باران پورمند
بررسی نمایه گرسنگی در سازمان ملل
هر سال در ماه اکتبر نمایه‌ای در سازمان ملل تهیه می‌شود تا برمبنای آن میزان فقر و گرسنگی در کشورهای جهان بررسی شود. این نمایه اگر چه روندی پژوهشی دارد اما بازهم تحت فشار ابر قدرت‌ها در لابیرنتی از ارعاب منتشر می‌شود.

نوز بیش از۸۵۰ میلیون نفر در جهان از گرسنگی رنج می‌برند. بر اساس نمایه گرسنگی، در ۳۶ کشور، گرسنگی ابعاد تهدیدکننده‌ای به خود گرفته است. بر همین اساس موضوع نشست "روز جهانی تغذیه" در تاریخ ۱۶ اکتبر۲۰۰۷، "حق بشری برای تغذیه" بود. سازمان کمک به تغذیه و انستیتوهای پژوهشی معتبر بین‌المللی برای سیاست کشاورزی و تغذیه، به همین مناسبت در برلین نسبت به افزایش گرسنگی و فقر بویژه در آفریقا هشدار داد. به گفته آنها بدون تلاش‌های سیاسی بزرگ و آمادگی برای سرمایه‌گذاری، هدف نصف کردن گرسنگی و فقر در جهان تا سال ۲۰۱۵ برآورده نخواهد شد.
تهیه نمایه برای دومین بار
سازمان کمک به تغذیه، برای دومین بار است که در همراهی با انستیتوی معتبر پژوهشی تغذیه واشنگتن، نمایه گرسنگی را در جهان منتشر می‌کند. از طریق این نمایه می‌توان دید تک تک کشورها، در نیمه راه رسیدن به هدف نصف کردن گرسنگی و فقر و کاهش مرگ و میر کودکان در جهان تا سال ۲۰۱۵ که از طرف سازمان ملل اعلام شده است، در چه موقعیتی قرار دارند. "اینگه‌بورگ شویبله" رییس این سازمان در این زمینه می‌گوید: "نمایه گرسنگی در جهان نشان می‌دهد که در ۳۶ کشور جهان، گرسنگی ابعاد تهدیدکننده‌ای به خود گرفته است. ۲۵ کشور از این ۳۶ کشور در قاره آفریقا ودرمنطقه جنوب صحرا، ۹ کشوردرآسیا، یک کشور درخاورمیانه و یک کشور در آمریکای لاتین واقع شده‌اند و در آنها پیش از هر چیز گرسنگی از نسلی به نسل دیگر به ارث می‌رسد."
اوضاع وخیم آفریقا
بنا بر نمایه امسال گرسنگی در جهان، پیکار علیه سوء‌تغذیه در جهان، در سال‌های گذشته به پیشرفت‌هایی نائل شده است. طبق برآورد "دوریس ویسمان" پژوهشگر انستیتوی بین‌المللی تغذیه، مطابق این نمایه، یک سوم از ۹۱ کشور رشد یابنده‌، در راه درستی به سوی نصف کردن گرسنگی و فقر تا سال ۲۰۱۵ گام برمی‌دارند. یک سوم دیگر کشورها نیز با کندی به پیشرفت‌هایی دست یافته‌اند. اما در ۲۵ درصد از این کشورها اوضاع وخیم‌تر شده است. ویسمن می‌گوید: "وخیم‌ترین اوضاع از آن کشورهای جنوب صحرا در آفریقاست. اگر چه در آنجا اکثر کشورها پیشرفت داشته‌اند اما فقط ۶ کشور از ۴۲ کشور این منطقه می‌توانند به هدفی که تا سال ۲۰۱۵ اعلام شده برسند. در آخر جدول نیز کشور کنگو قرار دارد. وضعیت بروندی هم وخیم است. در این کشورها سال‌ها جنگ و فقر حاکم بوده است. لیبریا نیز از سال ۱۹۹۰ از تحقق هدف خود دور افتاده است. این کشور هنوز از پیامدهای جنگ داخلی دراز مدت رنج می‌برد."
پیشرفت‌های محسوس
کشورهای امیدبرانگیزدر آفریقا، موزامبیک، غنا و مالاوی هستند. این سه کشور توانسته‌اند میزان گرسنگی را کاهش دهند و در راه درست گام برمی‌‌دارند. در جنوب آسیا، درهمه کشورها پیشرفت به چشم می‌خورد. اما این پیشرفت‌ها تا سال ۲۰۲۵ برای رسیدن به هدف اعلام شده کفایت نمی‌کنند. اعتلای اقتصادی در بسیاری از این کشورها و به ویژه در هند، موتور این رشد مثبت است. اما فقیرترین لایه‌های جامعه هند، از رشد چشمگیر اقتصادی در این کشور، کمترین بهره را می‌برند. کشورهای آسیا و آمریکای لاتین همه در جاده درست گام برمی‌دارند. به ویژه در چین به دلیل اقدامات هدفمند در مبارزه با سوء‌تغذیه و برای رونق کشاورزی، نرخ فقر به شدت پایین آمده است. کره شمالی در این منطقه تنها کشوری است که از این چارچوب بیرون مانده است. کره شمالی تنها کشوری جهان است که نمایه گرسنگی در آن به دلیل انزوای سیاسی، سیاست نادرست اقتصادی و هزینه‌های سنگین نظامی وخیم‌تر شده است. آمریکای لاتین در زمینه سیاست تغذیه نسبت به سایر مناطق جهان پیش است. موفقیت‌های کوبا به دلیل اصلاحات کشاورزی و سیستم بهداشت عالی این کشور از سایر کشورهای این منطقه چشمگیرتر است. برخی کشورهای دیگر مانند پرو و اوروگوئه نیز موفقیت داشته‌اند. اما آیا می توان با استناد به این گزارش گفت برنامه تشویق برای کشت سیب زمینی مفید است آن هم در شرایطی که قیمت مواد غذایی به شدت افزایش یافته؟ این بار خبرگزاری "شینهوا" به نقل از "فانگ چنگ" کارشناس ارشد فائو نوشت:" عوامل زیادی در افزایش قیمت محصولات کشاورزی و مواد غذایی نقش داشته که می‌توان به تغییرات آب و هوایی، عرضه و تقاضا، قیمت نفت و تولید انرژی از محصولات کشاورزی اشاره کرد. کاهش تولید غلات در برخی از کشورهای توسعه یافته مثل استرالیا و کشورهای اروپایی، تاثیر زیادی در افزایش قیمت محصولات کشاورزی داشته است." رشد قیمت نفت نیز عامل مهمی در رشد قیمت مواد غذایی به شمار می‌رود. افزایش رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و ارتقای سطح استاندارد زندگی در این کشورها نیز موجب افزایش سرانه مصرف مواد غذایی شده است.در چنین شرایطی حتی زمین برای کشت این محصول به طور یکسان در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد و کشورهای بزرگ در پی یافتن راهی برای نجات از این بحران هستند. در جدید ترین اقدام از آن دست می‌توان به پیشنهاد چین به روسیه اشاره کرد. دولت چین به روسیه پیشنهاد داده بخش‌های زیادی از زمین‌های دست نخورده خود را در اختیار مردم آن کشور قرار دهد تا با کشت محصولی چون سیب زمینی از قحطی سال‌های بعد نجات یابند. چرا سیب زمینی برای کشت در روسیه پیشنهاد شده است؟کارشناسان بر این باورند رشد تقاضا عامل اصلی رشد فزاینده قیمت جهانی برنج به شمار می‌رود. از ماه ژانویه امسال تا کنون قیمت برنج ۲۰ درصد رشد داشته است. قیمت برنج طی ماه مارس نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۸ درصد رشد داشته است. هزینه واردات محصولات کشاورزی برای کشورهای فقیر و کم درآمد امسال بیش از ۵۶ درصد رشد خواهد یافت. بر اساس آمارهای فائو، میزان تولید جهانی غلات امسال با ۶/۲ درصد رشد به ۲/۲ میلیارد تن و تولید برنج نیز با ۸/۱ درصد رشد به ۱۲میلیون تن خواهد رسید. بنابراین سیب زمینی محصولی خوب و کم خرج است و باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. اما این محصول به دلایل پزشکی نیز درچرخه اقتصادی ازجایگاه ویژه‌ای بر خوردار است. سیب‌زمینی غنی از بتاکاروتن (پیش ساز ویتامین A) است که وقتی پخته می شود به آسانی جذب می‌شود. ساقه و برگ‌های سیب زمینی حاوی سمی به نام سولانین است، بنابراین نباید آن را مصرف کرد، ولی جوشانده رقیق شده همین برگ‌ها را به عنوان ماده خواب‌آور و آرامش‌دهنده اعصاب استفاده می‌کنند. در بخشی ازموارد درمانی این محصول که در ژورنال سلامتی آمریکا چاپ شده آمده است: "مهم‌ترین ماده اصلی موجود در سیب‌زمینی نشاسته است که معمولا ۹ تا ۲۵ درصد آن را تشکیل می‌دهد، از این رو برای تامین انرژی ماده مفیدی است که نسبت به غلات کمتر تحت تاثیر آفات قرار می‌گیرد و پرورش آن آسان تر است. امروز روسیه و آلمان بزرگ ترین تولید کنندگان سیب زمینی هستند.سیب زمینی تقویت کننده قلب ، محکم کننده لثه ، مسکن درد و زخم معده است."
ایران در کدام مسیر گام برمی‌دارد؟
سازمان خواروبار ملل متحد در تازه ترین گزارش خود به بررسی درآمد سرانه و میزان گرسنگی و سوء تغذیه در کشورهای مختلف در سال ۲۰۰۷ میلادی و مقایسه آن با سال ۱۹۷۰ میلادی پرداخته است. بنا بر این گزارش، درآمد سرانه ایران نسبت به فقیر ترین کشور جهان طی سال گذشته ۹/۳۰ برابر بیشتر بود، این رقم در سال ۱۹۷۰ حدود ۳/۷ برابر بیشتر شده است. در این گزارش ۲۲۱ کشور جهان بر اساس میزان درآمد سرانه و نرخ گرسنگی و سوء تغذیه رتبه‌بندی شده اند. میزان درآمد سرانه در ثروتمندترین کشور جهان ۷۵۳ برابر بیشتر از فقیرترین کشور جهان است. این رقم در سال ۱۹۷۳ میلادی حدود ۱۱۵ برابر بوده است. هر سال در ماه اکتبر نمایه‌ای در سازمان ملل تهیه می‌شود تا برمبنای آن میزان فقر و گرسنگی در کشورهای جهان بررسی شود. این نمایه اگر چه روندی پژوهشی دارد اما بازهم تحت فشار ابر قدرت‌ها در لابیرنتی از ارعاب منتشر می‌شود. هنوز بیش از۸۵۰ میلیون نفر در جهان از گرسنگی رنج می‌برند. بر اساس نمایه گرسنگی، در ۳۶ کشور، گرسنگی ابعاد تهدیدکننده‌ای به خود گرفته است. بر همین اساس موضوع نشست "روز جهانی تغذیه" در تاریخ ۱۶ اکتبر۲۰۰۷، "حق بشری برای تغذیه" بود. سازمان کمک به تغذیه و انستیتوهای پژوهشی معتبر بین‌المللی برای سیاست کشاورزی و تغذیه، به همین مناسبت در برلین نسبت به افزایش گرسنگی و فقر بویژه در آفریقا هشدار داد. به گفته آنها بدون تلاش‌های سیاسی بزرگ و آمادگی برای سرمایه‌گذاری، هدف نصف کردن گرسنگی و فقر در جهان تا سال ۲۰۱۵ برآورده نخواهد شد.
تهیه نمایه برای دومین بار
سازمان کمک به تغذیه، برای دومین بار است که در همراهی با انستیتوی معتبر پژوهشی تغذیه واشنگتن، نمایه گرسنگی را در جهان منتشر می‌کند. از طریق این نمایه می‌توان دید تک تک کشورها، در نیمه راه رسیدن به هدف نصف کردن گرسنگی و فقر و کاهش مرگ و میر کودکان در جهان تا سال ۲۰۱۵ که از طرف سازمان ملل اعلام شده است، در چه موقعیتی قرار دارند. "اینگه‌بورگ شویبله" رییس این سازمان در این زمینه می‌گوید: "نمایه گرسنگی در جهان نشان می‌دهد که در ۳۶ کشور جهان، گرسنگی ابعاد تهدیدکننده‌ای به خود گرفته است. ۲۵ کشور از این ۳۶ کشور در قاره آفریقا ودرمنطقه جنوب صحرا، ۹ کشوردرآسیا، یک کشور درخاورمیانه و یک کشور در آمریکای لاتین واقع شده‌اند و در آنها پیش از هر چیز گرسنگی از نسلی به نسل دیگر به ارث می‌رسد."
اوضاع وخیم آفریقا
بنا بر نمایه امسال گرسنگی در جهان، پیکار علیه سوء‌تغذیه در جهان، در سال‌های گذشته به پیشرفت‌هایی نائل شده است. طبق برآورد "دوریس ویسمان" پژوهشگر انستیتوی بین‌المللی تغذیه، مطابق این نمایه، یک سوم از ۹۱ کشور رشد یابنده‌، در راه درستی به سوی نصف کردن گرسنگی و فقر تا سال ۲۰۱۵ گام برمی‌دارند. یک سوم دیگر کشورها نیز با کندی به پیشرفت‌هایی دست یافته‌اند. اما در ۲۵ درصد از این کشورها اوضاع وخیم‌تر شده است. ویسمن می‌گوید: "وخیم‌ترین اوضاع از آن کشورهای جنوب صحرا در آفریقاست. اگر چه در آنجا اکثر کشورها پیشرفت داشته‌اند اما فقط ۶ کشور از ۴۲ کشور این منطقه می‌توانند به هدفی که تا سال ۲۰۱۵ اعلام شده برسند. در آخر جدول نیز کشور کنگو قرار دارد. وضعیت بروندی هم وخیم است. در این کشورها سال‌ها جنگ و فقر حاکم بوده است. لیبریا نیز از سال ۱۹۹۰ از تحقق هدف خود دور افتاده است. این کشور هنوز از پیامدهای جنگ داخلی دراز مدت رنج می‌برد."
پیشرفت‌های محسوس
کشورهای امیدبرانگیزدر آفریقا، موزامبیک، غنا و مالاوی هستند. این سه کشور توانسته‌اند میزان گرسنگی را کاهش دهند و در راه درست گام برمی‌‌دارند. در جنوب آسیا، درهمه کشورها پیشرفت به چشم می‌خورد. اما این پیشرفت‌ها تا سال ۲۰۲۵ برای رسیدن به هدف اعلام شده کفایت نمی‌کنند. اعتلای اقتصادی در بسیاری از این کشورها و به ویژه در هند، موتور این رشد مثبت است. اما فقیرترین لایه‌های جامعه هند، از رشد چشمگیر اقتصادی در این کشور، کمترین بهره را می‌برند. کشورهای آسیا و آمریکای لاتین همه در جاده درست گام برمی‌دارند. به ویژه در چین به دلیل اقدامات هدفمند در مبارزه با سوء‌تغذیه و برای رونق کشاورزی، نرخ فقر به شدت پایین آمده است. کره شمالی در این منطقه تنها کشوری است که از این چارچوب بیرون مانده است. کره شمالی تنها کشوری جهان است که نمایه گرسنگی در آن به دلیل انزوای سیاسی، سیاست نادرست اقتصادی و هزینه‌های سنگین نظامی وخیم‌تر شده است. آمریکای لاتین در زمینه سیاست تغذیه نسبت به سایر مناطق جهان پیش است. موفقیت‌های کوبا به دلیل اصلاحات کشاورزی و سیستم بهداشت عالی این کشور از سایر کشورهای این منطقه چشمگیرتر است. برخی کشورهای دیگر مانند پرو و اوروگوئه نیز موفقیت داشته‌اند. اما آیا می توان با استناد به این گزارش گفت برنامه تشویق برای کشت سیب زمینی مفید است آن هم در شرایطی که قیمت مواد غذایی به شدت افزایش یافته؟ این بار خبرگزاری "شینهوا" به نقل از "فانگ چنگ" کارشناس ارشد فائو نوشت:" عوامل زیادی در افزایش قیمت محصولات کشاورزی و مواد غذایی نقش داشته که می‌توان به تغییرات آب و هوایی، عرضه و تقاضا، قیمت نفت و تولید انرژی از محصولات کشاورزی اشاره کرد. کاهش تولید غلات در برخی از کشورهای توسعه یافته مثل استرالیا و کشورهای اروپایی، تاثیر زیادی در افزایش قیمت محصولات کشاورزی داشته است." رشد قیمت نفت نیز عامل مهمی در رشد قیمت مواد غذایی به شمار می‌رود. افزایش رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و ارتقای سطح استاندارد زندگی در این کشورها نیز موجب افزایش سرانه مصرف مواد غذایی شده است.در چنین شرایطی حتی زمین برای کشت این محصول به طور یکسان در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد و کشورهای بزرگ در پی یافتن راهی برای نجات از این بحران هستند. در جدید ترین اقدام از آن دست می‌توان به پیشنهاد چین به روسیه اشاره کرد. دولت چین به روسیه پیشنهاد داده بخش‌های زیادی از زمین‌های دست نخورده خود را در اختیار مردم آن کشور قرار دهد تا با کشت محصولی چون سیب زمینی از قحطی سال‌های بعد نجات یابند. چرا سیب زمینی برای کشت در روسیه پیشنهاد شده است؟کارشناسان بر این باورند رشد تقاضا عامل اصلی رشد فزاینده قیمت جهانی برنج به شمار می‌رود. از ماه ژانویه امسال تا کنون قیمت برنج ۲۰ درصد رشد داشته است. قیمت برنج طی ماه مارس نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۸ درصد رشد داشته است. هزینه واردات محصولات کشاورزی برای کشورهای فقیر و کم درآمد امسال بیش از ۵۶ درصد رشد خواهد یافت. بر اساس آمارهای فائو، میزان تولید جهانی غلات امسال با ۶/۲ درصد رشد به ۲/۲ میلیارد تن و تولید برنج نیز با ۸/۱ درصد رشد به ۱۲میلیون تن خواهد رسید. بنابراین سیب زمینی محصولی خوب و کم خرج است و باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. اما این محصول به دلایل پزشکی نیز درچرخه اقتصادی ازجایگاه ویژه‌ای بر خوردار است. سیب‌زمینی غنی از بتاکاروتن (پیش ساز ویتامین A) است که وقتی پخته می شود به آسانی جذب می‌شود. ساقه و برگ‌های سیب زمینی حاوی سمی به نام سولانین است، بنابراین نباید آن را مصرف کرد، ولی جوشانده رقیق شده همین برگ‌ها را به عنوان ماده خواب‌آور و آرامش‌دهنده اعصاب استفاده می‌کنند. در بخشی ازموارد درمانی این محصول که در ژورنال سلامتی آمریکا چاپ شده آمده است: "مهم‌ترین ماده اصلی موجود در سیب‌زمینی نشاسته است که معمولا ۹ تا ۲۵ درصد آن را تشکیل می‌دهد، از این رو برای تامین انرژی ماده مفیدی است که نسبت به غلات کمتر تحت تاثیر آفات قرار می‌گیرد و پرورش آن آسان تر است. امروز روسیه و آلمان بزرگ ترین تولید کنندگان سیب زمینی هستند.سیب زمینی تقویت کننده قلب ، محکم کننده لثه ، مسکن درد و زخم معده است."
ایران در کدام مسیر گام برمی‌دارد؟
سازمان خواروبار ملل متحد در تازه ترین گزارش خود به بررسی درآمد سرانه و میزان گرسنگی و سوء تغذیه در کشورهای مختلف در سال ۲۰۰۷ میلادی و مقایسه آن با سال ۱۹۷۰ میلادی پرداخته است. بنا بر این گزارش، درآمد سرانه ایران نسبت به فقیر ترین کشور جهان طی سال گذشته ۹/۳۰ برابر بیشتر بود، این رقم در سال ۱۹۷۰ حدود ۳/۷ برابر بیشتر شده است. در این گزارش ۲۲۱ کشور جهان بر اساس میزان درآمد سرانه و نرخ گرسنگی و سوء تغذیه رتبه‌بندی شده اند. میزان درآمد سرانه در ثروتمندترین کشور جهان ۷۵۳ برابر بیشتر از فقیرترین کشور جهان است. این رقم در سال ۱۹۷۳ میلادی حدود ۱۱۵ برابر بوده است.