سید‌محمد باقرآبادی

محمد‌مهدی مومن‌زاده

طی سالیان گذشته و با حرفه‌ای شدن فوتبال در ایران، گردش مالی این رشته ورزشی رشد چشمگیری داشته است. در این مقاله به بررسی لزوم ‌استقرار و اجرای سیستم‌های حسابداری و گزارشگری مالی مناسب و روزآمد و همچنین لزوم استقرار واحدهای حسابرسی داخلی در باشگاه‌های فوتبال می‌پردازیم.


توجه به گردش بالا و سرسام آور مالی باشگاه‌های بزرگ فوتبال در دنیا موید این ادعاست که فوتبال هم‌اکنون در سطح بین‌المللی یک صنعت قابل توجه است و باشگاه‌های فوتبال همچون بنگاه‌های اقتصادی بزرگ عمل می‌کنند که مخارج زیاد خود را با درآمدهای کلان از محل بلیت فروشی، تبلیغات، ‌پخش تلویزیونی، ‌فروش لوازم ورزشی و... پوشش می‌دهند. در ایران نیز چند سالی است که با حرکت به سمت حرفه‌ای شدن باشگاه‌های ورزشی، فوتبال در حال تبدیل شدن به یک صنعت است. در این خصوص نباید فقط به بالا رفتن گردش مالی و هزینه‌ها تمرکز کنیم، بلکه باید همه‌ جنبه‌های فوتبال مورد بررسی و دقت قرار گیرد. یکی از این جنبه‌ها که تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر سایر ابعاد و در نتیجه تحقق حرفه‌ای شدن فوتبال دارد، برخورداری باشگاه‌ها از سیستم‌ حسابداری و گزارشگری مالی مناسب و استقرار نظام حسابرسی داخلی برای افزایش شفافیت اطلاعات مالی تولید‌شده است.


بررسی وضعیت گزارشگری مالی در باشگاه‌های فوتبال

دقت در رویه‌ها و دستورالعمل‌های صادره از مراجع بین‌المللی فوتبال نشان می‌دهد مقررات باشگاهداری با نگاه کسب‌و‌کار تدوین می‌شود. این مقررات به صراحت باشگاه فوتبال را به‌عنوان بنگاه اقتصادی و مانند یک شرکت تجاری می‌داند که مدیران توسط سهامداران برای بیشینه کردن سود از طریق کسب و کار در محیط فوتبال انتخاب می‌شوند. بنابراین مدیران باشگاه باید گزارش عملکرد سالانه خود را در قالب، صورت‌های مالی تهیه و برای ارزیابی اعتبار اطلاعات مندرج در آن و اظهارنظر نسبت به درستی و منصفانه بودن صورت‌های مالی باشگاه، آن را در اختیار حسابرسان مستقل قرار داده تا به منظور اتخاذ تصمیم در مجمع عمومی به سهامداران تسلیم شود، به‌عنوان مثال می‌توان از گزارش‌های مالی باشگاه‌های بزرگ جهان چون منچستر یونایتد، چلسی، بارسلونا یا رئال مادرید یاد کرد که توسط موسسات حسابرسی بزرگ (BIG۴) نیز حسابرسی شده و هر ساله منتشر می‌شوند.


در چنین چرخه‌ای حسابداری به‌عنوان زبان کسب‌و‌کار که عملکرد مدیران را به‌صورت کمی قابل فهم و ارزیابی می‌کند نقش کلیدی دارد. در این راستا، یکی از مواردی که به بهبود گزارشگری مالی می‌انجامد استقرار واحد حسابرسی داخلی در باشگاه‌ها است که می‌تواند موجب افزایش شفافیت مالی و بهبود گزارش‌های صادر شده، حفاظت بهتر از دارایی‌ها، شناسایی فعالیت‌های پرریسک و ارائه راه‌حل‌های به موقع برای بهبود عملکرد باشگاه شود.


در دنیای امروز باشگاه فوتبال را باید یک شرکت تجاری تلقی کرد که در آن سهامداران نسبت به مواردی همچون سودآوری و بازده سرمایه تحت اختیار مدیران، وجود یک هیات‌‌مدیره آگاه به دانش مدیریت و محیط کسب و کار و البته آماده پاسخگویی و آشنا به مسوولیت‌های قانونی، توجه دارند. آنان همچنین به وجود یک واحد حسابداری توانمند، طراحی و استقرار نظام کنترل داخلی مناسب، واحد حسابرسی داخلی موثر برای حفاظت از دارایی‌ها و جهت‌دهی مناسب محیط گزارشگری و ارزیابی کارآیی و اثربخشی مدیریت باشگاه در دستیابی به اهداف تعیین شده و همچنین حضور بازرس قانونی و حسابرس مستقل برای اظهارنظر نسبت به عملکرد مدیران باشگاه، حساس هستند.


‌بررسی صورت‌های مالی چند باشگاه فوتبال ایرانی ایرادات عمده‌ای را در این صورت‌های مالی نشان می‌دهد، از جمله اینکه پرداخت‌های انجام شده بابت قراردادهای بازیکنان به حساب هزینه منظور می‌شود و هیچ‌گونه دارایی از این بابت در ترازنامه افشا نمی‌شود در حالی که برای مثال باشگاه‌های بزرگ جهان چون بارسلونای اسپانیا، منچستر یونایتد و آرسنال و لیورپول انگلستان و رنجرز اسکاتلند، مخارج مربوط به تحصیل بازیکنان را به حساب دارایی‌های نامشهود در ترازنامه منظور و در طول عمر قرارداد این مخارج را به روش مستقیم مستهلک می‌کنند چرا که بازیکنان فوتبال مهم‌ترین و گران‌ترین دارایی باشگاه‌های فوتبال هستند و مبالغ زیادی در بازارهای مربوطه برای آنها پرداخت می‌شود. هزینه‌های تحمیل شده بابت تمدید قراردادها تنها وقتی سرمایه‌ای می‌شوند که منجر به بهبود قرارداد اولیه شود و براساس عمر قرارداد جدید مستهلک می‌شود، پرداخت‌های متغیر که وابسته به رخدادهای ورزشی خاص توسط بازیکن یا باشگاه است، در دوره وقوع هزینه می‌شود. ولی برخلاف نمونه‌های خارجی در صورت‌های مالی باشگاه‌های ایرانی خلاصه‌ اهم رویه‌های حسابداری افشا شده بسیار مختصر بوده و هیچ‌گونه توضیحاتی درخصوص نحوه‌ رفتار با بسیاری از مسائل خاص ارائه نشده است، در نتیجه این صورت‌های مالی وضعیت مالی و عملکرد باشگاه‌ها را به نحو مطلوب نشان نمی‌دهند.


لزوم استقرار واحد حسابرسی داخلی در باشگاه‌های فوتبال

اگر باشگاه‌های فوتبال ایرانی با حرکت به سمت خصوصی‌سازی به سودآوری برسند، سرمایه‌گذاران و تامین‌کنندگان منابع مالی در بازارهای پول و سرمایه به آنها روی خوش نشان خواهند داد.


وقتی صحبت از سرمایه‌گذاری و تامین مالی به میان می‌آید، نمی‌توان کارکرد صورت‌های مالی که بر اساس استانداردهای حسابداری و حسابرسی تهیه و حسابرسی شده و همچنین نقش حسابرسی داخلی را در شفافیت هرچه بیشتر اطلاعات تولید و منتشر شده نادیده گرفت. یکی از موارد بسیار مهمی که جای خالی آن در باشگاه‌های فوتبال ایرانی به شدت احساس می‌شود واحد حسابرسی داخلی است. استقرار واحد حسابرسی داخلی موثر و کارآ در باشگاه‌های فوتبال می‌تواند بر جریان مالی نظارت و نواقص موجود در این زمینه را رفع و تنظیم کند. نظارت بر اداره بهینه دارایی‌ها، امکانات و همچنین ارزیابی مستمر کارآیی آنها و نظارت بر تامین مالی و مدیریت بدهی‌ها از دیگر وظایف واحد حسابرسی داخلی است. واحد حسابرسی داخلی مؤثر و مستقل می‌تواند به ایجاد یک نظام کنترل داخلی قوی کمک کند زیرا حسابرسی داخلی با شناخت به موقع نقاط ضعف سیستم کنترل داخلی، اطلاعات کافی را برای مدیریت ارشد باشگاه فراهم می‌کند تا در برابر این ضعف‌ها واکنش مناسب و به موقع نشان داده و اقدامات اصلاحی لازم را در زمان مناسب انجام دهد. کنترل‌های داخلی مکانیزمی است که به واسطه آن گردانندگان باشگاه‌ها اطمینان می‌یابند عملیات و فعالیت‌ها در زمینه دستیابی به اهداف باشگاه به درستی انجام می‌شود و اگر انحرافی نسبت به بایدها و نبایدهای باشگاه وجود داشته باشد به موقع کشف و اصلاح می‌شوند. نظام کنترل‌های داخلی در برگیرنده سیاست‌ها، فرآیندها، وظایف، رفتارها و سایر جنبه‌هایی است که در مجموع:


الف- باشگاه را قادر می‌سازد اثربخشی و کارآیی عملیات خود را در دستیابی به اهداف موردنظر بهبود بخشد و از منابع و دارایی‌ها در برابر اتلاف، تقلب و سوءاستفاده محافظت کند.


ب- به حصول اطمینان از کیفیت گزارشگری مالی باشگاه‌ها کمک می‌کند. این امر مستلزم به‌کارگیری فرآیندها و نگهداری مستندات مناسب جهت انتقال اطلاعات قابل اتکا، مربوط و به‌موقع است.


ج- به حصول اطمینان از رعایت قوانین و مقررات مربوط و همچنین رعایت سیاست‌های داخلیِ مرتبط با فعالیت ورزشی باشگاه کمک می‌کند.


به جز موارد مذکور یکی از موثرترین کارکردهای واحد حسابرسی داخلی بررسی ریسک‌های متوجه مجموعه و ارائه راهکارهای کنترلی برای آن است. واحد حسابرسی داخلی با استفاده از روش‌های مدون و به روز همانند استفاده از مدل کوزو (COSO) می‌تواند از طریق بررسی محیط کنترلی و ارزیابی ریسک‌های موجود و ارائه راه‌حل‌های کنترلی و پایش مستمر فرآیندهای مربوطه، مجموعه را در مدیریت ریسک‌های موجود یاری دهد و از این طریق به بهبود وضعیت مالی و عملیاتی باشگاه به‌طور قابل توجهی کمک کند. نگرش مدیریت ارشد باشگاه اعم از مدیر عامل و هیات‌مدیره به کنترل‌های داخلی، کمیته حسابرسی، رعایت ارزش‌های اخلاقی، صلاحیت کارکنان، تعیین حدود مسوولیت‌ها و اختیارات، سامان‌دهی تفویض اختیارات، نظام‌مندکردن ارتقای بازیکان از رده‌های پایه، آیین‌نامه نحوه خرید بازیکنان، مباحث مربوط به تیم‌های پایه، سایر رشته‌های ورزشی زیر مجموعه باشگاه و رهنمودهای مدیریت برای کمک به بهبود محیط کنترلی، برخی از عوامل اصلی محیط کنترلی باشگاه هستند که در فرآیند انجام حسابرسی داخلی مورد بررسی و بهبود قرار می‌گیرند.


اگر فوتبال ایران به سامانه‌های حسابداری و گزارشگری مالی روزآمد تجهیز شود ‌و صورت‌های مالی حسابرسی شده‌ را به موقع، در اختیار عموم قرار دهد، آن‌گاه می‌توان عملکرد باشگاه‌ها را دقیق‌تر با هم مقایسه کرد و مهم‌تر از آن عملکرد مدیران باشگاه‌ها را سنجید. برای این منظور علاوه بر لزوم استقرار سیستم‌های روزآمد گزارشگری مالی، باید نسبت به استقرار واحدهای حسابرسی داخلی با کیفیت برای حرکت به سمت شفافیت گزارش‌های مالی و تخصیص بهینه منابع حرکت کرد. حسابرسی داخلی با بررسی فرآیندهای مختلف موجود در باشگاه برای ایجاد موازنه بهینه بین هزینه‌ها و نتایج، به‌حداقل‌رساندن هزینه‌ها را ارزیابی می‌کند، البته کاهش هزینه‌ها تا جایی صورت می‌گیرد که ‌حصول نتایج باشگاه میسر باشد. به‌علاوه، حداکثرکردن بهره‌وری از منابع انسانی شامل بازیکنان و مربیان و... نیز تا جایی انجام می‌شود که هزینه‌ها بیش از حد افزایش نیابد. حسابرسی داخلی برای ارزیابی صرفه ‌اقتصادی و کارآیی، استفاده از منابع، نیروی ‌انسانی، امکانات، تجهیزات، ملزومات و نقدینگی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. برای نمونه، واحد حسابرسی داخلی به تحلیل موارد زیر می‌پردازد:


- تعیین مسوولیت‌ها و اختیارات درون‌سازمانی


- نحوه استقرار فیزیکی یا توزیع منابع و نحوه خرید بازیکنان یا پرورش بازیکنان از رده‌های پایه در باشگاه


- زمانبندی منابع، زمان کار نیروی انسانی و زمان استفاده از امکانات و بازیکنان (شامل زمان مناسب برای ترانسفر کردن بازیکنان یا ارتقای بازیکنان رده‌های پایه به تیم اصلی)


- تقسیم منطقی وظایف میان گروه های مختلف در باشگاه شامل قسمت‌های اداری و پشتیبانی و عملیاتی


- هماهنگی میان سطح مهارت، ظرفیت، توان عملیاتی و نحوه استفاده از کارکنان و سایر منابع


- هزینه‌های پرداخت‌شده برای خرید بازیکن و کادر فنی و تحلیل بازده مناسب از سرمایه‌گذاری صورت گرفته


- تعداد بازی‌های انجام‌شده در لیگ، جام حذفی، لیگ قهرمانان و رقابت‌های مختلف و بررسی لزوم حضور در سایر مسابقات و رقابت ها.


یکی از نتایج اهمیت ندادن به استقرار واحد حسابرسی داخلی در باشگاه‌ها، طرح مکرر ادعاهای مالی و دعاوی مطروحه بازیکنان و مربیان علیه باشگاه‌ها است. همچنین استقرار محیط مناسب برای کارآیی و اثربخشی امکانات، برقراری انضباط مالی و معرفی اندازه مالی باشگاه به‌صورت واقعی، محصول ساختار مناسب حسابداری و استقرار واحدهای حسابرسی داخلی و عملیاتی هستند. باشگاه‌ها باید با به کارگیری نیروی انسانی توانمند به ویژه در بخش‌های مالی و حسابرسی داخلی اصلاحات ساختاری را آغاز کنند و همان‌گونه که تیم‌های فوتبال به‌دنبال بازیکنان و مربیان بزرگ و نامدارند، باید در جذب حسابرسان داخلی کاربلد و تصویب نظام‌های مالی مناسب اهتمام داشته باشند.


نتیجه‌گیری

با توجه به حرکت باشگاه‌های فوتبال به سمت خصوصی شدن و در نظر گرفتن خصوصیات یک صنعت برای فوتبال، نیاز به رعایت دقیق الزامات گزارشگری مالی و استقرار واحدهای کارآ و موثر حسابرسی داخلی برای تولید و ارائه اطلاعات مالی شفاف و قابل اتکاء برای تصمیم‌گیری بهتر و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در باشگاه‌های ایرانی امری اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود.


*عضو جامعه حسابداران رسمی ایران