دانشگاه خصوصی؛ برنامه ناتمام
روایتی از ۲۴ سال تلاش برای ایجاد آموزش خصوصی در ایران انقلابی و صف آرایی موافقان و مخالفان
[ ثمانه قدرخان ]
روایتی از ۲۴ سال تلاش برای ایجاد آموزش خصوصی در ایران انقلابی و صف آرایی موافقان و مخالفان نظام آموزش عالی ایران سال‌ها در پی دست یابی به فضایی برای فعالیت بخش خصوصی انتظار کشیده است. شاید این انتظار در آینده‌ای در این نزدیکی تحقق پیدا نکند ولی بسیاری از تئوری‌پردازان حوزه آموزش عالی معتقد به انقلاب خصوصی‌ها در نظام آموزشی‌اند.
هرچند ایران طی سال‌های گذشته در مجادله میان خصوصی شدن بخش‌های مختلف سیاست‌های کشور و منفک شدن گوشه‌هایی از زندگی مردم از دولت تلاش کرده ولی تا به امروز دولت‌ها نقش پررنگی در زندگی مردم ایران داشته‌اند. دولت فربه مرکزی از هیچ حرکتی جهت جداسازی بخشی از بدنه خود رغبتی به بخش خصوصی نشان نمی‌دهد و علاقه‌مندان به فعالیت‌های خصوصی همچنان در تلاش برای حرکت‌هایی خارج از نهاد دولت فعالیت می‌کنند.
به دلیل جریان داشتن این اتفاق در تمام امور زندگی مردم بخش آموزش هم هنوز از این قاعده مستثنی نشده و صد سالی است که برای این پیروزی در حال برنامه‌ریزی است.
نظام آموزش عالی که در دوران کوتاهی در زمان سلطنت پهلوی با دایر شدن چند مدرسه و دانشگاه با مدیریت بخش خصوصی به آینده‌ای روشن در این خصوص امیدوار بود پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ جهت دیگری را تجربه کرد. دولت ایران پس از انقلاب خودکفایی را تنها در قدرتمند شدن و ماندن دولت استنباط می‌کرد و شاید به همین دلیل بود که همکاری بخش خصوصی را در هر زمینه تا حدی مخل امنیت و آسایش خود می‌پنداشت. در این سال‌ها نیاز مردم به آموزش همراه با حضور نسل جدید و جوان بیش از پیش احساس می‌شد و در عین حال ظرفیت دانشگاه‌های دولتی نیز برای پذیرش دانشجویان آمار محدودی را نمایش می‌داد.
در فاصله سال‌های ۶۰ تا ۶۱ برنامه‌ریزان و سیاستمداران کشور طرح ایجاد دانشگاه‌هایی را با الگوی دانشگاه‌های خصوصی کشورهای توسعه یافته پایه‌ریزی کردند. در آینده این دانشگاه که به نام «دانشگاه آزاد» معرفی شد به کلی شکل خصوصی نیافت ولی بدون ارائه یارانه آموزشی به مردم خدمات تحصیلی ارائه کرد.
در برهه‌هایی از تاریخ سیاسی ایران این دانشگاه به دلیل اهمیت اقتصادی و نقشی که در گسترش و یکسان سازی فرهنگ ایرانی داشت محل نزاع گروه‌های سیاسی مختلف شد که اهم آن به سال‌های اخیر باز می‌گردد. دانشگاه آزاد که ربع قرن، تجربه به همراه دارد به دلیل تعدد و تنوع رشته تحصیلی و توسعه واحدهای مختلف دانشگاهی در نقاط مختلف ایران از اهمیت خاصی میان مردم برخوردار شد. چرا که همه مردم امکان تحصیل در این دانشگاه را پیدا می‌کردند. از دیگر سو، پراکنده بودن واحدهای دانشگاهی آن در سطح کشور ویژگی خاص سیاسی و اجتماعی به آن می‌داد که گروه خاص گردانندگان آن از این مزیت سود می‌بردند و می‌برند.
طرح ایجاد دانشگاه آزاد در خطبه نماز جمعه آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی در ظهر ۳۱ اردیبهشت عمومی شد و همه به خوبی دریافتند که رییس جمهور وقت ایجاد دانشگاهی نیمه خصوصی را نوید داده است. در سال‌های بعد که طرح تشکیل دانشگاه آزاد به نزاع سیاسی کشیده شد حرکت‌هایی از سوی جناح‌های مخالف شکل‌گیری این سیستم به اعتراض و نقد شکل گرفت. کشمکش‌ها در سال‌هایی به سکوت می‌رسید و در دورانی کوتاه دوباره به جنجالی گذرا تبدیل می‌شد. ولی شاید طی ربع قرن تجربه این دانشگاه، اختلاف‌های مباحث متفاوت پیرامون آن همچون ۲ سال اخیر نفس‌گیر نبوده باشد. این دوران به دلیل رقابت‌های سیاسی میان دو طیف گردانندگان دانشگاه آزاد و طیف مخالف آن یعنی دولت نهم میدان اختلافات را گسترده‌تر از پیش کرد. دور جدید اختلافات و بحث درباره دانشگاه آزاد زمانی قوت گرفت که مقامات این دانشگاه در واکنش به حملات طرح شده در رسانه‌های نزدیک به رییس جمهور احمدی نژاد، به قوه قضائیه شکایت کردند.
انتقادات شدید به دانشگاه آزاد اسلامی و مسوولان آن و زیر سوال بردن نحوه مدیریت این دانشگاه به اوایل دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد بازمی‌گردد زمانی که وی در آبان ماه سال ۸۵ در یکی از سفرهای استانی خود با انتقاد از افزایش شهریه دانشگاه آزاد، عبدا... جاسبی ریاست این دانشگاه را مورد انتقاد قرار داد و گفت اگر این شهریه‌ها کاهش نیابد دست به یک اقدام انقلابی درباره دانشگاه آزاد خواهد زد.
اما اقدام انقلابی محمود احمدی نژاد به دلایلی متوقف شد. رییس جمهور در آن زمان علت سکوت کردن و کناره گیری خود از این موضوع را شرایط حساس هسته‌ای کشور عنوان کرد. اما کار به همین نقطه ختم نشد و طرح تحقیق و تفحص از این دانشگاه به مجلس رسید. فاطمه آجرلو نماینده مجلس ایران و عضو هیات تحقیق و تفحص از آموزش عالی «توسعه بی‌رویه دانشگاه آزاد و مغایرت عملکرد این دانشگاه با اساسنامه اولیه آن را از جمله ایراداتی دانست که به این دانشگاه وارد است و انتقاد رییس‌جمهور احمدی نژاد را هم در همین راستا عنوان کرد. با مداخله گروهی از نمایندگان موافق دانشگاه آزاد در بحث تحقیق و تفحص، کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در گزارشی با موضوعیت مفاسد اقتصادی در یکی از بندهای خود به یک دانشگاه غیردولتی اشاره کرد که نگاه‌های بسیاری را متوجه دانشگاه آزاد کند. در این گزارش ذکرشد مقدار قابل توجهی از اراضی منابع ملی و اراضی شهری در اختیار این دانشگاه غیر دولتی با بهای کم یا به طور رایگان قرار گرفته است. گزارش کمیسیون اصل نود درباره مفاسد اقتصادی همچنین تاکید کرده بود که مسوولان این دانشگاه امکان نظارت را بر اساس ضوابط قانونی از نهادهای نظارتی سلب کرده‌اند.
با پایان کار مجلس هفتم و درست در روزهای پایانی آن طرح تحقیق و تفحص هم مسکوت شد. علی عباسپور تهرانی رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هفتم و نماینده مجلس هشتم در این مورد می‌گوید: تحقیق و تفحص به کل آموزش عالی مربوط می‌شد نه یک دانشگاه خاص. وی دلیلی هم بر دوباره گشوده شدن این بحث نمی‌بیند ولی با رسمی شدن فعالیت مجلس هشتم باز این گمان می‌رود که یک بار دیگر بزرگ‌ترین نهاد آموزشی غیردولتی در ایران دچار چالش‌های سیاسی شود.
دانشگاه آزاد از آن حیث دارای اهمیت است که هم اکنون بسیاری از افراد کارشناس و نخبه و مسوولان کشور از فارغ‌التحصیلان همین مجموعه به حساب می‌آیند. فرصتی که هر جوان ایرانی خواهان بهره‌برداری از آن است. موقعیتی که می‌تواند نظام آموزش عالی ایران را همچون کشورهای پیشرفته در مسیر توسعه و پیشرفت قرار دهد.
دکتر جعفر توفیقی وزیر علوم و تحقیقات ۳ سال پایانی دولت سیدمحمد خاتمی با اعتقاد به اصل خصوصی سازی در نظام آموزش عالی، دانشگاه آزاد را به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه آموزشی غیردولتی در ایران نمونه‌ای موفق می‌داند. وی می‌گوید: تاثیر دانشگاه آزاد بر نظام آموزش عالی کشور را در باید در مجموع مثبت ارزیابی کرد بارها اعلام کرده‌ایم در مقاطع مختلف که با توجه به آمار بالای دانشجویان دانشگاه آزاد توسعه چشمگیری در خصوص جذب مردم به دانشگاه صورت گرفته است.
وی تصریح می‌کند: پیش از انقلاب توسعه یافتگی چندانی در نظام آموزش عالی وجود نداشت و شاید پایه‌های آن در حال شکل‌گیری بود در آن دوران هم تعداد دانشجویان با توجه به جمعیت جوان کشور محدود بود و هم مردم جاذبه‌ای نسبت به ادامه تحصیل در مقاطع بالا در خود نشان نمی‌دادند، به همین دلیل توسعه چندانی هم در این زمینه صورت نگرفت. اما پس از انقلاب با رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای آموزش عالی تقاضایی بیش از امکانات موجود به وجود آمد. دولت در این برهه امکانات کافی برای پاسخ گویی به این نیاز را در اختیار نداشت در نتیجه این نیاز تا حدی بی پاسخ می‌ماند.
وی توضیح می‌دهد: شاخص‌های ما در زمینه تعداد دانشجویان و توسعه مراکز آموزش عالی شاخص‌های خوبی نبود. به تدریج سرمایه دولت رو به افزایش گذاشت و دولت در ایجاد دانشگاه قدم پیش نهاد و در جهت ایجاد دانشگاه در نقاط مختلف اقدام کرد.
جعفر توفیقی با مثبت ارزیابی کردن حضور دانشگاه آزاد در این دوره تاریخی که به آن اشاره دارد به طور کلی ایجاد دانشگاه آزاد را مثبت می‌داند چراکه معتقد است دانشگاه آزاد اسلامی با تاسیس خود فرصت‌هایی را در نظام آموزش عالی ایران فراهم کرده است و تصریح می‌کند: وجود واحدهای دانشگاهی متعدد و جدید به عنوان فرصت آموزشی قلمداد می‌شود و از نکات مثبت ایجاد این دانشگاه است. چرا که بخش زیادی از مردم که فرصت ورود به دانشگاه را نداشتند، با وجود این دانشگاه جذب آن شدند و در واقع دانشگاه آزاد ظرفیت سازی خوبی در جهت آموزش عالی در ایران ایجاد کرد. البته نباید از نظر دور داشت که طی سال‌های اخیر جدی‌ترین ایرادی که بر ساختار دانشگاه آزاد وارد شد زیرپا قرار دادن کیفیت به خاطر پیشبرد اهداف کمی بود که در مقاطعی حساس و البته به دلائل خاص سیاسی فشار بر بدنه مدیریتی این دانشگاه محسوب می‌شد. هرچند این فشارها در لحظاتی کوتاه شائبه محدودیت را برای دانشگاه آزاد به ذهن متبادر می‌کرد اما نکته‌ای که مسوولان دانشگاه آزاد هر از گاهی گوشزد می‌کردند شعار آموزش تمام جوانان ایرانی در این دانشگاه بود. این شعار از جهاتی این سوال را تکرار می‌کرد که دانشگاه آزاد به لحاظ توان مدیریتی و زیرساخت‌های علمی قدرت آموزش تمام جوانان ایرانی را دارد؟ آموزشی که دارای استانداردهای بین‌المللی باشد؟
سال‌های بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ در ایران و پس از آن تجربه جنگ ایران و عراق برای مردم و نسل جوان ایران به هم ریختگی‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیاپی به همراه داشت. در میانه اتفاقات سیاسی و اجتماعی نیاز کشور به افرادی جوان و تحصیل کرده بیش از روزهای آغازین انقلاب احساس شد. دولتمردان سال‌هایی را پیش‌بینی کردند که پس از پایان جنگ و ساکن شدن اتفاقات و حوادث پیرامون، دوران سازندگی شکل بگیرد. دورانی که توانمندی‌ها و علوم را می‌طلبید. بسیاری معتقدند سال ۱۳۶۱ و آغاز تصمیم‌گیری برای ایجاد زیرساخت‌های علمی در ایران از همین سیاست سرچشمه می‌گیرد. چراکه در میانه سال‌های جنگ و انقلاب گروهی از رده سنی جوانان برای ادامه تحصیلات عالی به خارج از کشور رفتند و کوچ آنها هشداری برای سیاستمداران به حساب آمد که برنامه‌ریزی‌های تازه‌ای برای جمعیت جوان کشور که ارتقا را طلب می‌کند در نظر گیرند. جعفر توفیقی در این مورد با اشاره به ضرورت ایجاد فضاهای آموزشی در داخل کشور می‌گوید: جوان‌هایی که به خارج از کشور می‌رفتند هزینه‌های بسیاری به کشور و خانواده‌های خود تحمیل می‌کردند. امکانات داخل کشور نیز به دلیل محدود بودن بی‌بهره ماندند. به همین دلیل وجود امکانات آموزشی در داخل کشور بسیار احساس شد.
دکتر سرورالدین رییس دانشگاه تبریز هم ایجاد دانشگاه آزاد را یکی از دستاوردهای بزرگ انقلاب ایران می‌داند. تبریز اولین شهری بود که واحدی از دانشگاه آزاد در آن تاسیس شد و به گونه ای آموزش عالی غیردولتی یا نیمه خصوصی را تجربه کرد. سرورالدین با اشاره به اهمیت ایجاد دانشگاه آزاد در سال‌هایی که ایران شرایط خاصی را از جنبه‌های گوناگون تجربه می‌کرد معتقد است: دانشگاه آزاد مایه افتخار ما محسوب می‌شود. شاید بسیاری هم ندانند که یونسکو دانشگاه آزاد را به عنوان الگوی بسیار موفق برای کشورهای در حال توسعه معرفی کرده است.
وی با تاکید براین نکته که دانشگاه آزاد تاثیرات متفاوتی در کشور ایران داشته است توضیح می‌دهد: دانشگاه آزاد علاوه بر توسعه آموزش عالی بلکه در روند سیاست‌های دانشگاه‌های دولتی و نگاه دولت به آموزش عالی تاثیر گذاشته شود. دانشگاه آزاد با توجه به ظرفیت پذیرش دانشجو در مجموع از دانشگاه‌های دولتی بیشتر دانشجو دارد.
رییس دانشگاه تبریز تاکید می‌کند که دانشگاه آزاد تاثیر زیادی بر توسعه آموزش عالی کشور داشته است. وی تصریح می‌کند: برای توسعه کشور در هر جنبه‌ای یکی از پارامترهای اصلی جذب نیروی متخصص است. نیروی متخصص در چند برابر شدن شتاب برای توسعه به نیروی متخصص نیازمند است.
جعفر توفیقی هم واقعیت دنیای آموزشی امروز را تکیه بربخش خصوصی می‌داند. وی با بیان اینکه دانشگاه آزاد در تغییر نگاه ما از آموزش دولتی به خصوصی موثر بوده است می‌گوید: در دنیا هم این گونه است که بخش دولتی به تنهایی در هیچ کشوری نتوانسته پاسخگوی ورود به آموزش عالی باشد. توفیقی با اشاره به جمعیت جوان کشور که تقاضای ورود به دانشگاه را دارند تاکید می‌کند: در چنین شرایطی ورود بخش خصوصی اجتناب‌ناپذیر است. وی دانشگاه آزاد را بزرگ‌ترین تجربه دانشگاه بخش خصوصی در ایران می‌داند و می‌گوید: البته این دانشگاه حالت غیردولتی دارد که در عین حال از حمایت دولت هم بهره‌مند می‌شود نزدیک به ۵۰درصد جمعیت جوان کشور در این دانشگاه مشغول هستند و این دانشگاه به عنوان بخش خصوصی توان بالایی از جمعیت را به خود راه داده است.
دکتر توفیقی معتقد است: دانشگاه آزاد در پاسخ به کسانی است که در ایجاد بخش خصوصی تردید دارند. این افراد باید بدانند که دولت به تنهایی قادر نبوده جمعیتی را که دانشگاه آزاد مشغول به تحصیل کرده جذب کند. وی حضور دانشگاه آزاد را محملی برای جمع کردن سرمایه‌های بخش خصوصی و سرریز کردن آن به سیطره آموزش می‌داند. شاید با این امیدواری بخشی از سرمایه‌های سرگردان به سمت نظام آموزشی خصوصی جهت پیدا کند.
دانشگاه آزاد در حال حاضر در بسیاری از واحدها در شهرهای مختلف از دانشگاه‌های دولتی پیشی گرفته است. این دانشگاه با توجه به پیشرفت‌های علمی در مرحله ای قرار دارد که عهده دار عضویت شورای اجرایی انجمن بین‌المللی دانشگاه‌های جهان با ۸۰۰ عضو است، این درحالی است که دانشگاه‌های دولتی با ۷۰ تا ۸۰ سال سابقه نتوانسته‌اند به این موفقیت دست پیدا کنند.
ارسال نظر