چالش‌های صنعت پالایش

گروه بورس، سلیمان کرمی: تداوم افت قیمت نفت در هفته‌های اخیر و عبور از کف ۴۰ دلاری، شاخص گروه فرآورده‌های نفتی را نیز بر مدار نزولی قرار داده است. در حالی که با افت قیمت نفت به‌عنوان مواد اولیه مورد استفاده در شرکت‌های پالایشی، انتظار می‌رود بهای تمام شده کالا نیز افت داشته باشد (حدود ۹۰ درصد بهای تمام شده کالا در این شرکت‌ها به خرید نفت اختصاص دارد) و در نتیجه حاشیه سود ناخالص این شرکت‌ها افزایش یابد، اما همبستگی قیمت فرآورده‌ها با قیمت نفت، فروش کل این شرکت‌ها را نیز با کاهش همراه کرده است.

در این خصوص، بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی پردازش اطلاعات مالی نوآوری امین، کاهش شدید سود شرکت‌ها را در سال ۹۳ و ۹۴ نسبت به سال ۹۲ شاهد هستیم. مجموع سود و زیان شرکت‌های پالایشی بورس و فرابورس در پایان سال ۹۳ نسبت به پایان سال ۹۲ افت ۷۵ درصدی را نشان می‌دهد. در این میان، با ملاحظه تغییرات سودآوری این شرکت‌ها در سال‌های اخیر، می‌توان به متغیر‌های موجود اشاره کرد. نخستین مورد که به آن اشاره شد، نفت است که بیشترین هزینه را برای این شرکت‌ها در بر دارد. مورد دیگر در سودآوری این شرکت‌ها نرخ دلار است که بر اساس نرخ مبادله‌ای در صورت‌های مالی این شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر این متغیرها در ماه‌های اخیر تاخیر در تعیین قیمت فرآورده‌ها و همچنین خرید مواد اولیه از سوی شرکت ملی پالایش و پخش نیز، عامل دیگری در سودآوری این شرکت‌ها بوده است. این موضوع البته در کنار عوامل پیشین قابل بررسی است که بندهایی از توضیحات تغییرات سودآوری شرکت‌ها در یک سال اخیر به این موضوع اختصاص دارد.

فشار نفت بر سود پالایشی‌ها

موج ریزش قیمت نفت از مرداد سال ۹۳ آغاز شد. با افت ادامه دار قیمت نفت، نرخ طلای سیاه به ازای هر بشکه در ژانویه ۲۰۱۵ (معادل اواخر دی سال ۹۳) به کف ۴۰ دلاری نزدیک شد (قیمت سبد نفتی اوپک). در ادامه با بازیابی اندک، نفت تا سطح ۶۰ دلار رشد داشت. اما تداوم فشار عوامل بنیادی، مازاد عرضه و نگرانی از کاهش تقاضا، بار دیگر افت قیمت نفت را رقم زد. از اواخر بهار سال جاری، نفت که در سطح بیش از ۶۰ دلار قرار داشت، بار دیگر با فشار عوامل بنیادی به سطح ۴۰ دلاری رسید. از اوایل شهریور برای مدت حدود ۳ ماه، نفت با قیمت‌‌های بیش از ۴۰‌دلاری در بازار نفت معامله می‌شد. از اوایل آذر اما بار دیگر تداوم سیگنال‌های منفی به بازار افت بیش از پیش قیمت نفت را به دنبال داشت. به گونه‌ای که در روزهای اخیر سبد نفتی اوپک با سطح ۳۰ دلاری نیز مواجه شد. بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های پالایشی در یک سال گذشته کاملا به اثر منفی نفت بر سودآوری این شرکت‌ها اشاره دارد. پیش از این به افت شدید سود این شرکت‌ها اشاره شد.

در این خصوص، روند نزولی سودآوری این گروه در سال ۹۳ نسبت به ۹۲ و همچنین در سال ۹۴ نسبت به سال گذشته را شاهد هستیم. در این خصوص، همراه با افت شدید سود ناخالص، مجموع سود عملیاتی پالایشگاه‌های بورسی و فرابورسی افت ۸۴ درصدی را در سال ۹۳ نسبت به سال ۹۲ تجربه کرده‌اند. در پیش‌بینی سود این شرکت‌ها در سال ۹۴ نیز انتظار برای ثبات قیمت نفت تا حدودی رشد سودآوری را در برخی از این شرکت‌ها به دنبال داشته است. سود ناخالص پالایش نفت اصفهان در آخرین پیش‌بینی سال جاری نسبت به سال گذشته، رشد ۵۳ درصد را نشان می‌دهد. در این شرکت، حاشیه سود ناخالص این شرکت نسبت به سال گذشته معادل ۸۵/ ۰ درصد رشد داشته است در حالی که نسبت به سال ۹۲ افت ۶/ ۲ واحد درصد را در حاشیه سود ناخالص این شرکت شاهد هستیم. کاهش هم زمان فروش و بهای تمام شده کالا حاشیه سود این شرکت را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

همان طور که اشاره شد، تاخیر در تعیین قیمت توسط شرکت ملی پالایش و پخش در شرایط نزول قیمت نفت عامل دیگری برای کاهش سودآوری این شرکت‌ها به نظر می‌رسد. در این خصوص، با ذکر مثالی می‌توان این موضوع را تا حدودی روشن کرد. شرکت پالایشی برای تولید فرآورده‌ها در شرایط کنونی اقدام به خرید نفت می‌کند. مواد اولیه (نفت) دریافت شده در ادامه در مدار تولید فرآورده‌ها قرار می‌گیرد. در این میان، پس از تکمیل فرآیند تولید، انتظار برای خرید فرآورده‌ها از سوی شرکت ملی پالایش و پخش وجود دارد. پالایش و پخش نیز پس از خرید این محصولات، فروش آن را در دستور کار قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد که پالایش و پخش قیمت فروش فرآورده‌ها را بر اساس زمان فروش خود به سایر جایگاه‌ها در نظر می‌گیرد. بر این اساس، فاصله زمانی ایجاد شده از زمان خرید نفت تا نرخ‌گذاری فرآورده‌ها در شرایطی که قیمت نفت و به دنبال آن فرآورده‌ها در مدار نزولی قرار دارند، فشار بر افت سودآوری این شرکت‌ها را افزایش می‌دهد. در این خصوص، شرکت پالایش نفت لاوان در توضیحات خود که در اوایل مرداد سال جاری روی «کدال» قرار گرفته، تاخیر در خرید و همچنین نرخ‌گذاری محصولات را عاملی برای افت شدید سودآوری عنوان کرده است.

به این ترتیب، در شرایط تلاطم بازار نفت و روند نزولی این کالا در ماه‌های اخیر بار دیگر نگرانی از افت سودآوری این شرکت‌ها به وجود آمده است. در این خصوص، در اوایل آبان پالایش نفت بندرعباس دلیل عدم ارائه صورت‌های مالی عملکرد ۶ ماهه، عدم دریافت قیمت‌ها از سوی شرکت ملی پالایش و پخش عنوان کرده است. در شرایط کنونی نیز از میان پالایشی‌ها تنها دو نماد «شتران» و «شاوان» صورت‌های مالی خود را منتشر کرده‌اند و سایر شرکت‌های این گروه همچنان از ارائه صورت‌های مالی خود امتناع کرده‌اند. در هفته‌های اخیر پالایش نفت لاوان زیان ۸۸۴ ریال در دوره ۶ ماهه را لحاظ کرده است در حالی که پیش‌بینی این شرکت برای سال مالی منتهی به اسفند ۹۴ معادل ۴۹۵ ریال به ازای هر سهم است.

حمایت دلار تک‌نرخی از پالایشی‌ها

دلار عامل دیگر اثرگذار بر سودآوری شرکت‌های پالایشی محسوب می‌شود. بر این اساس، در بررسی سال‌های اخیر و هم زمان با تلاطم ارز در بازار آزاد و به دنبال جهش نرخ دلار، سودآوری این شرکت‌ها نیز با رشد زیادی مواجه شده است. در این خصوص، در سال‌های ۹۱ و در ادامه ۹۲ با جهش نرخ دلار در بازار ارز سودآوری این شرکت‌ها نیز با رشد قابل توجهی روبه‌رو‌ شده است. بر اساس آمارهای پردازش اطلاعات مالی نوآوران امین، مجموع سود ناخالص شرکت‌های پالایشی بورسی و فرابورسی در سال ۹۱ نسبت به ۹۰ رشد ۴۲ درصدی را نشان می‌دهد. در سال ۹۲ نسبت به سال ۹۱ نیز سود ناخالص این شرکت‌ها رشد ۱۳۵ درصدی را تجربه کرده‌اند. جهش نرخ ارز مرجع به بیش از ۲۰۰۰ تومان عاملی مثبت در این خصوص بوده است. بر این اساس،‌ اثرات تغییر نرخ ارز را می‌توان در کالا‌ها مشاهده کرد. خرید مواد اولیه (نفت خام) و از سوی دیگر فروش محصولات این شرکت‌ها با توجه میانگین نرخ فوب خلیج‌فارس و نرخ ارز مرجع تعیین می‌شود. به این ترتیب، با جهش نرخ دلار، رشد هم‌زمان فروش و بهای تمام شده کالا می‌تواند سود ناخالص این شرکت‌ها را به مقدار قابل توجهی افزایش دهد.