رقابت بخش خصوصی در بورس انرژی
حمید رضا باقری
مدیر مطالعات و ارتقای بازار برق ایران
استارت اولیه بورس انرژی با سرمایه اولیه 20 میلیارد تومان در حالی زده شد که کمتر کسی انتظار این استقبال سهامداران را داشت، از این رو به نظر می‌رسد در عرضه عمومی نیز با اقبال روبرو شود. تا تولد این بورس زمانی نمانده اما بیش از 6 سال تلاش از سوی مدیران مدیریت شبکه برق ایران در پس آن نهفته است.

حمید رضا باقری مدیر مطالعات و ارتقای بازار برق ایران در شرکت مدیریت شبکه برق ایران ناگفته هایی از بورس انرژی دارد که شنیدنش خالی از لطف نیست.مشرح گفت و گو در پی آمده است
فکر تاسیس بورس انرژی چه زمانی بوجود آمد و چه زمانی نهایی شد؟
شرکت مدیریت برق شبکه ایران که ۲ مسئولیت عمده، یعنی کنترل امنیت شبکه برق ایران و اداره بازار برق را برعهده دارد، سال ۸۳ تأسیس شد. بازار برق، مسئول خرید برق از همه نیروگاه‌های کشور است. شرکت‌های توزیع نیز برق را از شرکت مدیریت شبکه خریداری می‌کنند. شرکت مدیریت شبکه، از بدو تأسیس یعنی از سال۸۳، واسطه‌ای بین خریدار و فروشندگان بوده‌است. این شرکت که برق را از تمام نیروگاه‌ها به‌صورت رقابتی خریداری کرده و سپس به‌صورت غیررقابتی به شرکت‌های توزیع می‌فروشد برای نخستین بار طرح تشکیل بورس برق را مطرح کرد.
در سال 86 گزارش توجیهی تشکیل بورس برق تهیه و با امضای وزیر وقت نیرو، برای رئیس شورای بورس و اوراق‌بهادار ارسال شد. در پی آن و پس از بازدید اعضای شورای بورس و سازمان بورس از بازار برق ایران در خردادماه سال 87، سازمان بورس، موافقت اصولی تشکیل بورس برق، مصوب شورای بورس را ابلاغ کرد.
چه اتفاقی باعث تغییر نام بورس برق به انرژی شد؟
هرچند درخواست و طرح اولیه ما، تأسیس بورس برق بود اما شورای بورس در نظر داشت ترکیب نفت و برق را در کنار هم و در یک بورس با هم داشته باشد. به این‌ترتیب در تاریخ 30خردادماه90، شورای بورس با تشکیل بورس انرژی با محوریت برق موافقت کرد.
ترکیب هیأت مؤسس بورس انرژی مشخص شده و آیا برنامه ای برای پذیره‌نویسی سهام درحال پیگیری است؟
بله برای این منظور، ابتدا فراخوان‌هایی برای نهادهای مالی و فعالان صنعت برق منتشر شد و20 درصد سهام به فعالان صنعت برق و 60 درصد سهام به نهادهای مالی واگذار شد و درنهایت 20 درصد باقیمانده نیز در پذیره نویسی عرضه خواهد شد.
به نظر شما چه زمانی رسما بورس انرژی افتتاح می شود؟
با توجه به ضرورت نصب و آماده‌سازی ‌نرم‌افزار، همچنین تدارک ساختمان و محل استقرار بورس انرژی و تأمین نیروی انسانی لازم، سازمان بورس، آخر دی ماه امسال را زمان آغاز به‌کار بورس انرژی اعلام کرده است.
مجمع عمومی‌ مؤسس تا اواسط آبان ماه تشکیل خواهد شد. در پی آن، اشخاص حقوقی هم ‌از هفته سوم تا آخر آبان ماه فرصت دارند تا نمایندگان خود را برای عضویت در هیأت مدیره معرفی کنند. مهلت تعیین‌شده برای تأیید صلاحیت مدیران بورس انرژی هم محدود به ۲هفته اول آذر ماه است.
نحوه انجام معاملات در بورس انرژی فیزیکی است یا کاغذی؟ لطفا توضیح دهید.
در بورس انرژی همه معاملات به‌صورت کاغذی انجام می‌شود.طبق توافق انجام شده با سازمان بورس و اوراق بهادار، معاملات فیزیکی نخواهیم داشت.
در مورد مبادلات آتی واجرای آن در بورس انرژی پیشنهادی که در این باره داشتیم سلف موازی بوده و در این نوع مبادلات خریدار نمی‌تواند برقی را که از نیروگاهی که سلف موازی داشته بفروشد بلکه می تواند همان میزان برق را از نیروگاهی دیگر تامین کرده و به غیر بفروشد. البته فعلا قرار است مبادلات کاغذی صورت گیرد به این ترتیب که بعد از انجام معامله، گزارش انجام معاملات و فهرست خریداران و فروشنده‌ها، میزان و زمان فروش و عرضه برق بدون قیمت، به‌طور روزانه، در اختیار شرکت مدیریت شبکه برق قرار می‌گیرد. این اطلاعات 3روز پیش از زمان تحویل هم، به روز و اعلام می‌شود.
با مثالی این مسئله را شفاف می‌کنم. فردی تمام برق مصرفی پاییز را خریداری کرده است. سازمان بورس تا ۲۷ شهریور ماه، یعنی ۳روز قبل از زمان تحویل، مهلت دارد اطلاعات را به ما ارائه دهد تا بتوانیم براساس تولید نیروگاه‌ها، تقاضا را پاسخ دهیم.
درصورت کمبود تولید نیروگاه‌ها، می‌توانیم بقیه نیاز را از بازار برق پوشش دهیم.
به این ترتیب بازار برق به عنوان پشتیبان بورس انرژی فعالیت خواهد کرد؟
بله، این روند در همه دنیا معمول است.ما می توانیم کمبود تولید نیروگاه ها را از بازار برق جبران کرده و همچنین بالعکس مازاد برق را در بازار به فروش برسانیم .
این امکان وجود دارد که از تولید روزانه برق اطلاعاتی بدست بیاوریم ؟
نمی‌توان مصرف برق را از چند ماه قبل، پیش‌بینی دقیق کرد چون ممکن است سردی یا گرمی هوا موجب افزایش مصرف شود. در چنین شرایطی از برق مازاد روز قبل استفاده می‌شود. شرکت‌ها، برق مازاد را ارزان‌تر می‌خرند و همچنین می‌توانند ریسک خود را در ساعات پیک مصرف کاهش دهند و در این شرایط آن را با قیمت گران‌تری بفروشند.
به‌عنوان نمونه نیروگاهی ۱۰۰۰مگاوات ظرفیت تولید روزانه دارد و از این میزان ۶۰۰مگاوات را در بورس می‌فروشد؛ ۴۰۰مگاوات باقیمانده را می‌تواند در بازار برق عرضه کند.
عملکرد بازار برق در درکنار بورس انرژی به چه صورت است؟
بورس و بازار به صورت موازی در کنار هم فعالیت خواهند کرد و به مرور زمان میزان برق مبادله شده در بازار بورس منتقل می شود بطوریکه در نهایت ۱۰ درصد معاملات در باازر صورت گرفته و ۹۰ درصد دیگر در بورس معامله می شود.
چند نیروگاه‌ وارد بورس انرژی خواهند شد ؟
کلیه نیروگاهها اعم از خصوصی و دولتی که روابط و دستورالعمل های لازم را رعایت نموده یا تعهد به رعایت کنند و شرایط فنی را احراز نمایند ، می تواننند در بورس انرژی شرکت نمایند.
تشکیل بورس انرژی تأثیری بر هزینه‌ مصرف‌کنندگان برق دارد؟
بورس انرژی محیط رقابتی سالم را ایجاد خواهد کرد و پس از آزاد سازی نهایی قیمت برق ،نرخ واقعی برق کشف خواهد شد ولی هزینه مصرف کنندگان یا قیمت گذاری برق مصرف کنندگان به عهده مجلس شورای اسلامی است.
بورس انرژی بر تولید برق چه تأثیری می‌تواند داشته باشد؟
یکی از دلایل تشکیل چنین بورسی تشویق تولیدکننده‌های خصوصی است. بورس یک نهاد عمومی‌و غیردولتی است. نیروگاه‌های دولتی یا خصوصی در بورس، در شرایط یکسان رقابت می‌کنند. درحال حاضر اعتراض نیروگاه‌های خصوصی این است که شرایط آنها با شرایط نیروگاه‌های دولتی یکسان نیست.
هزینه تولید در همه نیروگاه‌ها برابر است؟
خیر. هر نیروگاه ۲ نوع هزینه دارد؛ یکی هزینه ساخت و دیگری هزینه بهره‌برداری. هزینه ساخت نیروگاه‌های آبی بسیار بالاست، ولی هزینه بهره‌برداری و نگهداری آن پایین است اما در عوض، نیروگاه‌های حرارتی و بخار هزینه ساختشان پایین و هزینه بهره‌برداری ‌شان گران است.
آیا برنامه چشم‌انداز بورس انرژی طراحی شده است؟
ما چشم‌انداز سه ساله‌‌ای را تعریف کرده‌ایم. امسال ۲۰درصد از تولید برق کشور در بورس عرضه می‌شود و ۸۰درصد در بازار برق. سال آینده نیز ۳۰درصد برق تولیدی در بورس عرضه می‌شود و ۷۰درصد در بازار برق و در نهایت در سال سوم ۵۰درصد در بازار برق و ۵۰درصد در بورس ارائه می‌شود.
بورس انرژی نمونه‌های مشابه جهانی هم دارد ؟
بله بورس های متعددی در اروپا ،آمریکا و استرالیا وجود دارد.
چشم انداز مدیریت شبکه برق ایران:
امنیت پایدار در شبکه ، رقابت منصفانه در بازار و دسترسی آزاد به شبکه .