در سالهای اخیر، به رغم رکوداقتصادی درغرب، رشد روزافزون ومستمر کشورهای در حال توسعه
- بخصوص چین و هند- تقاضای مؤثر مضاعفی را در بازار بین‌المللی بسیاری از کالاها از جمله پسته بوجود آورده است. از آنجا که بعلت طولانی بودن دوره سرمایه‌گذاری در ایجادباغ پسته، تولید آن نتوانسته همپای تقاضای مؤثر رشد کند، وجود بازار آزاد بین‌المللی در این محصول، تعادل بین عرضه و تقاضا را از طریق افزایش قیمت برقرار ساخته است. افزایش قیمت فروش پسته در سالهای اخیر، به رغم صعود تدریجی هزینه‌های تولید آن، باعث شده که همچنان تولید پسته در قسمتی از باغهای سنتی کشور مقرون به صرفه باشد.

با آنکه پیش‌بینی می‌شود این وضعیت در کوتاه مدت تا میان مدت ادامه یابد، اما سرمایه‌گذاریهای وسیعِ صورت گرفته برای احداث باغهای مدرنِ پسته در ایالت کالیفرنیای آمریکا (با سطح زیر کشت نزدیک به85000 هکتار) و بصورت محدودتر در کشور ترکیه، سودآوری بسیاری از باغهای سنتی پسته کشور را در طولانی مدت تهدید خواهد کرد.
کشت پسته در ایران سنتاً در مناطقی صورت گرفته که کیفیت پایین آب و خاک، سرمایه‌گذاری روی سایرمحصولات کشاورزی و یا صنایع را در آن مناطق غیر اقتصادی ساخته است. با آنکه احتمالاً بخش محدودی از باغات پسته کشور از قابلیت تولید رقابتی برخوردارند، اما در سطح وسیع کشوری مقدار برداشت به مراتب کمتر از میانگین برداشت در کشورهای رقیب می‌باشد. بنابراین، طبیعی به نظر می‌رسد که هزینه تولیدپسته در کشورهای رقیب که با توجه به قابلیت سودآوری شگرف تولید این محصول، مستعدترین آب و خاک خود را صرف ایجاد باغات وسیع پسته بر اساس آخرین دستاوردهای علمی روز نموده اند، به مراتب کمتر از هزینه تولید آن در ایران باشد. برای توضیح کمّی مطلب و با در نظر داشتن تفاوت اندک نرخ فروش پسته ایران و کالیفرنیا، به بررسی هزینه تولید پسته نزد این دورقیب می‌پردازیم:
هزینه تولید پسته در کالیفرنیا: مطابق آمار ارائه شده از سوی‌کمیته اجرایی پسته کالیفرنیا، متوسط تولید پسته خشک طی4 سال اخیر در این ایالت بالغ بر3500 کیلو در هکتار بوده است. از سوی دیگر، محاسبات انجام شده توسط دانشگاه ایالتی دیویس در کالیفرنیا در سال2008 میلادی نشان می‌دهد که هزینه تمام شده تولید هرکیلو پسته در یک باغِ نوعی واقع در این ایالت که به روشهای متداول نگهداری می‌شود برابر 2دلار و 60 سنت (حدود2850 تومان به نرخ رایج) است.
هزینه تولید پسته در ایران: محاسبات کمیسیون باغبانی انجمن پسته ایران در سال ۱۳۸۸ برای یک باغ خاص با برداشت متوسط۱۴۰۰ کیلو در هکتار با شرایط نگهداری متداول ایران نشان داد که هزینه تمام شده تولید هرکیلو پسته برای این باغ نزدیک به۴۵۵۰ تومان- یعنی چیزی در حدود۶۰ درصد بیشتر از هزینه رقیب- بوده است. (برای اطلاع از جزئیات این بررسی می‌توانید به وب‌سایت انجمن مراجعه نمایید.) واضح است چنانچه آمارهای ارائه شده از سوی وزارت جهادکشاورزی ایران مبنی بر برداشت متوسط کشوری معادل نصف عدد فوق- یعنی۷۰۰ کیلو در هکتار- را در نظر بگیریم، میانگین هزینه تمام شده تولید پسته در کشور، به مراتب بیش از مبلغ مذکور خواهد بود. این، درحالی است که به علت تفاوت دورقمی نرخ تورم درصدی در ایران و آمریکا، در کنار سیاست تثبیت نرخ ارز و اخیراً حذف یا کاهش یارانه‌ها در ایران، شکاف هزینه‌ای مذکور به طور روزافزون در حال گسترش است.
جدا از تأثیر نامطلوب سیاستهای ارزی و اقتصادی دولت در کاهش توان رقابتِ محصولات تولیدی کشور، با مقایسه میان کشاورزی پسته ایران و کالیفرنیا می‌توان عوامل اصلی پایین‌بودن برداشت پسته به ازاء واحدآب مصرفی و سطح زیرکشت، همچنین بالا‌بودن هزینه تولید پسته در ایران نسبت به کالیفرنیا را بشرح زیر شناسایی کرد:
۱- کمیت و کیفیت آب: وزارت نیرو طی سالیان متمادی با صدور پروانه بهره‌برداری بیش از ظرفیت آبی دشتهای کشور باعث تحلیل رفتن کمّی و کیفی منابع آب مورد استفاده کشاورزان شده است. با آنکه آب در این سفره‌ها طی چندین هزار سال ذخیره شده، اما متأسفانه این وزارتخانه بجای بیان دلیل اصلی وقوع این معضل بزرگ- که همانا ضعف مدیریت در دشتهای بحرانی در سالیان گذشته بوده- خشکسالیهای اخیر و برداشتهای غیرمجاز را عامل این نابسامانی معرفی می‌کند. درچنین شرایطی طبیعی است که نقصان فاحش و دائمی کمّیت و به تبع آن کیفیت منابع آبی در دسترس پسته‌کاران باعث بالا رفتن هزینه‌های تولید و نهایتاً خشکیدگی باغهای ایشان شده است. این درحالی است که باغداران پسته کالیفرنیا با احساس امنیت کامل نسبت به مالکیت حقابه‌های طویل‌المدت خود از مقادیر مکفی آب شیرین بهره‌مند هستند.
2- روال آبیاری: باغهای پسته کشور در تمام ماههای سال تقریباً بطور یکنواخت با آبهای نسبتاً شور به روش غرقابی آبیاری می‌شوند. در کالیفرنیا، بدلیل وجود آبهای شیرین سطحی ذخیره شده در پشت‌سد که از طریق کانال‌های پایین‌دست به محل باغها انتقال می‌یابد، روال آبیاری متفاوت است. با آنکه سرانه آب مورد نیاز در باغهای پسته ایران و کالیفرنیا بواسطه فیزیولوژی تبخیر و تعرّق درخت پسته تقریباً یکسان است، اما در باغهای کالیفرنیا همان مقدارآب مورد استفاده باغداران ایرانی، منتها با شوری نزدیک صفر، و تنها در 8ماه از سال متناسب با نیاز آبی درختان، به روش آبیاری قطره‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تفاوتهای فاحش در روال آبیاری، یکی از مهمترین عوامل برداشت چندبرابری محصول از باغهای پسته کالیفرنیا نسبت به ایران است.
۳- اقلیم: بیشتر باغهای پسته کشور در دشتهای کویری ایجاد شده‌اند. تغییرات شدیددما در طی شبانه-روز و در فصل‌های مختلف سال از خصوصیات اقلیم این مناطق است. بنابراین، باغهای پسته کشور برخلاف باغهای پسته کالیفرنیا که از اقلیم نسبتاً معتدلی برخوردار است، دائماً در معرض خطر سرمازدگی و یا خسارات ناشی از نوسانات شدید دمائی قرار دارند.
4- پایه و پیوند: باغ‌های جدید در کالیفرنیا، اغلب با استفاده از پایه پسته UCB1 (یو - سی - بی - 1) ایجاد شده‌اند. این پایه که در پی چنددهه تحقیقات صورت پذیرفته با استفاده از سرمایه‌گذاری‌های صنعت پسته کالیفرنیا تحت قوانین حمایتی دولت ایالتی بوجود آمده است، نسبت به قارچ‌های خاکزی، سرما و شوری مقاوم بوده و بیشترین برداشت از درخت پسته را ممکن می سازد. اما با وجود قدمت تاریخی کشت پسته در ایران، متأسفانه باغداران ایرانی هنوز دسترسی به پایه قابل قیاس با پایه‌های پسته تجاری کالیفرنیا ندارند. از سوی دیگر با وجود آنکه، در شروع، وزارت کشاورزی آمریکا اقدام به جمع آوری پیوندهای پسته از ایران کرده، اما با تحقیقات مفصل بعدی در یک دوره30 ساله توانسته مناسب ترین پیوند ماده و نر متناسب با آن را برای شرایط محلی خود انتخاب کند. لازم به ذکراست که پسته کالیفرنیا عموماً از یک نوع پیوند- به نام Kerman (کرمان) - با اجداد ایرانی می‌باشد. منتها، در ایران به‌رغم انجام برخی تحقیقات مقدماتی، هنوز اطلاعات دقیق و مطمئن در مورد پیوندهای مناسب برای هر منطقه و رقم‌نر متناسب با آن موجود نیست.
۵- مکانیزاسیون: ایجادباغ‌های پسته درکالیفرنیا به نحوی صورت می‌گیرد که عمده فعالیتهای باغی در کاشت، داشت و برداشت، با استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی و حداقل نیازبه نیروی‌کارانسانی میسر است. به نظر می‌رسد که این عامل، در طولانی مدت، نقش مهمی در کاهش هزینه تولید پسته در کالیفرنیا نسبت به ایران، که عمدتاً بدلیل نحوه باغریزی سنتی نیاز به استفاده وسیع از نیروی کار انسانی در اغلب فعالیتهای باغی دارد، ایفا نماید.
6- خرده مالکی: مطابق اطلاعات ارائه شده از سوی مرکزآمارایران، متوسط مساحت باغهای پسته تحت تملک هر بهره‌بردار در کشور در سال1386 کمتر از2 هکتار بوده است که معمولاً همین مقدار نیز در یکجا متمرکز نیست. این در حالی است که بر اساس سرشماری سال2007 میلادی وزارت کشاورزی آمریکا، متوسط مساحت باغ پسته در کالیفرنیا نزدیک به48 هکتار (حدود 25برابر ایران) بوده است. خرد بودن مالکیت باغهای پسته کشور منجر به تداوم شیوه‌ی کشاورزی معیشتی و سنتی، دشواری مبارزه مؤثر با آفات، هدرروی منابع آب و بالارفتن هزینه تأمین نهاده‌ها و خدمات می‌شود. در نتیجه، خرده مالکی را می‌توان یکی از دلایل مهم بالاتر بودن هزینه تولید پسته در کشور نسبت به رقیب دانست.
با توجه به این نکات می‌توان نتیجه گرفت که باغداری پسته در ایران برای حفظ قدرت رقابت خود ناچار به تغییر نگرش اساسی و ایجاد تحول بنیادی در دوبخش است:
1- ایجاد تغییر و اصلاح باغهای پسته موجود در راستای افزایش برداشت از واحد سطح به ازاء واحد آب مصرفی و حرکت به سوی مکانیزاسیون بیشتر فعالیتهای باغی
۲- رعایت تمامی اصول و یافته‌های علمی و مدرن در ایجاد باغ‌های جدید به نحوی که هزینه تمام شده تولید پسته در آنها قابل قیاس با رقبا باشد.