در قسمت اول این نوشتار به ضرورت و پیش‌نیازهای ایجاد نهاد نظارت بر حسابرسان مستقل با اتکا به تجربه 50 کشور برای کمک به حفظ استقلال حسابرسان و بهبود کیفیت حسابرسی مستقل اشاره شد. در ادامه اصول اساسی لازم برای ایجاد این نهاد در سه بخش ساختار، عملیات و اصول بازرسی از دید مجمع بین‌المللی ناظران بر حسابرسی مستقل مطرح می‌شود: ساختار

اصل اول: مسوولیت‌ها و اختیارات ناظر حسابرسی باید در جهت خدمت به منافع عمومی باشد و به‌صورت روشن و بدون ابهام در قانون مربوط بیان شود.

ناظران حسابرسی باید مکلف شوند که از طریق بهبود کیفیت حسابرسی در خدمت به منافع عمومی و حمایت از سرمایه‌گذاران تلاش کنند. مسوولیت‌ها و اختیارات ناظران حسابرسی باید حداقل مستلزم نظارت مستقل بر حسابرسی واحدهای با منافع عمومی (منظور شرکت‌های سهامی عام، بانک‌ها، بیمه‌ها و سایر واحدهایی که به نوعی منابع خود را از عموم مردم کسب می‌کنند) باشد.


اصل دوم: ناظران حسابرسی باید از نظر عملیاتی مستقل باشند.

منظور از استقلال، توان انجام وظیفه قانونی و اجرای تصمیمات بدون دخالت اشخاص تحت نظارت است. ناظر حسابرسی باید از نظر عملیاتی و برای انجام وظایف و اختیارات خود، مستقل از دخالت سیاسی برون‌سازمانی و منافع تجاری یا سایر منافع‌بخشی باشد. از جمله در حوزه راهبری خود نباید تحت کنترل شاغلان حسابرسی باشد. ناظر حسابرسی باید منبع پایدار تامین مالی داشته باشد که مطمئن بوده و تحت نفوذ حسابرسان و موسسات حسابرسی نباشد و برای انجام مسوولیت‌های آن کافی باشد. این اصل برای اجرا در ایران بسیار حیاتی است. افراد شاغل نباید نهاد ناظر را کنترل کنند و در تامین مالی آن هم دخالت نداشته باشند. در حدود نیمی از 50 کشور بررسی شده، افراد عضو انجمن‌های حرفه‌ای در راهبری (هیات‌ یا شورا) نهاد ناظر عضویت ندارند اما در برخی کشورها با حفظ اقلیت محض مثلا یک نفر از 5 نفر از اعضای حرفه (عموما غیرشاغل و در موارد نادر شاغل) در هیات‌ها یا شوراهای نهاد ناظر عضویت دارند.


اصل سوم: ناظران حسابرسی باید شفاف و پاسخگو باشند.

برای اطمینان از درستکاری و اعتبار ناظر حسابرسی، این نهاد در استفاده از اختیارات و منابع خود باید به عموم پاسخگو باشد. علاوه بر این، تصمیمات و اقدامات ناظر حسابرسی باید در معرض بررسی و تفحص کافی از جمله تقاضای فرجام توسط مقام بالاتر باشد. شفافیت باید شامل انتشار برنامه سالانه و گزارش فعالیت‌ها (از جمله نتایج بازرسی‌ها به‌صورت کلی یا بر مبنای هر موسسه) باشد.


عملیات

اصل چهارم: ناظران حسابرسی باید اختیارات انضباطی جامعی داشته باشند که شامل توانایی اطمینان از اجرای اثربخش یافته‌ها و پیشنهادهای آنها است؛ این اختیارات انضباطی شامل توان اعمال دامنه‌ای از مجازات‌ها از جمله جریمه نقدی و ابطال مجوز حسابرسی یا حذف از لیست است. ناظران حسابرسی حداقل باید مسوول سیستم و اجرای بازرسی مکرر موسسات حسابرسی باشند که واحدهای با منافع عمومی را حسابرسی می‌کنند. ناظران حسابرسی باید قدرت و توان اجرایی کردن یافته‌ها و پیشنهادهایشان را داشته باشند. ناظران حسابرسی باید سازوکارهای مناسب و کافی برای گردآوری اطلاعات از اشخاص ثالث مانند روش‌های دریافت شکایت یا خبررسانی را نیز برقرار کنند.


اصل پنجم: ناظران حسابرسی باید اطمینان یابند که کارکنانشان از حرفه مستقل هستند و کارکنان کافی و با صلاحیت در اختیار دارند. کارکنان نهاد ناظر نباید از حسابرسان شاغل یا افراد مرتبط با موسسات حسابرسی باشند و این کارکنان برای انجام وظیفه خود باید از صلاحیت کافی برخوردار باشند. اشخاص مسوول بررسی سیستم‌های کنترل کیفیت موسسات حسابرسی باید تجربه مرتبط و کارآموزی حرفه‌ای مناسب در حسابرسی و گزارشگری مالی داشته باشند و بازرسان جدید باید تحت سرپرستی و کارآموزی مناسب قرار گیرند.

دکتر موسی بزرگ اصل (حسابدار رسمی)