مجید آنت / مشاور سرمایه‌گذاری معیار

از روز اعلام توافق هسته‌ای در ۲۳ تیرماه تاکنون، شاهد افت حدود ۵‌‌درصدی شاخص کل بورس، به‌رغم بسته بودن برخی نمادهای تاثیرگذار بوده‌ایم. اگر چه شاخص کل، در برخی روزها همزمان با حضور موگرینی و فابیوس در تهران سبزپوش شد اما وضعیت بازار، همچنان ناپایدار ارزیابی می‌شود. به نظر می‌رسد سرعت تحولات و حجم اطلاعات بعضا متناقض، در روزهای اخیر به حدی زیاد بوده است که هنوز بازار، فرصت تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری کافی را به دست نیاورده است.

در یک طرف، حصول توافق هسته‌ای در کنار سرعت گرفتن رفت و آمدها و تحولات سیاسی و دیپلماتیک که نویدبخش بهبود اوضاع سیاسی و اقتصادی کشور در آینده‌ای نزدیک است و در طرف مقابل، گزارش‌های سه‌ماهه ضعیف شرکت‌ها، صورت‌های مالی سال ۹۳ شرکت‌های پالایشی، تقسیم سود پایین در مجامع بانک‌ها، قیمت‌های بالا در بسیاری از نمادهای مرتبط با تحریم و... رمق را از بورس تهران گرفته است. در روزهای آینده، سعی می‌کنیم به بررسی دقیق و جامع آثار رفع تحریم بر اقتصاد ایران و بورس تهران بپردازیم و چشم‌انداز اقتصاد کشور را با برداشته شدن تحریم‌ها ترسیم کنیم.

اما با توجه به اینکه تحریم‌های اقتصادی در حال حاضر همچنان برقرار است و رفع آنها به زمانی در آینده موکول شده است، اولین گام در بررسی اثر رفع تحریم‌ها، تعیین زمان رفع تحریم از اقتصاد ایران و همچنین وضعیت اقتصادی کشور تا آن هنگام است، بنابراین در اینجا می‌خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که: «تحریم‌ها از چه زمانی برداشته می‌شوند؟» در متن برجام، رفع تحریم‌ها توسط شورای امنیت و گروه ۱+۵ به روز اجرا (Implementation Day) یعنی پس از اقدامات ایران (مندرج در بند ۱۵ ضمیمه پنجم برجام) و به محض تایید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موکول شده است. مهلت زمانی در نظر گرفته شده برای اظهار نظر آژانس، ۱۵ دسامبر (۲۳ آذر) است، بنابراین در بهترین حالت اگر همه چیز خوب پیش برود و نظر آژانس مثبت باشد، تحریم‌ها در روزهای پایانی سال ۲۰۱۵، یعنی ابتدای دی ماه سال جاری به‌صورت رسمی برداشته خواهد شد.

با این حال، با توجه به تدریجی و زمانبر بودن فرآیند رفع موانع تحریمی و عادی شدن اوضاع، رفع عملی و کامل تحریم‌ها ممکن است چند ماهی طول بکشد به همین دلیل اگر چه احتمال رفع تحریم‌ها در زمستان سال جاری وجود دارد اما واقع‌بینانه‌تر آن است که رفع کامل آنها را از ابتدای سال ۱۳۹۵ در نظر بگیریم و سال ۹۴ را همچنان با فرض تداوم تحریم‌ها مورد بررسی قرار دهیم.

در این صورت سال ۹۴، سال بسیار سختی برای اقتصاد ایران خواهد بود چرا که کاهش قیمت جهانی کالاها به ویژه نفت، فشار زیادی بر درآمدهای دولت و بنگاه‌های اقتصادی کشور وارد آورده و خواهد آورد. درآمد و سود بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی، به خصوص آنهایی که وابسته به صادرات و قیمت‌های جهانی هستند، کاهش قابل ملاحظه‌ای را نسبت به سال گذشته تجربه می‌کنند که این مساله در رابطه با صنایع وابسته به بخش ساخت و ساز، به دلیل رکود شدید این بخش، بسیار شدیدتر است. کاهش درآمد و سود بنگاه‌ها باعث تعدیل نیروی کار و کاهش پرداختی به کارکنان، کاهش مالیات پرداختی به دولت و کاهش سرمایه‌گذاری‌های بنگاه‌ها می‌شود که تقاضای سرمایه‌گذاری را در اقتصاد ملی کاهش می‌دهد.

از طرف دیگر کاهش درآمدهای نفتی و مالیاتی دولت باعث می‌شود تا دولت هزینه‌های خود را به ویژه در بخش عمرانی کنترل کند یا حتی کاهش دهد. برآیند این مسائل، کاهش قابل‌توجه در تقاضای کل اقتصاد است که در کنار وجود مشکلات طرف عرضه، وضعیت نامطلوبی را برای رشد اقتصادی کشور در سال ۹۴ ترسیم می‌کند. برآورد ما از رشد اقتصادی ایران در سال جاری، در سناریوی تداوم تحریم‌ها تا پایان سال، حدود صفر و منفی است. همچنین به احتمال زیاد، شاهد افزایش دو، سه واحدی نرخ بیکاری در سال جاری باشیم. با این حال روند نرخ تورم را همچنان نزولی، البته با شیب اندک می‌دانیم. برآورد نرخ تورم میانگین سال جاری، در محدوده کمتر از ۱۳درصد است. با این اوصاف، باوجود همه امیدواری‌هایی که نسبت به بهبود اوضاع در آینده‌ای نه چندان دور وجود دارد اما وضعیت اقتصادی و مالی کشور در کوتاه‌مدت، اصلا جالب به نظر نمی‌رسد.

بنابراین روند کلی شاخص‌های اقتصادی کشور در ماه‌های پیش رو، اگر نزولی نباشد، صعودی نخواهد بود. البته شاید در کوتاه‌مدت برخی تحولات و رویدادها باعث مثبت شدن جو بازار سهام شوند اما در بلندمدت، این متغیرهای بنیادی است که اثر خود را بر قیمت سهام دیکته می‌کند نه حمایت‌های مقطعی حقوقی‌ها، سازمان بورس یا دولت و نه حتی رفت و آمدهای وزرا و روسای‌جمهور. بر این اساس، سهامداران و سرمایه‌گذاران را از اقدامات شتابزده و همراهی با جو روزانه بازار، چه در خرید و چه در فروش برحذر می‌داریم. شرایط این روزهای بازار، بسیار ناپایدار و مستعد شایعات و هیجانات است.

شرایطی که می‌تواند یک سهم را در یک روز، از صف خرید به صف فروش یا برعکس بکشاند. این نوسانات شدید و مقطعی، ممکن است افراد را به نوسان‌گیری و سودهای کوتاه‌مدت وسوسه کند ولی تجربه نشان می‌دهد سرمایه‌گذارهای موفق، کسانی بوده‌اند که از آب‌های گل‌آلود و وضعیت‌های پر‌ابهام اجتناب کرده‌اند. اکنون، بهترین زمان برای بررسی دقیق انبوه اطلاعات اقتصادی و سیاسی و پیدا کردن سهم‌های ارزشمند است.