مثلث ضدتوسعه شرکت‌های سهامی

بررسی‌ها نشان می‌دهد فرآیند افزایش سرمایه در بورس تهران بسیار زمان‌بر بوده و سدهای زیادی را پیش‌رو دارد. این موضوع سبب می‌شود جذابیت این اقدام که می‌تواند در توسعه بیشتر شرکت‌ها بسیار موثر باشد، کاهش یابد. کارشناسان معتقدند افزایش سرمایه شرکت‌ها در بازار سهام حدودا ۹ ماه زمان می‌برد. در این میان، حساسیت زیاد سازمان بورس که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد زمان پروسه افزایش سرمایه را به خود اختصاص می‌دهد، یکی از معضلات این اقدام است. دومین مشکل، انجام افزایش سرمایه به قیمت اسمی به جای قیمت بازار است که جذابیت‌های سودآوری برای سهامداران عمده را کاهش می‌دهد. همچنین، از نگاه سهامداران خُرد نیز زمان‌بر بودن این پروسه سبب می‌شود آنها در بسیاری از موارد نتوانند از عواید ناشی از افزایش سرمایه شرکت‌ها منتفع شوند.


گروه بورس- حدیث موسوی: شرکت‌ها برای جذب منابع مالی جدید برای حضور قوی‌تر در بازار سرمایه و نیز پیگیری و گسترش طرح‌های توسعه‌ای خود به منظور افزایش تولید، کاهش هزینه‌ها و بعضا افزایش فروش اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند. بررسی چگونگی فرآیند افزایش سرمایه در بازار سرمایه کشور اما نشان‌ می‌دهد معضلات بزرگی سد راه شرکت‌ها برای رسیدن به نتیجه مطلوب و اهداف از پیش تعیین شده برای این مهم وجود دارد. مشکلات و بعضا چالش‌هایی هم دامن شرکت‌ها و هم سهامدارانی را که در این فرآیند حضور پیدا کرده‌اند، می‌گیرد.

به گفته کارشناسان، مشکلات افزایش سرمایه شرکت‌ها به دوره طولانی‌مدت این فرآیند و به‌هم خوردن برنامه‌های آتی شرکت‌ (این فرآیند حدود ۹ ماه طول می‌کشد)، انجام شدن افزایش سرمایه به بهای اسمی نه به قیمت بازار که موجب می‌شود شرکت‌ها نتوانند از مواهب رشد قیمت سهام استفاده کنند و نیز دردسر سهامداران برای دریافت عواید حاصل از فروش حق تقدم‌ها برمی‌گردد.
مشکلاتی که باید تجدید نظر اساسی در مورد آنها کرد تا علاوه بر آنکه شرکت‌ها به کمک افزایش سرمایه بتوانند خیلی سریع‌تر در مسیر رشد و توسعه خود قدم بگذارند، سهامداران با دید کوتاه‌مدت و میان‌مدت نیز در این فرآیند به خوبی مشارکت کنند. به بیان دیگر این معضلات به‌عنوان سنگلاخ‌هایی هستند که سد راه توسعه کمی و کیفی بنگاه‌ها قرار می‌گیرند و شرکت‌ها را از اهداف تعیین شده خود دور می‌کنند. بنابراین باید فرآیند افزایش سرمایه شرکت‌ها را برای انجام هرچه بهتر آن مورد بازبینی قرار داد.

مدیرعامل تامین سرمایه نوین در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» برای تشریح معضلات افزایش سرمایه شرکت‌ها به بیان مقدمه‌ای درخصوص نقش بازار سرمایه در توسعه اقتصادی کشورها پرداخته و می‌گوید: بازار سرمایه نقش برجسته‌ای در پیشرفت اقتصادی کشورها دارد. وقتی سخن از بازار سرمایه به معنای مدرن آن به میان می‌آید، مقصود مجموعه‌ای از بازارها شامل بازار سهام، بازارهای کالایی و مشتقه، بازار بدهی و بازار ارز است که در آنها ابزارهای مالی مختلف جهت تجهیز و تخصیص بهینه منابع مالی، کشف قیمت و مدیریت ریسک مورد معامله قرار می‌گیرد.

دکتر ولی نادی‌قمی ادامه می‌دهد: در ایران، بازار سرمایه از حیث تنوع بازارها و نیز ابزارهای مالی مختلف ساده است، اما ابزارهای تامین مالی در اختیار شرکت‌ها محدود است. در حال حاضر شرکت‌های بزرگ و متوسط برای تامین مالی پروژه‌های سرمایه‌ای و سرمایه در گردش مورد نیاز خود، در صورت داشتن ترازنامه قوی، می‌توانند از انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه، تسهیلات بانکی و افزایش سرمایه استفاده کنند. اما پروژه‌های سرمایه‌ای و کسب و کارهای کوچک و ریسکی، مخصوصا ایده‌های نوین برای راه‌اندازی و توسعه، دسترسی کافی و مناسب به سرمایه (منابع مالی) ندارند.

به گفته وی همچنین پروژه‌ها را نمی‌توان به اتکای دارایی‌ها و قراردادهای منعقد شده آن تامین مالی کرد و در عمل پروژه‌ها به اعتبار ترازنامه قوی سهامداران خود تامین مالی می‌شوند. این در حالی است که اقتصادهای پیشرفته این مشکلات را از طریق صندوق‌های با سرمایه خصوصیPrivate Equity Fund) PE) و سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر تقریبا حل کرده‌اند.

مشکلات شرکت‌ها در مسیر افزایش سرمایه
مدیرعامل تامین سرمایه نوین با بیان اینکه ساختار سرمایه شرکت‌ها در ایران معیوب بوده و مدیریت ترکیب بهینه منابع مالی حتی برای شرکت‌های بورسی و فرابورسی نیز مشکل است، می‌افزاید: ساختار مالی شرکت‌ها فاصله معنی‌داری نسبت به ساختار بهینه دارند. در عمل شرکت‌ها بسته به اینکه منابع سهامداران یا اعتباردهندگان (تسهیلات بانکی یا انتشار اوراق بدهی) در دسترس باشد اقدام به افزایش سرمایه یا اخذ وام می‌کنند؛ اما درخصوص افزایش سرمایه سه مشکل اساسی وجود دارد.

وی توضیح می‌دهد: اول اینکه پروسه افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی و فرابورسی حداقل ٩ ماه طول می‌کشد، البته نه هنگامی که افزایش سرمایه صرفا از محل سود انباشته (سود سهمی) باشد. حدود ٣٠ تا ٤٠ درصد این زمان مربوط به رسیدگی‌های سازمان بورس است و مابقی از الزامات قانون تجارت و ثبت ناشی می‌شود.
وی تاکید می‌کند: حساسیت‌های سازمان بورس در اعطای مجوز افزایش سرمایه و نیز فرآیند طولانی ثبت در برخی اوقات موجب از دست رفتن زمان و به هم خوردن برنامه‌های آتی شرکت می‌شود؛ چرا که بانک‌ها نیز برای اعطای وام به میزان سرمایه ثبتی شرکت‌ها توجه دارند.

وی در تشریح مشکل دومی که از فرآیند افزایش سرمایه در بازار سرمایه کشور به وجود می‌آید، می‌گوید: اصولا در قریب به اتفاق موارد، افزایش سرمایه به بهای اسمی انجام می‌شود نه به قیمت بازار؛ بنابراین در مجموع، شرکت‌ها نه می‌توانند سریعا سهام منتشر کنند و نه از مواهب افزایش قیمت سهام خود در بازار بهره‌مند شوند. به نظر می‌رسد در این خصوص باید قوانین اصلاح شود. مدیرعامل تامین سرمایه نوین به تجربه دیگر کشورها در این خصوص اشاره کرده و به‌عنوان یک الگوی موفق برای بهره‌مندی شرکت‌ها از رشد قیمت سهام می‌افزاید: در اقتصادهای پیشرفته‌، شرکت‌ها سرمایه مجاز (Authorized Share) دارند که معمولا هنگام تاسیس این سرمایه مجاز تعیین می‌شود و شرکت‌ها سهام خود را به سهامداران فعلی یا سهامداران جدید به قیمت بازار عرضه می‌کنند؛ بنابراین وقتی قیمت سهام یک شرکت در بازار رشد می‌کند فقط به نفع سهامدار نیست بلکه شرکت نیز از طریق فروش سهام به قیمت بازار از آن بهره‌مند می‌شود.

نادی‌قمی ادامه می‌دهد: مثال دیگر درخصوص عرضه‌های اولیه (IPO) است. عرضه‌های اولیه‌ای که در بورس یا فرابورس کشور صورت می‌گیرد در واقع یک راهکار خروج (Exit Strategy) برای سهامداران است. در حالی که ماهیت IPO در دیگر کشورها انتشار سهام جدید است و شرکت از عواید حاصل از انتشار سهام جدید برای راه‌اندازی کسب و کارهای دیگر یا خرید شرکت استفاده می‌کند.

چالش‌های افزایش سرمایه برای سهامداران
این کارشناس بازار سهام مشکلات افزایش سرمایه را تنها محدود به شرکت‌ها نمی‌داند و درخصوص چالش‌هایی که این مهم برای سهامداران نیز به وجود می‌آورد، توضیح می‌دهد: ‌مشکل سوم به ماهیت افزایش سرمایه‌ها و دردسر سهامداران برای دریافت عواید حاصل از فروش حق تقدم‌ها بر‌‌می‌گردد. بعضا مشاهده می‌شود که افزایش سرمایه‌ها صرفا ناشی از عدم توان شرکت در پرداخت سودی است که قبلا مصوب کرده‌اند. این نوع افزایش سرمایه مخرب است و حتی فعالیت‌های عملیاتی شرکت‌ها مثل تولید و فروش را متاثر می‌کند. افزایش سرمایه های مکرر ناشی از کیفیت پایین سود شرکت‌ها به وجهه بورس آسیب می زند، چرا که سهامداران با اتکا بر مجوز سازمان بورس، با اشتیاق از افزایش سرمایه شرکت‌ها استقبال می‌کنند بدون اینکه از بازده مناسب طرح‌های توسعه‌ای شرکت خاطر جمع باشند.

دیگر اینکه با وجود پیشرفت تکنولوژی و راه‌های ارتباطی‌، شرکت‌ها هنوز به شیوه ٥٠ سال پیش با سهامدارانشان ارتباط برقرار می‌کنند. به گفته وی عمده شرکت‌ها اعلامیه پذیره‌نویسی را به دلیل نپذیرفتن email و sms به‌عنوان ملاک اطلاع‌رسانی، از طریق ارسال نامه یا پست سفارشی به سهامداران اعلام می‌کنند که با محدودیت‌هایی همراه است؛ چراکه آدرس‌ سهامداران به‌صورت کامل در دسترس امور سهام شرکت‌ها قرار ندارد. به این مساله نحوه قیمت‌گذاری حق‌تقدم در بورس، غلیظ و رقیق شدن سهام در زمان‌هایی که تقدم‌ها در بازار قابل خرید و فروش نیستند، افت و خیزهای فراوان ناشی از عرضه ناگهانی سهام در بازار به ویژه اگر افزایش سرمایه‌ها از ۱۰۰ درصد بالاتر باشد را نیز باید افزود. نادی‌قمی اشاره می‌کند: در این میان مشکلات دیگری نیز وجود دارد؛ به‌طور معمول وجوه حق تقدم‌های استفاده نشده یک سال بعد از شرکت‌ها آزاد می‌شود. چنانچه یک سهامدار به هر دلیلی در افزایش سرمایه یک شرکت مشارکت نکند عواید حاصل از فروش حق تقدم‌ها با تاخیر به حساب وی واریز می شود. در این میان اگر فرآیند افزایش سرمایه با زمان مجمع عادی سالانه نیز تلاقی کند و در آن زمان تکلیف سود سهام حق‌تقدم‌ها که مورد خرید و فروش نیز قرار گرفته مشخص نباشد، به ابهامات این فرآیند اضافه می‌شود.

وی تاکید می‌کند: تمامی این مشکلات موجب شده تا مشارکت در فرآیند زمانبر افزایش سرمایه برای سهامداران کوتاه‌مدت و میان‌مدت مناسب نباشد؛ ولی برای سهامداران بلند‌مدت به شرط آنکه موجب افزایش تولید و به تبع آن افزایش فروش، کاهش هزینه‌ها و در نهایت افزایش بازدهی و سود‌آوری شرکت ‌شود، رخدادی مساعد است. مدیرعامل تامین سرمایه نوین در پایان تاکید می‌کند:‌ با لحاظ جمیع جهات، بازار نیازمند تجدید نظر اساسی درخصوص افزایش سرمایه شرکت‌ها برای بهره‌مند شدن از همه مواهب آن است تا موجب دلسردی شرکت‌ها و بعضا سهامداران برای مشارکت در این فرآیند مهم نشود.