ها در برابر جریان پویای مد و محدودیت در تنوع رنگ‌ها بود که زنان و نوجوانان را به الگوبرداری از منابع غیررسمی واداشت و مافیای مد اروپا با استفاده از این خلاء، مد غرب را با اندکی تعدیل و قیمت ارزان وارد ایران کرد به گونه‌ای که امروزه پارچه چادر به عنوان پوشش تعریف شده جامعه ایران از چین و پاکستان وارد شده و مدل‌های مانتو به عنوان پوشش اغلب زنان ایران در کشورهای ترکیه، هند و چین طراحی می‌شود. موضوعی که روح‌ا... صاحبی، مشاور امور فرهنگی استانداری تهران از آن به عنوان رهاشدگی فرهنگی نام می‌برد و معتقد است که در ابعادی پنهانی و گسترده، هویت ایرانی - اسلامی را نشانه می‌رود. او به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در دهه اخیر وضعیت پوشش جامعه به گونه‌ای بود که دیگر برخوردهای سلبی و بازدارنده چاره‌ساز نبود و باید اقدامی ایجابی صورت می‌گرفت که جشنواره زنان سرزمین من این هدف را محقق ساخت و در قالب نمایشگاهی به ارائه طرح‌ها و مدهایی پرداخت که در جامعه ایرانی - اسلامی به عنوان یک خلاء بزرگ فرهنگی مطرح بود و این مساله جسارت خاصی را می‌طلبید هر چند برنامه‌ریزان و سیاستگذاران اجتماعی نیز به این نتیجه رسیده بودند که تنها راه مقابله با مدهای غیرمتعارف ارائه الگوهای متعارف است. صاحبی می‌افزاید: مسوولان اجرایی در جشنواره زنان سرزمینی من هم در ارائه این الگوها موفق عمل کردند و با نظرسنجی‌های متعدد به نیازهای جامعه پاسخ گفتند به گونه‌ای که در دوره دوم این جشنواره اغلب طرح‌ها مطابق نیازها و سلایق قشرهای مختلف جامعه طراحی شده و کاربردی‌تر بودند و این در حالی است که طراحان ما که سال‌ها در حاشیه بودند فرصت هنرنمایی در عرصه مد و لباس پیدا کردند. از دیدگاه مشاور امور فرهنگی استانداری تهران، امروزه در جریان برگزاری دوره‌های مختلف این جشنواره تنها ۲۰ تا ۳۰درصد افراد جامعه در حوزه مد و لباس از شبکه‌های ماهواره‌ای الگو می‌گیرند و با ادامه این روند این درصد نیز کاهش یافت. موضوعی که مریم زمانی معاون اجرایی جشنواره زنان سرزمین من پیش‌بینی مشابهی از آن دارد و ادعا می‌کند با توجه به تنوع طرح‌ها در دور جدید جشنواره، استقبال بیشتری نسبت به دوره‌های قبل به عمل بیاید. او به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: برخلاف دوره‌های قبل جشنواره امسال از تنوع و نظم بیشتری برخوردار خواهد بود. طوری که طرح‌های حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای در بخش‌های جداگانه‌ای به نمایش درخواهد آمد.

در بخش حرفه‌ای که اساتید طراحی در آن حضور خواهند داشت ۸۰طرح جدید و در بخش غیرحرفه‌ای ۲هزار طرح ارائه خواهد شد که این موضوع امکان بیشتری برای حضور طراحان داخلی فراهم می‌کند. او می‌افزاید: تاکنون ۲۱ کشور اسلامی برای حضور در این جشنواره اعلام آمادگی کرده‌اند و این در حالی است که حضور ۲۰استان نیز قطعی شده است و انتظار می‌رود این تعداد تا زمان برگزاری جشنواره افزایش یابد. معاون اجرایی جشنواره زنان سرزمین من من آماری از میزان اعتبارات این جشنواره ارائه نمی‌دهد با این همه اعتبار این جشنواره در دوره قبل ۱۰۰میلیون تومان بود که به نظر ناچیز می‌آمد و فرحناز قندفروش بانی جشنواره زنان سرزمین من در توجیه آن اعلام کرد که در این رابطه همه وزارتخانه‌ها و نهادهایی که با استانداری تهران همکاری کردند خدمات خود را رایگان ارائه دادند به گونه‌ای که میراث فرهنگی و گردشگری، هزینه اقامت مهمان‌های خارجی را تقبل کرد و مسوولان سالن کانون پرورش فکری آن را رایگان در اختیار جشنواره قرار دادند. گرچه برگزارکنندگان جشنواره معتقدند که با اعتباری اندک، گامی بزرگ در حوزه مد و لباس و حمایت از طراحان داخلی برداشته‌اند؛ اما دیدگاه‌های دیگری در این ارتباط وجود دارد که عملکرد آنها را در این ارتباط چندان موفق نمی‌داند. به رغم اظهارات خوشبیانه‌ بانیان جشنواره زنان سرزمین من که این حرکت را یک گام بزرگ در جهت حمایت از طراحان داخلی و ارائه الگوهای ایران اسلامی به جامعه می‌دانند، به ابعاد و پیامدهای فرهنگی آن بسیار امیدوارند. برخی طراحان که در ساختار خصوصی فعالیت می‌کنند، معتقدند که این اقدام فرهنگی تک بعدی بوده و صرفا نمایش نمادین طرح‌ها و مدهایی می‌پردازند که کمتر به تولید انبوه می‌رسند و تا زمانی که هماهنگی‌های لازم در این زمینه بین تولیدکنندگان داخلی و صنف‌های مرتبط صورت نگیرد، جشنواره تاثیر یاد شده را نخواهد داشت. شهره وزیری، استاد طراحی لباس دانشگاه الزهرا در این مورد به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: قضاوت در مورد جشنواره‌ای نظیر جشنواره زنان سرزمین من بستگی به توجه و استقبال مردم دارد. چرا که هدف نیز همین گروه است و ما زمانی می‌توانیم از موفقیت آن سخن بگوییم که طرح‌های ارائه شده در آن را در پوشش غالب زنان جامعه ببینیم و در حال حاضر که دو سال از زمان برگزاری این جشنواره می‌گذرد، هنوز این اتفاق نیفتاده و به اعتقاد من مردم تنها با این حرکت آشنا شده‌اند و تاکنون در این زمینه نیازسنجی نشده است؛ به گونه‌ای که طرح‌های ارائه شده در آن علمی نبوده و بر اساس تحقیقات جامع طراحی نشده‌اند. او می‌افزاید: فواصل برگزاری این جشنواره نیز طوری است که از میزان اثرگذاری آن می‌کاهد یعنی جامعه تنها نیازهای پوششی یک فصل خود را در آن می‌بیند و برای فصول دیگر مجبور است از طرح‌های وارداتی الگوسازی کند. بنابراین ادامه این روند صرفا به معرفی طرح‌هایی می‌انجامد که نه به تولید انبوه می‌رسند و نه در حد توان قشرهای متوسط به پایین هستند، موضوعی که سعیده فروغی، دیگر استاد طراحی لباس و مدیر اجرایی اولین دوره جشنواره زنان سرزمین من آن را با دیدگاهی مشابه مورد تحلیل قرار می‌دهد. او در عین حال که نفس حرکت را مثبت می‌داند، معتقد است که تا زمانی که این جشنواره در ابعاد کوچک‌تر توسط بخش‌های خصوصی تداوم نیابد، هیچ حرکت سازنده‌ای در زمینه طراحی مد و لباس اتفاق نمی‌افتد. فروغی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: جشنواره زنان سرزمین در یک مقطع زمانی به معرفی طرح‌هایی می‌پردازد که البته بخشی از نیازهای جامعه را برآورده می‌کند، اما برای بخش دیگر دولت باید این امکان را در اختیار طراحان قرار دهد که مانند مجریان این جشنواره آزادانه طرح‌های خود را به معرض نمایش بگذارند تا میزان تاثیرگذاری آن بالا رود. در حالی که عملا این اتفاق نمی‌افتد. این استاد طراح لباس می‌افزاید: نتایج نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که زنان بر خلاف گذشته به دیدن طرح در اندام یک مانکن زنده بیشتر تمایل دارند و مسوولان باید قبل از هر چیزی زمینه اجرای شو لباس توسط طراحان را فراهم آورند؛ در حالی که این‌طور نیست و مسوولان بخش شورای تخصصی که متولی این امر هستند، یا فلسفه موضوع را نمی‌دانند یا هیچ تخصصی در این زمینه ندارند و طرح زمانی مجوز نمایش دریافت می‌کندکه دیگر کارایی‌اش را در جامعه از دست داده و یا فصل ارائه آن گذشته است و حداقل زمان دریافت این مجوز ۶ ماه کمتر نیست. از دیدگاه فروغی رویکرد بسته و انعطاف‌ناپذیر دولت نسبت به مد و لباس، معضل پوشش زنان را دامن زده و هرچه این رویکرد بسته‌تر شود موضوع نمایش زنده لباس به صورت زیرزمینی درخواهد آمد که در این صورت نه تنها کنترل این فرایند سخت‌تر می‌شود بلکه به برخوردهای سلبی بیشتری خواهد انجامید. موضوعی که در‌حال‌حاضر شاهد آن هستیم و هنوز ماموران نیروی انتظامی در خیابان‌ها تذکر می‌دهند. البته مشکل به اینجا ختم نمی‌شود و بسیاری از تولیدکنندگان نیز در برابر طرح‌های داخلی مقاومت می‌کنند و در این فرآیند موضوع لباس صورت پیچیده‌تری به خود می‌گیرد. بنابراین اینکه بانیان جشنواره زنان سرزمین من تا چه حد در این دوره به تکمیل خلأهای موجود خواهند پرداخت، به سیاست‌های جدید آنها و نهادهای حمایت‌کننده بستگی دارد.